صاحب‌خبر - گروه سیاسی: دولت بایدن در شرایطی کار خود را در بال غربی کاخ سفید آغاز کرد که همزمان با ماه‌های پایانی دولت روحانی، حامیان دولت و تیم «روحانی- ظریف» از پیروزی او در انتخابات و بازگشت رئیس‌جمهور جدید به برجام دچار خوشبینی مفرط بودند. در چنین فضایی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات درباره بازگشت دولت بایدن به برجام ادعا کرد: امروز بیشترین صحبت‌ها از سوی مقامات جدید آمریکایی در این جهت است که مایلند بدون شرط وارد برجام شوند! همچنین حسن روحانی هم بازگشت به برجام را به آسانی خط خطی کردن یک کاغذ از سوی بایدن می‌دانست. با این وجود، دولت بایدن پس از آغاز به کارش، به سیاست فشار حداکثری ترامپ ادامه داد و در این میان، این تهران بود که با اجرای قانون هسته‌ای مجلس، در برابر بایدن دست به تولید اهرم ‌زده و با غنی‌سازی 20 درصدی و توقف اجرای پروتکل الحاقی مسیر بازدارندگی هسته‌ای را در پیش گرفت. همین مساله در ماه‌های آینده باعث شد زمان علیه آمریکا به حرکت درآید و تنها چیزی که برای کاخ سفید باقی ماند، توسط «دنیس راس» دیپلمات پیشین آمریکایی ذیل راهبرد ترساندن ایران پیگیری شد! در نهایت ظریف که پس از روی کار آمدن بایدن گفته بود مشخص است او با ترامپ فرق دارد، در گفت‌وگو با شبکه پرس‌تی‌وی با تأکید بر اینکه هیچ تغییری در سیاست‌های ایالات متحده آمریکا ایجاد نشده است، گفت: «هیچ چیز تغییر نکرده است، بایدن مدعی شد سیاست «فشار حداکثری» ترامپ، «شکست حداکثری» بوده است اما هیچ تغییری در سیاست آمریکا در قبال ایران ایجاد نشده است». ظریف افزود: «رئیس‌جمهور بایدن همچنان سیاست ترامپ را دنبال می‌کند و به ایران اجازه خرید غذا و دارو نداد، به صندوق بین‌المللی پول اجازه نداد به ایران برای خرید داروی «کووید-19» پول بدهد. به کره‌ای‌ها (سئول) اجازه نداد پولی را که ما در آنجا داشتیم بدهند. آمریکایی‌ها پول‌های ما را در کشورهای دیگر مسدود کرده‌اند». با این اوصاف بازخوانی سیاست خارجی دولت بایدن در قبال ایران با یک ساله شدن دولت بایدن در روزهای اخیر، ضروری به نظر می‌رسد. *** مواضع مبهم! با این وجود رئیس‌جمهور آمریکا در اولویت‌های سیاست خارجی این کشور هیچ اشاره‌ای به توافق هسته‌ای موسوم به برجام نکرد. جو بایدن بامداد پنجشنبه 16 بهمن 99 در نطق تلویزیونی به اولویت‌های سیاست خارجی این کشور در دوره جدید اشاره کرد اما هیچ حرفی از توافق هسته‌ای به میان نیاورد. جو بایدن نه تنها درباره توافق هسته‌ای صحبت نکرد، بلکه به سایر موضوعات مربوط به ایران از جمله نقش منطقه‌ای ایران اشاره‌ای نداشت و تنها اشاره او درباره ایران آنجا بود که تاکید کرد آمریکا از حملات ائتلاف عربستان به یمن حمایت نمی‌کند و گروه‌های شبه‌‌‌نظامی مورد حمایت ایران نیز نباید عربستان را مورد هدف قرار دهند. «وطن‌امروز» 28 بهمن 99 در چرایی سکوت بایدن نوشت: بر خلاف تبلیغات جریاناتی در داخل کشور که در ماه‌های منتهی به انتخابات سوم نوامبر ریاست‌جمهوری آمریکا، جو بایدن را نشانی از باراک اوباما می‌دانست و تشکیل دولت توسط او را امتداد دولت اوباما مفروض گرفته بود و از این «این‌همانی‌سازی» رئیس‌جمهور سابق آمریکا و معاونش، بازگشت فوری آمریکا به برجام مانند معاهده پاریس با یک فرمان اجرایی را نتیجه می‌گرفت اما از زمان تحلیف بایدن تا امروز خروجی سیاست خارجی دولت بایدن کاملا بر خلاف خوش‌بینی‌های برجامی دولت دوازدهم و حامیانش بوده و برجام جایی در میان اولویت‌های دولت فعلی آمریکا ندارد. این نگاه غیرواقع‌بینانه که بایدن همان اوباما است و راه هم همان است با استدلال حضور مجدد اشخاصی مانند جان کری، وندی شرمن، تونی بلینکن و جیک سالیوان در دولت بایدن البته همچنان در فضای سیاسی داخلی وجود دارد اما حداقل در قبال موضوع ایران، نه بایدن همان اوباماست و نه شرایط آمریکا اجازه می‌دهد آنها ۲ دولت با یک مسیر مشترک باشند. با این توضیح، پرسش مهم این است: دولت بایدن به برجام چگونه نگاه می‌کند؟ اظهارات پراکنده تیم سیاست خارجی و امنیت ملی بایدن درباره برجام بر ۲ گزاره کلیدی استوار بوده است؛ اول اینکه دولت آمریکا به دنبال بازگشت به برجام نیست و طبق آنچه بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در نخستین نشست خبری خود مطرح کرد، استفاده از برجام به عنوان سکویی برای حل دیگر چالش‌های مرتبط با ایران مطرح است و دوم شرط‌گذاری برای کشورمان است که گام اول را ایران در بازگشت به محدودیت‌های مفاد هسته‌ای بردارد. رئیس‌جمهوری آمریکا 19 بهمن 99 در نخستین موضع خود درباره ایران و در پاسخ به خبرنگار شبکه سی‌بی‌اس گفت کشورش حاضر نیست برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره تحریم‌ها را لغو کند. او سوال بعدی خانم خبرنگار «نورا اودانل» را که این موضوع را مشروط به توقف غنی‌سازی از سوی ایران کرد، با سر تایید کرد. جواب خیر بایدن در این مصاحبه به سوژه رسانه‌های جهانی تبدیل شد. بایدن جمعه اول اسفند 99 در نشست امنیتی مونیخ گفت: ما آماده هستیم با 1+5 درباره فعالیت هسته‌ای ایران، وارد تعامل شویم. بایدن در جمله دیگری ایران را نیز متهم به بی‌ثبات‌سازی در منطقه کرد. این گزاره که آمریکا هیچ تمایلی به لغو تحریم‌ها و بازگشت به تعهدات برجامی ندارد، ماحصل اظهارات بسیار کوتاه بایدن در نشست امنیتی مونیخ درباره موضوع هسته‌ای ایران بود. *** استراتژی هسته‌ای «آنتونی بلینکن» گزینه پیشنهادی جو بایدن برای تصدی وزارت خارجه آمریکا (وزیر فعلی خارجه) ۲ روز قبل از تحلیف بایدن در جلسه تأیید خود در مجلس سنا سیاست‌های دولت آتی (کنونی) این کشور در مواجهه با توافق هسته‌ای موسوم به برجام را تشریح کرد. نکاتی که بلینکن در سنا درباره پرونده هسته‌ای ایران مطرح کرد همان چیزی بود که پیش از این، افراد نزدیک به بایدن از ابعاد آن رونمایی کرده بودند: بازگشت مشروط آمریکا به برجام به عنوان سکویی برای آغاز مذاکره درباره توافقی جامع‌تر از سال 2015 که برنامه موشکی و حضور منطقه‌ای ایران را در بر بگیرد و همچنین بتواند بندهای محدودیت‌ساز هسته‌ای ایران را طولانی‌تر کند. در چنین فضایی بلینکن در مجلس سنا گفت: «رئیس‌جمهور منتخب معتقد است اگر ایران به توافق بازگردد ما هم به این توافق بازمی‌گردیم اما از این مسأله، همراه با متحدان‌مان که بار دیگر با ما همراستا می‌شوند به عنوان سکویی برای دستیابی به یک توافق طولانی‌تر و قوی‌تر و رسیدگی به مسائل دیگر بویژه مساله موشکی و فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران استفاده خواهیم کرد». بلینکن در ادامه اضافه کرد: «حالا که این گفته شد، باید بگویم با این نقطه فاصله زیادی داریم. باید ببینیم بعد از اینکه رئیس‌جمهور منتخب سر کار می‌آید ایران چه اقداماتی انجام می‌دهد و آماده انجام چه اقداماتی است، بعدا اگر آنها می‌گویند به پایبندی به برجام بازگشته‌اند باید ارزیابی کنیم ببینیم آیا به وعده‌های‌شان عمل کرده‌اند یا خیر». آنتونی بلینکن همچنین چهارشنبه‌ 8 بهمن 99 در کنفرانس خبری خود درباره موضوع ایران و توافق هسته‌ای تاکید کرد شرط بازگشت ایالات متحده به برجام، بازگشت ایران به محدودیت‌های هسته‌ای است. وزیر خارجه آمریکا در این رابطه تصریح کرد: «بایدن بسیار شفاف بوده؛ اگر ایران به پایبندی کامل از تعهدات خود ذیل برجام بازگردد، آمریکا نیز همان کار را می‌کند». بلینکن ادامه داد: «سپس، از آن- بازگشت به توافق- به عنوان بستری برای ایجاد توافقی قوی‌تر و طولانی‌تر که دیگر مسائل مشکل‌زا در روابط با ایران را برطرف کند، با کمک متحدان خود استفاده می‌کنیم اما هنوز فاصله زیادی با آن نقطه داریم». وزیر خارجه دولت جدید آمریکا اضافه کرد: «ایران در چندین حوزه در تناقض با برجام است و مدتی طول می‌کشد اگر تصمیم بگیرند به تابعیت بازگردند و ما باید ابتدا راستی‌آزمایی کنیم که در حال تبعیت هستند». بلینکن تصریح کرد: «اگر ایران تصمیم بگیرد به پایبندی به برجام بازگردد، ما نیز تیم قدرتمندی از کارشناسان تشکیل خواهیم داد تا ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کنیم». همچنین «جیک سولیوان» مشاور جدید امنیت ملی آمریکا بهمن 99 طی یک مراسم آنلاین در مؤسسه صلح ایالات متحده گفت: «ایران دارد هر چه بیشتر به داشتن مواد کافی برای شکافت هسته‌ای نزدیک می‌شود». سالیوان افزود: «ما می‌خواهیم برخی عوامل و محدودیت‌ها را که در چند سال گذشته نادیده گرفته شده‌اند، دوباره بر برنامه هسته‌ای [ایران] اعمال کنیم». سالیوان در این نشست که با حضور «استفن هادلی» و «رابرت اوبراین»، مشاوران امنیت ملی در دولت‌های جورج بوش و ترامپ، همچنین «کاندولیزا رایس» شصت‌و‌ششمین وزیر خارجه آمریکا برگزار شد، اظهار کرد: «اگر ما بتوانیم به دیپلماسی‌ای برگردیم که برنامه هسته‌ای ایران را مهار می‌کند، این می‌تواند مبنایی برای تلاش‌های جهانی با مشارکت شریکان و متحدان منطقه‌ای و اروپایی برای پرداختن به سایر تهدیدهای مهم ایجاد کند». سالیوان ادامه داد: «نظر ما این است با بازگشت به دیپلماسی برنامه هسته‌ای ایران را در محفظه‌ای (جعبه) قرار دهیم که بستری را برای ایجاد یک تلاش جهانی از جمله شرکا و متحدان در منطقه، اروپا و جاهای دیگر، برای برطرف کردن تهدیدهای مهم دیگر ایران ایجاد می‌کند. من قبلا به طور علنی گفته‌ام و تکرار خواهم کرد که ما مجبور خواهیم شد مساله موشک بالستیک، این تهدید مهم ایران را برطرف کنیم». مشاور بایدن افزود: «ما باید رفتارهای بدخیم ایران در منطقه را نیز حل کنیم». *** اقدامات نه‌چندان دوستانه جو بایدن 16 اسفند 99 در نامه‌ای به رؤسای مجالس نمایندگان و سنای آمریکا، وضعیت اضطرار ملی در قبال ایران را تمدید کرد. رئیس‌جمهور آمریکا طی بیانیه‌ای یادآوری کرد وضعیت اضطرار ملی در قبال ایران که برای نخستین‌بار ۱۵ مارس ۱۹۹۵ اعلام شد بعد از ۱۵ مارس ۲۰۲۱ نیز لازم‌الاجراست. بیانیه بایدن، ایران را همچنان تهدیدی غیرمعمول علیه ایالات ‌متحده می‌خواند: «اقدامات و سیاست‌های حکومت ایران، همچنان تهدیدی غیرمعمول و فوق‌العاده علیه امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد ایالات ‌متحده به شمار می‌آید». رئیس‌جمهور آمریکا این اتفاق را یک بار دیگر در آبان‌1400 تکرار کرد. همچنین در یک سال اخیر بایدن در چند نوبت اقدام به هدف قرار دادن برخی مواضع مقاومت در سوریه کرد. افزون بر اینها اقدام به توقیف دامنه 33 پایگاه خبری وابسته به ایران و جبهه مقاومت از سوی وزارت دادگستری ایالات ‌متحده به بهانه «نقض تحریم‌های آمریکا» از دیگر اقدامات جو بایدن طی یک سال گذشته بوده است. رئیس‌جمهور آمریکا آبان 1400 در نامه‌ای به وزارت‌ خارجه این کشور خواستار کاهش خرید نفت ایران توسط کشورهای متقاضی شد. جو بایدن دی‌ماه امسال لایحه موسوم به «قانون اختیارات دفاع ملی» را امضا و بودجه 770 میلیارد دلاری آمریکا را به قانون تبدیل کرد. رئیس‌جمهور آمریکا پس از امضای این لایحه و تبدیل آن به قانون در بیانیه‌ای نوشت: این قانون شامل اختیارات مهم برای حمایت از دفاع ملی کشورمان است. در همین حال، این لایحه حاوی چند بند است که در آن سیاست‌های کلی پنتاگون در قبال ایران مشخص شده است. مصوبه کنگره علاوه بر این، حاوی چندین طرح ضد ایرانی است که در دل این لایحه به تصویب رسیده است. در بند ۱۲۲۶ این لایحه تصریح شده هیچ مقداری از وجوهی که به موجب این قانون در اختیار وزارت دفاع آمریکا قرار می‌گیرد، نباید برای انتقال یا تسهیل انتقال ارز یا سایر اقلام ارزشمند به حکومت ایران، نهادهای تابعه حکومت ایران یا عوامل آن مورد استفاده قرار گیرد. *** مذاکرات وین مذاکرات وین تحت عنوان کمیسیون مشترک برجام در شرایطی از فروردین‌ 1400 آغاز به کار کرد که این بار آمریکا غایب مذاکرات بود و ایران به همراه 1+4 در گرندهتل وین حضور پیدا کردند اما تیم مذاکره‌کننده آمریکایی به ریاست رابرت مالی کمی آن‌سوتر از محل مذاکرات مستقر شده بود. این مذاکرات در 6 دور در اواخر دولت روحانی برگزار شد که تیم مذاکره‌کننده ایرانی به ریاست عباس عراقچی در آن شرکت می‌کرد. دولت بایدن در جریان این مذاکرات تمایل داشت بحث بازگشت گام‌به‌گام به برجام را پیاده‌سازی کند و همچنین با حفظ زیرساخت بخش عمده تحریم‌ها، یک توافق ضعیف‌تر از 2015 را به کشورمان تحمیل کند، این در حالی است که طبق شروطی که رهبر انقلاب برای احیای توافق گذاشته بودند، باید همه تحریم‌ها رفع شده و توسط ایران راستی‌آزمایی شود، همچنین تهران از واشنگتن تضمین‌های کافی برای عدم تکرار خروج مجدد از توافق خواستار شد که دولت بایدن از این امر هم استنکاف ورزید. این اظهارات عباس عراقچی در پایان دور ششم را باید حسن‌ختام این دور از مذاکرات ارزیابی کرد. معاون سیاسی سابق وزارت امور خارجه تصریح کرد: مواضع ما از ابتدای مذاکرات هیچ‌گونه تغییری نکرده است و خواهان رفع همه تحریم‌ها هستیم و همین‌طور راستی‌آزمایی آنها و بازگشت ایران به تعهدات خود در برجام. وی عنوان کرد: به نظر من وزن موضوعات حل شده خیلی بیشتر از مسائل حل نشده است. عراقچی اذعان داشت: طبیعی است یکی از مباحث جدی در این مذاکرات ایجاد اطمینان نسبت به عدم تکرار عملکرد دولت آمریکا در خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌هاست که ما در این زمینه به تضمین نیازمندیم و طبیعتا بدون ارائه چنین تضمینی از سوی آمریکا، بازگشت ما به برجام مقدور نیست. از رویدادهای مهمی که در اثنای این مذاکرات رخ داد، عملیات خرابکارانه در تاسیسات هسته‌ای نطنز بود که باعث آغاز غنی‌سازی اورانیوم 60 درصدی توسط ایران و حرکت به سمت پیشرفت همه‌جانبه صنعت هسته‌ای شد که تا همین امروز به عنوان یک برگ برنده در مذاکرات وین عمل کرده است. دور هفتم مذاکرات وین با شروع به کار دولت سیزدهم از آذرماه امسال شروع شد. *** انتصابات آشنا جو بایدن پس از استقرار در کاخ سفید، تیم سیاست خارجی خود را با محوریت آنتونی بلینکن بر نفراتی استوار کرد که در مذاکرات هسته‌ای ایران در سال 2015 مشارکت چشمگیری داشتند، البته حامیان دولت روحانی این را نشانه و پالسی از سوی بایدن برای اراده مثبت او برای بازگشت بی‌چون و چرا به برجام ارزیابی می‌کردند. در این راستا 10 روز بعد از آغاز به کار بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا «رابرت مالی» را به عنوان نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران انتصاب کرد. مالی یکی از دولتمردان آمریکایی در زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما بود و در به نتیجه رسیدن توافق قدرت‌های جهانی با ایران در سال ۲۰۱۵ نقش داشت. رابرت مالی که رئیس گروه بین‌المللی بحران است، ۳ ماه پیش از انتصاب خود در گفت‌وگو با هفته‌نامه فرانسوی لوپوئن، اولویت‌های دولت آینده بایدن را در باره خاورمیانه و بویژه در ارتباط با ایران و توافق اتمی با ایران بیان کرد و گفت به شرط بازگشت ایران به تعهدات خود و رعایت مفاد توافق هسته‌ای، جو بایدن قصد دارد به توافق اتمی و برجام بازگردد. او همچنین گفته بود جو بایدن مایل نیست به درخواست ایران برای «جبران خسارت مالی» خروج آمریکا از برجام پاسخ مثبت دهد. پس از آن 13 اسفند «ریچارد نفیو» طراح تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دوران ریاست‌جمهوری اوباما به عنوان معاون نماینده ویژه آمریکا در امور ایران انتخاب شد و اندیشکده آمریکایی «بروکینگز» از انتخاب نفیو به عنوان معاون رابرت مالی خبر داد. نفیو از معماران شبکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دولت اوباما و نویسنده کتاب «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» است. «وندی شرمن» از دیگر نفراتی بود که در دولت بایدن تحت عنوان معاون وزیر خارجه آمریکا مشغول به فعالیت شد. او که از اعضای ارشد تیم مذاکراتی دولت اوباما در زمان توافق هسته‌ای بود و فروردین 1400 از سنای آمریکا رای اعتماد گرفت، در نخستین موضع خود درباره برجام طی مصاحبه‌ای با اندیشکده آتلانتیک گفت: پیشرفت‌هایی در مذاکرات جاری در وین برای اجرای کامل برجام توسط همه طرف‌ها حاصل شده اما هنوز راه درازی باقی است. *** مواضع معنادار آنتونی بلینکن اوایل دی‌ماه در نشستی خبری در محل وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوالی درباره زمان باقیمانده برای بازگشت به برجام ادعا کرد: «من مهلت زمانی برای این مساله تعیین نمی‌کنم اما [زمان] بسیار بسیار بسیار کم شده است». به نوشته رسانه‌های آمریکایی، بلینکن ادامه داد: «توانایی بازیابی کامل مزایای برجام از طریق بازگشت به پایبندی به آن، با پیشرفت‌هایی که ایران هر روز در برنامه هسته‌ای خود انجام می‌دهد، به طور فزاینده‌ای مشکل شده است». وزیر خارجه آمریکا تصمیم دولت قبلی این کشور برای خروج از برجام را «بدترین تصمیم سیاست خارجی آمریکا در دهه گذشته» توصیف کرد و گفت: «در خروج از آن توافق، به ما قول داده شد با توافق قوی‌تری جایگزین شود [و] فشار حداکثری که علیه ایران اعمال می‌شود، فعالیت‌های مخرب این کشور را در سراسر منطقه مهار می‌کند. در عوض، البته ما دقیقا شاهد برعکس آن بودیم». بر این اساس، بلینکن مدعی شد: «ایران از محدودیت‌هایی که برجام بر آن تحمیل کرده بود، رها شده است و به اقدامات تهاجمی خود در هر کشوری در منطقه ادامه می‌دهد». همچنین رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در مصاحبه با شبکه «سی‌ان‌ان»، ضمن اشاره به اینکه مشخص نیست چه زمانی مذاکرات وین ممکن است از سر گرفته شود، گفت: «امیدواریم هر چه سریع‌تر این اتفاق رخ دهد». وی در ادامه مدعی شد: «در آینده‌ نه‌ چندان دور باید به این نتیجه برسیم که برجام دیگر وجود ندارد و باید درباره یک توافق کاملا جدید مذاکره کنیم و البته دوره‌ای از تنش را طی خواهیم کرد». دولت بایدن اگرچه با اوضاع شکننده‌ای در داخل و خارج از آمریکا مواجه است و مهار چین را به عنوان یک ماموریت دشوار و طاقت‌فرسا در دستور کار خود قرار داده است اما ایران هم با تکمیل چرخه بازدارندگی هسته‌ای خود، با ناکارآمد کردن اهرم فشار آمریکا بر مصائب واشنگتن افزوده است. در این راستا این موضع رابرت مالی درباره برجام از مواضع مهمی بوده که دولتمردان آمریکایی طی یک سال گذشته بر زبان آورده‌اند مالی اوایل دی‌ماه سال جاری با اشاره به برجام گفت: نمی‌توان جسد مرده را زنده کرد. البته مالی تأکید کرد: آمریکا هنوز به آن نقطه نرسیده است و ما به دیپلماسی ادامه خواهیم داد، حتی اگر گام‌های دیگری را دنبال کنیم، اگر با جهانی روبه‌رو شویم که در آن نیاز به انجام آن داشته باشیم.∎​