اعظم ویسمه

مهمترین دستاورد و خروجی سفر حسین امیرعبدالهیان، وزیر امور خارجه به پکن آغاز عملیاتی شدن قرارداد 25 ساله بین ایران و چین اعلام شد. وزیر امو رخارجه ایران در پایان دیدارهایش با مقامات چینی اعلام کرد:ما همزمان با گفت‌وگوها در چین مقدماتی را فراهم کرده بودیم که بتوانیم امروز را روز شروع اجرای توافق جامع همکاری‌های راهبردی دو کشور اعلام کنیم. هنوز مفاد این قرارداد و محورهای آن بصورت شفاف و علنی برای افکار عمومی روشن نشده که استارت اجرای آن زده شده است. بسیاری امضای این قرارداد و اکنون اجرای آن را مرتبط به مذاکرات برجامی وین و ایفای نقش چین برای جمهوری اسلامی ایران می‌دانند. موضوعی که توسط دولت حسن روحانی و اکنون دولت رئیسی تایید نشده است. اما پیگیری و آغاز مرحله عملیاتی شدن این قرارداد در دولت رئیسی نشان داد برخلاف انتقاداتی که به دولت روحانی درباره عقد این قرارداد مطرح می‌شد، تصمیمات مربوط به این قرارداد فرای دولت‌ها گرفته شده و می‌شود.

با این حال برخی کارشناسان عرصه سیاست خارجی معتقدند درباره این قرارداد بزرگ‌نمایی شده و هیچ مساله‌ای فراتر از قرارداد با کشورهای دیگر نیست. در مقابل برخی از نگاه به شرق جمهوری اسلامی و استفاده چین از موضوع برجام در گسترش رابطه و گرفتن امتیاز از ایران سخن می‌گویند. کما اینکه در سفر اخیر امیرعبداللهیان به چین یکبار دیگر وزیر امور خارجه این کشور اعلام کرد: با تحریم‌های یکجانبه علیه ایران مخالفیم بنا بر اعلام وزارت خارجه چین، وانگ، که میزبان همتای ایرانی خود بود، مسئولیت اصلی دشواری‌ها در برنامه هسته‌ای ایران را به دوش آمریکا انداخت که به طور یکجانبه از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ خارج شده است.آنگونه که محمد کشاورززاده، سفیر ایران در چین در توئیتی نوشته است: هیات ایرانی متشکل از مقامات عالی سیاسی اقتصادی،  نفتی،  بانکی  بوده و به گفته او مذاکرات بسیار خوبی داشتند

برخی کارشناسان عرصه سیاست خارجی معتقدند درباره قرارداد 25 ساله بزرگ‌نمایی شده و هیچ مساله‌ای فراتر از قرارداد با کشورهای دیگر نیست. در مقابل برخی از نگاه به شرق جمهوری اسلامی و استفاده چین از موضوع برجام می‌گویند

وزیر امور خارجه چین نیز با پراهمیت ارزیابی کردن سند همکاری ۲۵ ساله، توافق طرفین برای آغاز اجرای این سند را رویدادی مهم و زمینه‌ساز تحول اساسی در روابط دانست.

یک سند مبهم با سوالات بی‌پاسخ

براساس برخی گزارش‌ها حجم این قرارداد حدود ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است. گزارش‌های متعددی که در این زمینه منتشر شده همگی بر همکاری و سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های امنیتی، دفاعی، فرهنگی، کشاورزی، اقتصادی، علمی، جهانگردی، نفت و انرژی، زیرساخت‌های مخابراتی و فناوری ارتباطات، تجارت، بهداشت و سلامت اشاره دارند.

ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر خارجه اما می‌گوید:چین در این رویکرد خود برای ما ایثار نمی‌کند. چین به دنبال این نیست که با ما سند همکاری 25 ساله امضا کند، اما با عربستان یا قطر یا پاکستان یا کشورهای دیگر امضا نکند. به نظر من نمایش سند ما کمی بیشتر از ظرفیتش آن هم در شرایط تحریم بوده و هست. این تصور که ما بخواهیم در دوران تحریم جهش قابل‌توجهی در مناسبات تجاری‌مان با چین داشته‌ باشیم، خنده‌دار است. این اظهارات اما با واکنش روزنامه کیهان مواجه شده که نگران بر هم خوردن روابط با چین شده است. کیهان نوشت:همزمان با سفر وزیر امور خارجه کشورمان به چین و اجرایی شدن توافق ۲۵ ساله با چین به عنوان دستاورد بسیار مهم و ارزشمند این سفر، یکی از معاونان وزارت خارجه دولت روحانی در گفتگو با روزنامه اعتماد اظهاراتی بر زبان آورده که هدفی جز خدشه بر روابط ایران و چین و همچنین عصبانیت از احتمال گشایش‌های اقتصادی برای کشورمان از رهگذر توسعه روابط با این کشور متصور نیست.ابراهیم رحیم پور اما معتقد است: خیلی از حرکات و اقدامات در مورد این سند همکاری قابل انتقاد بود. کارهای بزرگ و اساسی در دنیا در روابط دوجانبه و چندجانبه انجام می‌شود و خبری از بوق و کرنا و نمایش نیست. خیلی توافق‌ها انجام می‌شود و صدای آن مدت‌ها بعد درمی‌آید، از این جهت من تصور می‌کنم که سند 25 ساله چین بیش از ظرف خودش صدا داشت و ما در عرصه عمل معادل آن سر و صدا را احساس نمی‌کنیم.

گزارش‌های متعددی که در مورد قرارداد 25 ساله ایران و چین منتشر شده همگی بر همکاری و سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های امنیتی، دفاعی، فرهنگی، کشاورزی، اقتصادی، علمی، جهانگردی، نفت و انرژی، زیرساخت‌های مخابراتی و فناوری ارتباطات، تجارت، بهداشت و سلامت اشاره دارند

برخورد ابزاری با چین و روسیه ممنوع

امضای قرارداد 25 ساله با چین در دولت روحانی اتفاق افتاد. امضای این قرارداد اعتراضات زیادی را متوجه دولت کرد. تجمعات اعتراضی نیز در این زمینه برگزار شد. در آن زمان محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه درخصوص حواشی بوجود آمده در خصوص قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین گفته بود: شما نباید توقع داشــته باشید دیپلمات کارکشته روسی و چینی جلوی شما بنشیند و نفهمد سیاست شما استفاده ابزاری از روسیه و چین است. اگر برخوردهای بنده و همکارانم در وزارت خارجه را بررسی کنید حتی یک نمونه پیدا نخواهید کرد که ما برخورد ابزاری با چین روسیه کرده باشیم؛ امکان ندارد.وی همچنین در واکنش به انتقاد برخی که می‌گویند ظریف از مفاد این توافق بی‌اطلاع است! می‌گوید: وقتی ما می‌رویم توافق 25 ساله با چین امضا کنیم، از بالا تا پایین کشــور می‌گویند ظریف توافق را نخوانــده امضا می‌کند! نمی‌فهمند که توافق را ما نوشــتیم. اصلا متن این توافق را من پارسال به چینی‌ها دادم. اینها مشکلات ما هستند. همزمان با اوج‌گیری شایعه‌ها درباره قرارداد، سید عباس موسوی، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه نیز در توییتی نوشت: نه از واگذاری جزایر ایرانی خبری است و نه حضور نیروی نظامی و نه سایر موهومات! شگرد کهنه دروغ‌پردازی و انتشار اطلاعات غلط برای دریافت جزئیات و اطلاعات صحیح که توسط دشمنان منافع دو ملت بجد پیگیری می‌شود، راه به جایی نخواهد برد.

برخی از تحلیلگران اما امضای این قرارداد را در راستای توسعه‌طلبی و گسترش روابط چین در آسیا می‌دانند. رقابتی بین آمریکا و چین که براساس تحلیل بردلی بومن در فارین پالیسی  واشنگتن ممکن است خواستار کاهش توجه به خاورمیانه باشد. دولت بایدن از مشکلات خاورمیانه خسته شده است. با این وجود، پکن تازه ورود و حضورش را در منطقه آغاز کرده است. او می‌نویسد: دولت بایدن دیگر نمی‌تواند روابط رو به رشد تهران و پکن را نادیده بگیرد. چین با ایجاد روابط با تهران جای پای خود را در خاورمیانه تقویت می‌کند، ایالات متحده ر ا تضعیف کرده و دسترسی بیش‌تر به نفت و سایر کالا‌های مهم ایران را تضمین می‌کند. به نوبه خود، ایران میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و زیرساخت‌های خود از سوی شرکت‌های چینی دریافت خواهد کرد که باعث کاهش اثربخشی تحریم‌های امریکا علیه آن کشور خواهد شد.بخش عمده همکاری پکن و تهران بر روابط اقتصادی و دیپلماتیک میان دو کشور متمرکز است. در حالی که مفاد نهایی توافق نامه شراکت استراتژیک محرمانه باقی است یک نسخه فاش شده از توافق با عنوان نسخه نهایی از چین و ایران خواسته تا ترکیبی از آموزش نظامی، تمرینات و مانورها، توسعه تسلیحات و به اشتراک گذاری اطلاعات با یکدیگر را انجام دهند.

عملیاتی شدن قرارداد25 ساله چین و ایران، تاسیس کنسولگری چین در بندرعباس، الحاق ایران به سازمان همکاری شانگ‌های و سفر وزیر خارجه ایران به چین در هفته جاری نشان دهنده گسترش روابط بین ایران و چین است، از سوی دیگر سفر وزرای خارجه کشورهای منطقه به پکن نفوذ رو به رشد چین در خاورمیانه را نشان می‌دهد .باید منتظر ماند و تاثیر این سفر و گسترش روابط با چین را در نشست‌های آتی وین و مذاکرات احیای برجام دید و اینکه در بلندمدت مشخص خواهد شد بهای این حمایت و روابط امروز چه بوده و چطور پرداخت شده است.