صاحب‌خبر - اوایل آذرماه بود که در جریان سفر رییس جمهور به ترکمنستان خبر انعقاد قرارداد سوآپ گاز به ظرفیت ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از طریق ایران منتشر شد. اعلام امضای قرارداد سوآپ گاز از ترکمنستان به ایران در حالی منتشر شد که مدت‌ها بود واردات گاز از ترکمنستان به دلیل اختلافات مالی و ارتباط با آذربایجان به دلیل اختلافات سیاسی کم‌رنگ شده بود. مهمترین جنبه اهمیت این قرارداد، احیای رابطه با کشور ترکمنستان است. رابطه گازی ایران و ترکمنستان از سال ۷۵ با انعقاد یک قرارداد ۲۵ ساله شروع شد. واردات گاز از ترکمنستان به دلیل قیمت پایین گاز آن کشور نسبت به سایر کشورها به شدت به نفع ایران بود. با این وجود به علت اختلافات مالی از سال ۹۵ واردات گاز قطع شد و تأثیر این اتفاق در سایر حوزه‌های تجاری نیز مشاهده شد. احیای رابطه استراتژیک ایران و ترکمنستان هرچند هنوز شیوه تسویه حساب ایران و ترکمنستان به طور دقیق مشخص نشده ولی جواد اوجی، وزیر نفت اعلام کرده که به زودی اولین قسط بدهی‌های ایران پرداخت خواهد شد. با وجود چنین شرایطی، احیای رابطه این دو کشور با انعقاد چنین قرارداد محکمی دستاورد بسیار بزرگی است و امید می‌رود در آینده تجارت با این کشور در سایر بخش‌ها هم گسترش یابد. به گفته محمد صادق جوکار، مدیر مؤسسه مطالعات انرژی قرارداد سوآپ اخیر مقدمه‌ای برای احیای رابطه استراتژیک ایران و ترکمنستان است و به این منظور ۷-۸ گام دیگر باقی مانده است. همچنین به طور کلی گسترش دیپلماسی گاز و انعقاد قراردادهای واردات، سوآپ و ترانزیت گاز می‌تواند تضمین‌کننده منافع سیاسی و اقتصادی کشور در بلند مدت باشد. به طور خلاصه مهمترین مزیت سوآپ را می‌توان اثبات امنیت و توانایی کشور در انتقال انرژی دو کشور مختلف دانست. این مزیت در ارتباط با رابطه کشورهای ایران و جمهوری آذربایجان که در ماه‌های گذشته دچار اختلافات سیاسی شده بودند اهمیت بیشتری می‌یابد. رفع مشکل کسری گاز در استان‌های شمالی یکی از مزیت های این قرارداد رفع مشکل کسری گاز و افت فشار در استان‌های شمالی ایران از طریق حق انتقال است که در سال‌های گذشته موجب قطعی گاز زودهنگام صنایع و ایجاد مشکل در مصارف خانگی شده است. در همین رابطه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: این قرارداد علاوه بر اهمیت اقتصادی بر پایداری شبکه گازی در شمال و شمال شرق ایران کمک می‌کند. لازم به ذکر است طبق قرارداد فعلی میزان سوآپ فی ایران در این قرارداد ۲۰ درصد در نظر گرفته شده که طبیعتا در ایام اوج مصرف زمستان به مناطق شمالی تزریق می‌شود. افزایش ظرفیت صادرات گاز احمد اسدزاده، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت در این خصوص گفت: ایران، ترکمنستان و آذربایجان سه بازیگر مهم در صنعت گاز منطقه به‌شمار می‌روند و این سه کشور در مجموع یک‌چهارم ذخایر گاز جهان در سال ۲۰۲۰ را در اختیار دارند. با وجود این سطح تولید این سه کشور در مجموع ۸.۷ درصد تولید گاز جهان را تشکیل می‌دهد که متناسب با مقدار ذخایر و ظرفیت بالقوه تولید آنها نیست. ترکمنستان، ایران و آذربایجان در سال ۲۰۲۰ به ترتیب ۳۱.۶، ۱۶ و ۱۳.۶ میلیارد مترمکعب و در مجموع ۶۱.۱ میلیارد مترمکعب گاز با خط لوله صادر کردند و سهم آنها از ۷۵۵ میلیارد مترمکعب صادرات گاز جهان با خط لوله ۸ درصد و از مجموع تجارت گاز به‌صورت خط لوله و ال‌ان‌جی که معادل ۱۲۴۳ میلیارد مترمکعب است تنها پنج درصد است. اسدزاده تصریح کرد: با توجه به محصور بودن جمهوری آذربایجان و ترکمنستان در خشکی و دسترسی ایران به آب‌های آزاد از یکسو و دسترسی ایران به برخی همسایگان نیازمند گاز طبیعی، استفاده از جغرافیای ایران برای ترانزیت یا سوآپ گاز ترکمنستان و آذربایجان به دیگر کشورها می‌تواند در افزایش ظرفیت صادرات و به تبع آن تولید گاز سه کشور و برقراری تعامل پایدار تأمین‌کننده منافع هر سه کشور نقش مهمی ایفا کند. در نتیجه این قرارداد سه‌جانبه می‌تواند نخستین گام از همکاری‌های بلندمدت سه‌جانبه تجارت گاز برای افزایش سهم از بازارهای منطقه‌ای و جهانی گاز باشد. نرسی قربان، کارشناس مسائل انرژی نیز در این زمینه اظهار کرد: موضوع سوآپ گاز از خاک ایران و تبدیل آن به عنوان هاب گاز در منطقه مسأله جدیدی نیست. ربع قرن است که درباره آن صحبت می‌شود و برنامه ایران این بوده که به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز جهان واردکننده و صادرکننده گاز باشد و از سیستم‌های انتقالی خود استفاده بهینه کند. اما به دلایل متعددی این اتفاق نیفتاد. حالا با این قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان، تعاملات گازی ایران با همسایگان بیشتر شده و حتی ایران می‌تواند از ترکمنستان گاز تحویل بگیرد و در جنوب از مسیر خلیج فارس، یا در غرب به ترکیه و عراق، در شمال به ارمنستان و در شرق به پاکستان و حتی هند تحویل دهد. وی با اشاره به اینکه بهترین راه برای ایران این است که گاز بخرد و بفروشد، افزود: تصور می‌کنم که می‌تواند به رقم ۲۰ الی ۲۵ میلیون مترمکعب در روز نیز برسد و از ۵ میلیون متر مکعب فعلی فراتر رود. ایران می‌تواند از شبکه گسترده خطوط انتقال خود تا آنجا که امکان و ظرفیت انتقال پایدار وجود دارد، در این مسیر بهره ببرد.∎​