صاحب‌خبر - رعیت نواز- برخی کشورهای همسایه در ماه‌های اخیر از ورود بعضی فراورده‌های کشاورزی ایران به دلایل مختلفی از جمله تبعیت نکردن از شیوه ‌نامه‌های بهداشتی و استانداردهای آن کشور جلوگیری کرده‌اند و این موضوع بازار گمانه‌زنی‌ها و تحلیل‌ها را داغ‌ کرده است. طی ماه‌های گذشته، کیوی از هند، سیب‌زمینی از ازبکستان و فلفل دلمه‌ای از روسیه برگشت ‌خورده‌اند. هرچند با توجه به انتشار اخبار کذبی مانند برگشت سیب زمینی از ترکمنستان برخی معتقدند مطرح شدن یک باره اخبار مرجوع شدن محصولات کشاورزی کمی مشکوک است و آن را جریان سازی می دانند اما این مسائل در ذهن مردم شائبه‌های بسیاری را متبادر کرده است؛ آیا سلامت مصرف‌ کنندگان در خطر است؟ آیا استفاده بی‌رویه و نادرست از سموم و کودهای شیمیایی و نبود نظارت از دلایل اصلی برگشت خوردن محصولات کشاورزی بوده است؟ سرنوشت این محصولات برگشت خورده و سلامت محصولات مصرف داخل چگونه است و نقش سازمان غذا و دارو در این میان چیست؟ در این گزارش سعی کرده ایم به این سوال ها پاسخ دهیم و در کنار آن از میزان محصولات کشاورزی مرجوعی به کشورمان در برابر سهم محصولات کشاورزی مان در صادرات بنویسیم. میزان صادرات محصولات کشاورزی و محصولات مرجوعی بنا بر آمار ‎گمرک، میزان صادرات برگشتی محصولات ایران در هشت ماه امسال ۱۴ هزار و ۹۶ تن به ارزش ۹ میلیون و ۱۹۰ هزار و ۶۳ دلار بوده است. کشورهای روسیه، ترکیه، امارات، افغانستان، ترکمنستان، عراق، آذربایجان، اسپانیا و بلاروس کشورهایی بودند که در این هشت ماه به مرجوع کردن بخشی از محصولات کشاورزی صادر شده از کشورمان اقدام کرده اند. البته 14 هزار و 96 تن در برابر صادرات 4.5 میلیون تنی کشور در محصولات کشاورزی رقم بالایی نیست و طبق گفته تاجران و صادرکنندگان محصولات کشاورزی ،مرجوع شدن محصولات کشاورزی به دلیل پلاسیده شدن، نداشتن بسته بندی درست و ... برای همه کشورها اتفاق می افتد. چه اتفاقی برای محصولات کشاورزی ایران رخ داد؟ برای این که بدانیم به چه دلایلی محصولات کشاورزی مان از کشورهای مختلف برگشت خورده است به گفته های مسئولان ذی ربط در این زمینه نگاهی انداخته ایم. سیب زمینی - خاک بیش از استاندارد اوایل آذر امسال آژانس حفاظت و قرنطینه محصولات کشاورزی ازبکستان به علت مغایرت کیفیت محصولات صادر شده با استانداردهای گیاه‌ پزشکی خود، 3.5 هزار تن سیب‌زمینی ایران و پاکستان را برگشت زد و میزان 775 تن را معدوم کرد. مسئول سازمان نباتات در گفت و گوی خبری خود حجم زیاد خاک داخل گونی‌های سیب‌زمینی را عامل عودت دانست و افزود: در این زمینه استانداردی وجود دارد که گفته می‌شود نباید بیش از دو کیلوگرم خاک در هر گونی وجود داشته باشد چون علاوه بر آن‌ که جزو وزن محصول صادر شده به حساب می‌آید، این مقدار خاک به کلنی بیماری‌ها تبدیل و به کشور مقصد منتقل می‌شود. مسئولان دلیل وجود این حجم از خاک درون گونی‌ها را بارانی بودن و گل آلود شدن زمین در فصل برداشت سیب‌زمینی اعلام کردند، به گفته سخنگوی گمرک بعد از حذف خاک و استاندارد سازی دوباره محصول به ازبکستان صادر شده است. البته بازگشت سیب زمینی از ترکمنستان هم به طور کل از سوی سرپرست سازمان حفظ نباتات کشور تکذیب شد. فلفل دلمه ای - تغییر استاندارد ها در روسیه فلفل دلمه‌ای ایران جزو محصولات صادراتی سنتی ما به روسیه است. سال گذشته 47.5 هزارتن فلفل دلمه‌ای به ارزش 22 میلیون دلار به این کشور صادر کرده‌ایم. طی هفت ماه امسال نیز 39 هزار تن به ارزش 17 میلیون دلار صادر شده است. این آمار نشان می‌دهد که 40 درصد فلفل دلمه‌ای کشور همواره به روسیه صادر می‌شود. با این حال به گفته مسئولان سازمان حفظ نباتات از آن جایی که روسیه استانداردهای استفاده بی‌خطر از سموم را در خرداد ماه به طرف ایرانی اعلام کرده بود موجب شد که برخی از فلفل های دلمه ای که این استاندارد را رعایت نکرده بودند، مرجوع شوند. هر چند که این فلفل ها بر اساس استانداردهای اروپا مشکلی نداشته و بخشی از همین فلفل های مرجوعی به کشورهای دیگر از جمله ازبکستان صادر شده است و سرپرست سازمان حفظ نباتات از صادرات دوباره فلفل های دلمه ای به کشورهای دیگر خبر داده بود اما روز گذشته ویدئویی در شبکه های اجتماعی منتشر شد که نشان می داد بخشی از فلفل های مرجوعی برای مصرف داخل قرار است بین مردم عرضه شود. کیوی - سفیدک کیوی درخصوص بازگشت کیوی‌های صادراتی ایران به هند هم باید گفت سازمان حفظ نباتات و قرنطینه هندوستان به علت وجود ذرات سفید روی کیوی که در اصطلاح سفیدک کیوی گفته می‌شود، معترض بود. البته حساسیت هند به این دلیل است که چون این کشور خود باغ‌های کیوی دارد، احتمال سرایت این آفت به باغ‌های شان را داده است. چه کسی مسئول نظارت است؟ طی روزهای اخیر اظهارات مختلفی رسانه‌ای شده و نگرانی مردم از سلامت این محصولات، نهادهای دولتی را به واکنش واداشته است و در این‌ بین، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت را به دیگری نسبت داده‌اند یا از نظارت نداشتن سایر نهادهای مسئول انتقاد کرده‌اند اما نظارت بر محصولات کشاورزی، مطابق با قوانین، در هنگام کاشت و پرورش بر دوش وزارت جهاد کشاورزی نهاده شده و پس از خروج از مزرعه بر عهده وزارت بهداشت و زیرمجموعه‌های آن از جمله سازمان غذا و داروست. با این حال ،مدیر کل فراورده های غذایی سازمان غذا و دارو معتقد است، وزارت بهداشت هیچ دخالتی در محصولات خام صادراتی ندارد و مسئول این موضوع وزارت جهاد کشاورزی است. «حسین عزیزی» 21 آذر در پاسخ به این سوال که آیا وزارت بهداشت نقشی در نظارت بر وضعیت سموم کشاورزی ندارد، به ایلنا گفت: «وزارت بهداشت هیچ دخالتی در صادرات مواد خام کشاورزی ندارد. برای بازار داخل هم وزارت بهداشت از سبزی و صیفی‌جات در سطح عرضه یعنی میادین میوه و تره‌بار نمونه می‌گیرد و از نظر سموم آزمایش می‌کند که این آزمایش‌ها، تنها بررسی وضع موجود است اما چون محصولات شناسنامه ندارند، مشخص نیست که این محصولات از کدام باغ و مزرعه است.» او معتقد است ،وزارت جهاد کشاورزی وظیفه خودش یعنی شناسنامه دار کردن مزارع را به درستی انجام نمی‌دهد و وزارت بهداشت صدها بار در خصوص شناسنامه دار کردن مزارع نامه نگاری کرده است. پای مصرف بی رویه و کیفیت سم در میان است؟ در روزهای اخیر برخی در شبکه های اجتماعی یکی از دلایل مرجوع شدن محصولات کشاورزی را استفاده از سموم بی کیفیت اعلام کرده بودند. قاسم رضائیان، دبیر انجمن واردکنندگان سم و کود به تجارت نیوز گفته: «واردات سموم تمامی کشورهای جهان عمدتا از دو کشور چین و هند صورت می‌گیرد و این کشورها بر اساس استانداردهای جهانی عمل می کنند.» طبق گزارش روزنامه ایران، هم اکنون بر اساس آمار و مستندات بین‌المللی، میانگین سموم استفاده شده به ازای هر هکتار در ایران برابر 0.3 کیلوگرم است و ما را در بین 164 کشور در رتبه 54 جهان قرار می‌دهد که جایگاه متوسطی است و برخلاف فضاسازی ‌های رسانه‌ای در وضعیت وخیمی به سر نمی‌بریم. محصولات مرجوعی چه می شوند؟ موج خبرهای مرجوع شدن کالاها و محصولات کشاورزی ایران هرچند بسیاری از کشاورزان و تولیدکنندگان را ناراحت کرده ولی مردم را نیز دچار ترس و اضطراب کرده چون مردم قاعدتا فکر می‌کنند که محصولات صادراتی کیفیت‌شان بهتر از محصولات داخلی بوده و وقتی کشورهای دیگر آن را تأیید نکرده‌اند، پس محصولات داخلی چه کیفیتی دارند؟ از طرف دیگر آن‌ها می‌ترسند که این محصولات مرجوعی معدوم نشود و در بازار کشور نیز عرضه شود و از این طریق مردم به بیماری‌های ناگواری از جمله سرطان مبتلا شوند! در خصوص سیب زمینی ها همان طور که پیش از این نوشتیم سخنگوی گمرک از استانداردسازی و صادرات مجدد خبر داده بود اما در خصوص دیگر محصولات مرجوعی، مدیر کل امور فراورده‌های غذایی سازمان غذا و دارو در گفت و گوی خبری اعلام کرد که اگر محصولی صادر شود و کشور مقصد میزبان، آلاینده های آن را بررسی کند که بیش از استانداردهای کشور ما باشد این محصول حتی اجازه ورود به کشور را ندارد و در همان کشور مقصد باید معدوم شود اما در برخی کشورها مانند روسیه به تازگی استانداردهای جدیدی وضع کرده اند که فراتر از استانداردهای جهانی و اتحادیه اروپاست. در این صورت محصول می تواند به کشور برگردد و مجدد صادر یا در کشور استفاده شود . سرپرست سازمان حفظ نباتات هم گفته: «آن دسته از محصولاتی که خودمان برگشت می‌دهیم هم شرایط قرنطینه کشور مقصد را ندارد و ممکن است دارای ضوابط خوراکی کشور خودمان باشند که در این صورت اگر آفتی هم داشته باشند ضدعفونی و عاری از آفت می‌شوند و به چرخه مواد خوراکی مردم بازمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردند.» او در ادامه هم محصولات کشاورزی ایران را جزو سالم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین محصولات کشاورزی جهان دانست و گفت: «اگر محصولات ما سالم نبود صادرات ۵/ ۴میلیون تنی محصولات محقق نمی‌شد.»∎​