به گزارش خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس، شب یلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم‌ کره شمالی زمین است.

این شب به زمان بین غروب آفتاب از 30 قوس، آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه جدی، نخستین روز زمستان اطلاق می‌شود.

جشن شب یلدا سابقه‌ای طولانی در تاریخ کهن آریایی‌ها دارد. این فرهنگ که بیشتر در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان امروزی (فلات ایران) مرسوم است، در گذشته باشکوه خاصی برگزار می‌شد و تا امروز ادامه دارد.

مردم افغانستان چون سایر آریایی‌ها در این شب تاریک و ظلمانی تا سپیده دمان بیدار می‌مانند.

آنها با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می‌کشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند. استفاده از خوراکی‌های متنوع و مراسم گوناگون در این شب بهانه‌ای برای بیدار ماندن است.

گرچه اکنون شب چله در افغانستان چون دوران قدیم به طور مبسوط برگزار نمی‌شود، با وجود آن، علاوه بر برپایی مراسم رسمی از سوی مجامع فرهنگی و رادیو و تلویزیون افغانستان، مردم نیز کم و بیش این شب طولانی را با هم‌نشینی‌ها و کنار هم بودن و بردن هدیه ویژه شب چله برای نوعروسان تجلیل می‌کنند.

در این شب خانواده داماد در خوانچه یا طبق‌های تزیین شده ضمن تهیه لباس زمستانی برای عروس‌شان، مقداری ماهی و زولبیا همراه با آجیل زمستانی قرار می‌دهند.

همچنین هندوانه از میوه‌های ضروری است که در کنار میوه‌های فصل در خوانچه نوعروسان چیده می‌شود. گاهی نیز خانواده داماد با تهیه یک یا چند نوع غذا از انواع غذاهای زمستانی مرسوم، همراه با نوعروسشان شب چله را به شادی می‌گذرانند.

در این شب مردم با چیدن سفره‌ مخصوص شب یلدا که از میوه و آجیل‌های متنوع تشکیل می‌شود، در کنار بزرگان خانواده این شب را ارج می‌نهند.

شب یلدا یا «شب دیجور» که نخستین شب از «چله کلان» در افغانستان خوانده می‎شود، پایان خزان و آغاز زمستان است.

این شب، در نزد مردمان منطقه شبی خجسته و مبارک بوده که همواره با مراسم‎های ویژه‎ای برگزار ‎شده است.

مراسم یلداشب، پس از غروب خورشید در روز سی‎ام آذرماه تا طلوع آفتاب در صبحدم اول دی‎ماه (جدی) که نخستین روز فصل زمستان است، به فال نیک گرفته می‎شود.

از همین روز تا 40 روز بعد یعنی تا دهم بهمن ماه را به نام «چله کلان» یاد می‌کنند و پس از دهم بهمن‎ماه به مدت 40 روز دیگر یعنی تا بیستم اسفندماه «چله کوچک» نامیده می‌شود.

همچنان فرهیختگان و پژوهشگران عرصه فرهنگ، جشن یلدا را جشن بزرگداشت علم و دانش در دوران باستان دانسته و گفته‎اند: نیاکان ما در 7 هزار سال پیش به گاه‎شماری خورشیدی دست پیدا کرده و با تفکر و تأمل دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.

این شب، در فرهنگ کهن افغان‎ها جایگاه ویژه‎ای دارد و به‎رغم تحولات گسترده فرهنگی، جایگاه خود را در بین مردم همچنان حفظ کرده است.

شب یلدا؛ نقطه مشترک فرهنگ‎ها

کارشناسان، بر این باورند که شب یلدا، با نام‎های مختلف از گذشته‎های دور در بین ادیان و فرهنگ‎های مختلف جهان وجود داشته و هم ‎اکنون نیز از این شب، به صورت گسترده تجلیل می‎شود.

«صاحب‎نظر مرادی» پژوهشگر فرهنگی ـ تاریخی افغان بر این باور است که شب یلدا همانند جشن نوروز، یکی از پرشکوه‎ترین جشن‎ها و مناسبت‎های تاریخی و فرهنگی افغانستان است.

هرچند وی، گرامیداشت این شب را در بین سایر فرهنگ‎ها و ادیان یادآوری می‎کند، اما تأکید می‎کند که زادگاه و پرورشگاه اصلی این جشن، در گذشتگان باستان بوده است.

براساس اظهارات این فرهیخته افغان، شب یلدا برابر با 21-22 ماه دسامبر میلادی است و فرقه‎های مختلف زادروز حضرت عیسی مسیح را مصادف با آغاز فصل زمستان می‎دانند و جشن «کرسمیس» را در همین روز برگزار می‎کنند.

به گفته وی «ابوریحان بیرونی» در کتاب «آثارالباقیه» نوشته است: «منظور از میلاد، میلاد مهریا خورشید است» و نامگذاری نخستین ماه زمستان بنام «دی»ماه به معنای «دادار» یا «خدوانداز» از همان باورهای «میترایی» تراویده است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بین «زرتشتیان» ایران باستان سفره شب یلدا شامل میوه‎های تازه و خشک بود که به افتخار پیروزی «اهورا مزدا براهریمن» و یا غلبه روشنایی بر تاریکی ترتیب می‎یافت.

مرادی تصریح کرد: نخستین روز زمستان در نزد مزدکیان» (خرم‎دینان) با گرامی‎داشت پرشکوهی همراه بود و از آن به نام «خرم‎روز» یاد کرده‎اند.

وی در ادامه افزود: برگزاری جشن شب یلدا هنوز در میان «دهگانان باختری»، «تخارستانی»، «بدخشانی» و «تاجیکستان» با شب زنده‎داری معمول است.

این کارشناس فرهنگی اظهار داشت: یهودیان در این شب جشن «ایلانوت» یا «جشن درخت» را برگزار می‎کردند و با شمع‎افروزی به نیایش می‎پرداختند و «آشوریان» در این شب «آجیل» مشکل‌گشا می‎خوردند.

مصریان باستان در چهار هزار سال پیش جشن «میلاد خورشید» را برابر به شب چله بزرگ جشن می‎گرفتند و آن ‎را به‎ مدت 12 روز به عنوان نماد 12 ماه در سال با رقص و پایکوبی و شادی ادامه می‎دادند.

در رم و یونان باستان، نخستین روز زمستان روز بزرگداشت از خداوند خورشید بود که آن ‎را «ناتالیس انویکتوس» که میلاد معنی دارد، جشن می‎گرفتند.

وی افزود: به نوشته «داریوش کیانی» پژوهشگر بزرگ ایران جشن یلدا در روسیه از روزگار پیش از مسحیت به‎ مدت 12 روز به عنوان عید سالیانه دهقان برگزار می‎شد» و آن ‎را با مراسم‌های متنوعی تجلیل می‎کردند.

دلیل خوردن هندوانه و شب‎نشینی در شب یلدا

آنان در این شب با خوردن هندوانه، انار و خربزه به عنوان محصول با امتیاز کشاورزان بدان باورند که خوردن هندوانه در شب یلدا سبب کاهش تشنگی و افسردگی در گرمای تابستان می‎شود.

چون یلدا درازترین سال شب است، مردم می‎خواهند با شب‎نشینی عمر شب و تاریکی را کوتاه سازند و از غفلت‎زدگی خود بکاهند.

در شب یلدا، جنگ و خون‎ریزی و حتی کشتن گوسفند و مرغ نیز ممنوع بوده که خود، دل‎های مردم را به احتراز از جنگ و کدورت وامی‎داشت.

مردم آریایی در این شب به خاطر کوتاه کردن درازای آن به سفره آرایی از میوه‎های فصلی و خشک می‎پرداختند و بزرگ‎سالان برای افراد جوان خانواده قصه‎ها و افسانه‎های ملی خود را بازگو می‎کردند.

گردهمایی‎ شاعران و شب‎نشینی‎ها گروهی

از نمادهای بارز دیگر شب یلدا، شعرخوانی به ویژه شاهنامه‎خوانی بوده است، هرچند شاهنامه‎خوانی تقریباً تا پایان زمستان ادامه پیدا می‎کرد.

در گذشته‎ها شاعران گردهم می‎آمدند و در این شب، تازه‎ سروده‎های خود را به خوانش می‎گرفتند، اما این رسم تاکنون همچنان پابرجا مانده است.

«خانه فرهنگ افغانستان»، نیز در این شب، در سال‎های اخیر، مراسم‎های ویژه شب یلدا را با قصه‎گویی و شعرخوانی تجلیل می‌کند.

افزون بر شاهنامه در مناطق مرکزی افغانستان، مجموعه شعر«حمله حیدری» که در مدح امیرالمومنین علی (علیه‎السلام) توسط فردی به نام «میرزا رفیعا» سروه شده بود، در این شب خوانده می‎شود.

بزرگان خانواده‎ نیز در این شب، خورجین افسانه‌ها را باز کرده و برای کوچک‎ترهای خانواده آن را بازگو می‎کنند، افسانه‌هایی که بیش‎ترین بار فرهنگی و تاریخی دارد.

شب تصمیم‌های نیک

«محمد امان پیکار» یکی از اهالی کابل در گفت‎وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس اظهار داشت که در شب یلدا چندین بزرگ خانواده در کنار هم جمع می‎شدند و ضمن بازگو کردن درددل‎ها و احیاناً مشکلات، درصدد پیدا کردن راه‎های بهتر می‌باشند.

وی افزود: در این شب برخی همچنین تصمیم‎های بسیار نیک همانند پیشنهاد ازدواج صورت می‎گیرد و حتی تصمیم‎های مشترک دیگر مانند راه‎اندازی تجارت و فعالیت‎های اقتصادی گرفته می‎شود.

انتهای پیام/ ر