زهرا کشوری
خبرنگار
پویش مردمی بذرکاری با هدف احیا و حفاظت از جنگل‌های زاگرسی در کشور آغاز شد. 40 درصد وسعت جنگل‌های کشور را جنگل‌های زاگرسی تشکیل می‌دهد و از آن به بزرگترین رویشگاه جنگلی کشور یاد می‌شود. این جنگل‌ها منبع تأمین 40 درصد منابع آبی کشور است. جنگل‌های زاگرس همچنین سد سبزی است در مقابل ریزگردهایی که از سمت عراق، عربستان و سوریه وارد کشور می‌شود. ریزگردهای خارجی به خشکیدگی بخش بزرگی از جنگل‌های زاگرسی منجر شده و آفت و بیماری را به جان سبز بلوط‌ها و بنه‌های آن انداخته است. همین مسأله به همراه قاچاق چوب، زغالگیری و تخریب درختان کهن در 11 استان زاگرسی کشور باعث شد تا آنطور که «عمران پورمقدم» رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال به «ایران» می‌گوید: «از دیروز پویش بذرکاری در 74 شهر زاگرسی کشور شروع شد.» به گفته پورمقدم این طرح مردمی با مشارکت‌ گروه‌های مختلف مردمی، هلال احمر، بهره‌برداران محلی، گروه‌های دانش‌آموزی و دانشجویی، تشکل‌ها، بسیج دانشجویی و بسیج مستضعفان، شوراهای محلی، گروه‌های جهادی، نیروهای نظامی و انتظامی، دانشگاهیان و... قرار است در 14 سال به احیا و حفاظت از جنگل‌های زاگرسی منجر شود. عمران‌پور مقدم وسعت جنگل‌های زاگرسی را 6 میلیون هکتار اعلام می‌کند که در گستره‌ای 30 میلیون هکتاری پراکنده شده‌اند. 70 درصد جمعیت عشایری کشور ساکن سایه سار سبز جنگل‌های زاگرسند. 50 درصد از دام‌های کشور نیز در زاگرس چرا می‌کنند. دام مازاد هم یکی از عوامل تخریب این جنگل‌ها است. جنگل‌های زاگرسی به گفته پورمقدم تنوع گونه‌ای بسیار بالایی دارند. تاکنون 180 گونه درخت و درختچه در زاگرس شناسایی شده است.
نگهداشت مهم‌تر از کاشت
درختکاری در ایران طرفداران زیادی دارد. پویش و کارزارهای بسیاری برای کاشت درختان در کشور انجام می‌گیرد. یکی از مهمترین وظایف سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز به عنوان متولی اصلی حفاظت از منابع طبیعی توسعه جنگل‌های دست‌کاشت است. بسیاری از صنایع آلاینده هم وقتی با اعتراض افکارعمومی روبه‌رو می‌شوند به سمت کاشت درخت می‌روند اما تأثیر معناداری در افزایش وسعت جنگل‌های کشور ندارند. همین مسأله باعث شد تا در چند سال گذشته شعار نگهداشت مهم‌تر از کاشت است، بسیاری از کارشناسان تکرار کنند. بذرها و نهال‌های کاشته شده حداقل به سه تا پنج سال مراقبت مدام نیاز دارند تا به وسعت جنگل‌های کشور اضافه شوند. پورمقدم درباره نتیجه بخش بودن این طرح 14 ساله می‌گوید: «وظیفه نگهداشت بذرها و نهال‌هایی که هرسال کاشته می‌شوند به‌عهده گروه‌های مشارکتی و مردمی است. سازمان جنگل‌ها فقط نهاده‌ها و بذر را تأمین می‌کند. هزینه لجستیکی گروه‌های مشارکتی و مردمی هم به عهده سازمان جنگل‌ها است.» پورمقدم می‌گوید: «مکان‌هایی در ادارات منابع طبیعی شهرها مشخص شده و بذرها در پاکت‌های مشخص، به میزان معین و ضدعفونی شده همراه با بروشورها و دستورالعمل فنی برای کاشت در اختیار مردم قرار می‌گیرد.» به گفته پورمقدم محل کاشت بذرها براساس مطالعات سازمان جنگل‌ها شناسایی و انتخاب شده است.
منافع مشترک ضامن موفقیت پویش کاشت بذر
طرح‌های آبخیزداری بدون مشارکت جوامع محلی جواب نمی‌دهد. بی‌توجهی به این نکته پیش از این باعث شکست طرح‌های زیادی شده است. پورمقدم از استقبال خوب مردم از پویش کاشت بذر در زاگرس خبر می‌دهد و می‌گوید: «خوشبختانه زاگرس تنوع گونه‌ای بسیار بالایی دارد. براساس ارزیابی کارشناسان، بسیاری از گونه‌های جنگلی این منطقه می‌تواند جنبه اقتصادی داشته باشد.» او کاشت درخت‌های مثمر جنگلی چون زالزالک، بنه، بادام و... را از جمله گونه‌های دارای منافع اقتصادی می‌داند و می‌گوید: «در این طرح به دنبال گونه‌های چند منظوره هستیم که بتواند در آینده منافع اقتصادی را به جوامع محلی بازگرداند.» او یکی از عوامل تهدید جنگل‌های زاگرسی را قطع غیرمجاز درختان و زغالگیری می‌داند و اعتقاد دارد اگر این بحث ترویجی بتواند به مشارکت و احیای جنگل‌ها توسط جوامع بومی و گروه‌‌های مردمی منجر شود، کاهش قاچاق چوب و زغال را در پی خواهد داشت. چون مردم خود را سهیم در منافع جنگل می‌بینند.
جلوگیری از فرسایش خاک
تخریب جنگل‌های زاگرسی تنها به هجوم قدرتمندتر ریزگردها، کاهش منابع آبی و مهاجرت جمعیت عشایری منجر نمی‌شود. به گفته پورمقدم تخریب هر هکتار از جنگل‌های زاگرسی در کمترین میزان، دو تن فرسایش خاک را افزایش می‌دهد.» او یکی از عوامل تشدید سیل سال 98 را که به تخریب روستاها و شهرهای بسیاری در زاگرس از جمله لرستان منجر شد  کاهش پوشش گیاهی و جنگلی زاگرس می‌داند. او با توجه به خشکسالی و تغییر اقلیم، انجام عملیات آبخیزداری در کنار کاشت بذر و نهال درخت‌های بومی را یکی از گام‌های ضروری حفاظت از زاگرس برمی‌شمرد.
ان‌شاءالله کولانی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه هم از اجرای این پویش به یاد ۹ هزار و ۸۰۰ شهید والامقام استان کرمانشاه همزمان با ۱۱ استان زاگرس‌نشین در ۹ شهرستان جنگلی استان کرمانشاه در منطقه حفاظت شده «چالابه» خبر می‌دهد و می‌گوید: «دیروز پویش بذرکاری همزمان در شهرستان‌های کرمانشاه، اسلام‌آباد غرب، روانسر، گیلانغرب، سنقر و کلیایی، ثلاث باباجانی، جوانرود، دالاهو و پاوه با حضور گروه‌های جهادی، انجمن‌های مردم نهاد، دستگاه‌های اجرایی و مردم طبیعت دوست این استان برای حفظ و احیای جنگل‌های زاگرس شروع شد.»
 به گفته کولانی پویش مردمی بذرکاری در جنگل‌های زاگرسی در کرمانشاه تا اواخر اردیبهشت سال ۱۴۰۱ ادامه دارد. جنگل‌های زاگرسی استان کرمانشاه شامل گونه‌های درختی بلوط، گلابی وحشی، زالزالک، بنه و آلبالوی وحشی است. این چتر سبز نقش مهمی در تولید آب، اکسیژن، حفظ خاک، جذب گرد و غبار و تعدیل آب و هوا دارد.
در چهار محال و بختیاری هم گروه‌های مردمی و دولتی گونه‌های بادام، گلابی وحشی و زالزالک را در عرصه این استان زاگرسی کاشتند تا مرهمی بر دردهای بی‌شمار این رویشگاه ارزشمند باشد. این طرح در همه استان و در مناطق خاص از جمله منطقه آبسرده اردل، سیاسرد بروجن، تپه نورالشهدای بن، جاده سلامت سامان، پارک تهلیجان شهرکرد، منطقه چاله‌گاه خانمیرزا و منطقه آس‌جم لردگان، پارک جنگلی چلیچه فارسان، منطقه طارم در کوهرنگ و ناغان شهرستان کیار درحال اجراست. برای اجرای این طرح در مناطقی که جنگل وجود ندارد از ظرفیت بوستان‌ها، پارک‌های جنگلی و فضا‌های سبز استفاده می‌شود. صالحی، مدیرکل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری و معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار چهارمحال و بختیاری سهم استان از مساحت جنگل‌های ۶ میلیون هکتاری زاگرس را ۶  درصد معادل ۳۳۰ هزار هکتار می‌داند و به صدا و سیما می‌گوید: «اجرای پویش مردمی احیای جنگل‌های زاگرسی، محدود به مهلت زمانی خاص نیست و تا پایان فصل بذرکاری ادامه خواهد داشت و بذر مورد نیاز در اختیار دوستداران طبیعت و بهره‌برداران قرار خواهد گرفت.» سرانه سبز در چهارمحال و بختیاری به ازای هر نفر 0.4هکتار است. این سرانه در کشور به 0.2 هکتار می‌رسد. سرانه سبز هر فرد در کشور‌های توسعه یافته 0.8 هکتار است.

نیم نگاه

رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال :  پویش بذرکاری در 74 شهر زاگرسی کشور شروع شد.این طرح مردمی با مشارکت های گروه های مختلف مردمی ، هلال احمر، بهره برداران محلی، گروه‌های دانش آموزی ودانشجویی، تشکل ها، بسیج دانشجویی و مستضعفان، شوراهای محلی، گروه‌های جهادی، نیروهای نظامی و انتظامی، دانشگاهیان و...  قرار است در  14 سال به احیا و حفاظت از جنگل‌های زاگرسی منجر شود