گروه جهان خبرگزاری آنا- محمد جعفری؛ اقوامی که از دیرباز در حدفاصل کرانه شمالی رود ارس تا کوه‌های سر به فلک کشیده قفقاز می‌زیسته‌اند، آن‌قدری که با تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین آشنا هستند با هیچ سرزمین دیگری نیستند و همین قرابت است که باعث شده مردمان دو سوی رود ارس در غم و شادی یکدیگر شریک بوده و اجازه ندهند که غیرخودی‌ها اختلاف سلایق آن‌ها را مستمسکی برای نفوذ در منطقه و ایجاد بحران و تنش کنند.
تحولات اخیر در این منطقه استراتژیک ازجمله جنگ ۴۴ روزه بین نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان که به عقب‌نشینی سربازان ارمنی از قره‌باغ انجامید، زیاده‌خواهی‌های الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و عدم توجه وی به جایگاه بی‌بدیل ایران نزد آذری‌ها، دخالت رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در امور قفقاز، حضور نظامی و جاسوسی رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان، بی‌تفاوتی نسبی روسیه در خصوص تحولات قفقاز جنوبی و از همه مهم‌تر اهمال نسبی دستگاه دیپلماسی دولت دوازدهم در خصوص منطقه قفقاز، به‌واقع زنجیره‌ای از وقایع نامطلوب را به هم ربط داده است که اگر به‌موقع و بجا به آن پرداخته نشود مشکل‌ساز خواهد بود اما چنانچه با بهره گرفتن از توان دیپلماتیک تهران و پیشینه دولتمردان ایرانی و در رأس همه مقام معظم رهبری به موقع رسیدگی شود نه‌تنها نواقص گذشته جبران خواهند شد بلکه زمینه همکاری و همدلی به نفع مردم منطقه و به ضرر دشمنان درآینده نزدیک فراهم می‌شود.
به آذربایجان گفته شده اگر ناتو به دریای خزر راه پیدا کند، می تواند به عضویت ناتو در آید
به همین دلیل پای صحبت امیر محمدحسن نامی استاد دانشگاه عالی دفاع و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم و فنون فارابی و نیز دکتر روح‌الله مدبر کارشناس شناخته‌شده مسائل روسیه و قفقاز نشستیم تا بهترین و مطمئن‌ترین راهکارها به منظور کاهش تنش در منطقه، بیان شوند.
آنا: به‌عنوان مدرس علوم نظامی، دیدگاه حضرتعالی با توجه به نگرانی‌هایی که در خصوص اوضاع قفقاز وجود دارد چیست؟
نامی: اگر یک نگاه ژئوپلیتیکی به منطقه داشته باشیم، هفت حوزه ژئوپلیتیکی پیرامون جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که یکی از آن‌ها همین حوزه آناتولی و قفقاز است که ترکیه سعی کرده در آن، یک پیوستگی به نفع مطامع خویش به وجود بیاورد.
امیر محمد حسن نامی استاد دانشگاه علوم و فنون فارابی
اگر بخواهیم نگاهی گذرا به گذشته داشته باشیم باید بر این مسئله تأکید کنیم که ملت ایران همیشه نسبت به مردم جمهوری آذربایجان یک احترام ویژه قائل بوده و آن‌ها را از خود می‌دانند. در حقیقت، ما یک ملت هستیم منتهی در دو جغرافیا و این نگاه همیشه ثابت بوده، هست و ادامه خواهد داشت.
جمهوری اسلامی ایران به‌هیچ‌عنوان نمی‌پذیرد که ارتباط زمینی‌اش با ارمنستان قطع شود زیرا این خط قرمز ماست، به همین دلیل همیشه اوضاع‌واحوال این منطقه را زیر نظر داریم و اگر لازم باشد هر اقدامی که ضروری باشد را انجام خواهیم داد
به دلیل همین طرز تفکر نزد ایرانیان است که جمهوری اسلامی به‌ویژه رهبر معظم انقلاب از اشغال خاک آذربایجان به دست طرف دوم یعنی ارمنستان انتقاد کرده و خواستار بازگرداندن قره‌باغ به باکو بود. درعین‌حال در طول مدتی که جمهوری آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان ارتباط زمینی نداشت، ایران به سادگی به آذری‌ها اجازه تردد می‌داد و کلیه نیازها و احتیاجات نخجوان را برطرف می‌کرد. ایران هیچ موقع هیچ مانعی برای آذری‌ها ایجاد نکرد.
این روند حمایت ایران از مردم آذربایجان و نخجوان ادامه داشت. اوضاع به همین منوال گذشت تا به جنگ ۴۴ روزه پائیز سال گذشته رسیدیم. در خلال جنگ هم باز جمهوری اسلامی ایران از این‌ها (جمهوری آذربایجان) دفاع کرد و در حقیقت با آن نگاه استراتژیکی که داشت، مناطق موردنظر باکو در قره‌باغ به آذربایجان برگردانده شد.
آنا: کاملاً درست است. مقام معظم رهبری در خلال جنگ ۴۴ روزه خواستار پایان درگیری شدند و اعلام فرمودند که مناطق تحت سیطره ارتش ارمنستان در قره‌باغ به باکو بازگردانده شود و در عین حال از ارامنه ساکن منطقه محافظت شود و هیچ تهدیدی برای مرزهای بین‌المللی هم پیش نیاید. باکو از بخش اول بیانات مقام معظم رهبری که به نفعش بود حمایت کرد اما دو بخش بعدی را به‌صورت کامل رعایت نکرد و نمی‌کند. به نظر شما چرا این سیاست را در پیش گرفت؟
نامی: ببینید آنچه امروز مقامات باکو به دنبالش هستند، پیروی از نگاه قدرت‌های بیرونی است. به‌خصوص نقش ناتو در این موضع مشخص است. ناتو از سال ۲۰۰۴ راهبرد جدیدی را تصویب کرد و به امضاء اعضا رساند تا بتواند بر مبنای آن به حضور و نفوذش در منطقه جامع عمل بپوشاند. یکی از این راهبردها که طرحی ۱۵ ساله بود، این بود که ناتو بتواند از طریق ترکیه، آن‌هم از طریق پیوستگی ترکیه به نخجوان به آذربایجان و سپس به ساحل دریای خزر برسد.
باکو قدر کمک‌های بی‌دریغ ایران در سه دهه گذشته را بداند
در دوم اوت سال جاری میلادی بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس در یکی از جلسات ناتو از اعضا درخواست کرد که بیاییم در این مقطع حساس تاریخی کمک کنیم که آذربایجان بتواند ارتباط زمینی خودش را از طریق ارمنستان برقرار کند و همان دالانی که مدنظرشان است یعنی "کریدور زنگزور" ایجاد شود. یعنی اینکه ناتو به باکو کمک کند در استان سیونیک ارمنستان که تنها منطقه مرزی با ایران است کریدوری بسازد که جمهوری آذربایجان را به نخجوان مرتبط کند.
آنا: به نظر شما این موضوع تا چه حد قابل اجرا است؟ منظورم ایجاد کریدور زنگزور و دسترسی ترکیه به‌عنوان عضو ناتو به آب‌های دریای خزر است.
نامی: البته علاوه بر ایران، روسیه هم در منطقه قفقاز جنوبی منافع دارد. با آن برنامه راهبردی که ما از روسیه سراغ داریم و اینکه همیشه می‌گوید امنیت روسیه درگرو امنیت مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سابق است، پس بالطبع آن کشور هم نباید اجازه دهد که چنین اتفاقی برای پیوستگی زمینی بین آذربایجان و ترکیه برقرار شود. از طرف دیگر این خط قرمز ایران هم هست. ایران به‌هیچ‌وجه نخواهد بپذیرفت که ارتباط زمینی‌اش با ارمنستان قطع شود.
ما با ارمنستان فعلاً ۴۵ کیلومتر مرز رودخانه‌ای داریم. لازم به یادآوری است که ما هشت هزار و ۵۷۴ کیلومتر با ۱۵ کشور همسایه‌مان مرز داریم که شامل ۲ هزار و ۴۵ کیلومتر مرز رودخانه‌ای، ۳ هزار و ۹۶۵ کیلومتر مرز خشکی و ۲ هزار و ۵۶۴ کیلومتر مرز دریایی است. از این ۲ هزار و ۴۵ کیلومتر مرز رودخانه‌ای، فقط ۴۵ کیلومترش با کشور ارمنستان است.
بیشتر بخوانید:
رژه نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان با پرچم اسرائیل + عکس
تلاش جمهوری آذربایجان برای ایجاد کریدور زنگزور
به‌عنوان کارشناس نظامی لازم است توضیح بدهم که مرز رودخانه‌ای به مرزی اطلاق می‌شود که در قرارداد متقابل با آن کشور همسایه قسمتی از مرز را تشکیل داده باشد. برای مثال ما با کشور عراق یک هزار و ۶۰۸ کیلومتر مرز داریم که ۴۲۲.۵ کیلومتر آن مرز رودخانه‌ای است. فرض کنید سیروان یک رودخانه بسیار طولانی است ولی ۳۹ کیلومتر از این رودخانه بر اساس قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، قسمتی از مرز ما را با عراق یا اروند رود ۹۱.۸ کیلومتر مرز ما را با عراق تشکیل داده است.
ما با ارمنستان ۴۵ کیلومتر مرز رودخانه‌ای داریم و یکی از مبادی ارتباط ما با حوزه قفقاز و نهایتاً با اروپا همین ۴۵ کیلومتر است. البته یک‌راه دیگر از ایران به اروپا از طریق جمهوری آذربایجان است. پس به‌هیچ‌عنوان جمهوری اسلامی ایران نمی‌پذیرد که ارتباط زمینی‌اش با ارمنستان قطع شود. در حقیقت این خط قرمز ماست. ما همیشه اوضاع‌واحوال این منطقه را زیر نظر داریم و اگر لازم باشد هر اقدام ضروری را انجام خواهیم داد.
آنا: شما از برنامه ناتو برای قفقاز گفتید.این برنامه چه زیر مجموعه‌هایی دارد؟
نامی: بله همان‌گونه که تأکید کردم ناتو به دنبال این است که از این طریق خودش را به ساحل دریای خزر برساند. برای این کار سال‌هاست اقداماتی پیدا و پنهان انجام داده است. مثلاً حتی به آذربایجان گفته شده اگر این اقدام انجام شود، شما می‌توانید به عضویت ناتو در بیایید. البته الآن حدود ۱۲ سالی است که ترکیه سازماندهی ارتش جمهوری آذربایجان را بر اساس سازماندهی موردنظر ناتو دارد انجام می‌دهد. این اقدامی است که همیشه باید مدنظر ما باشد و با دقت بیشتری مسائل قفقاز جنوبی را پیگیری کنیم. حتی آن‌ها در ناتو تصویب کردند برای به دست آوردن رضایت ارمنستان به‌منظور چشم‌پوشی از بخشی از خاکش یعنی همان جنوب استان سیونیک یکسری تشویقاتی به ایروان ارائه دهند.
وقتی حیدر علی‌اف رئیس‌جمهور قبلی آذربایجان و پدر همین الهام علی‌اف از اردوگاه‌های آوارگان جنگ قره‌باغ در سال‌های ابتدایی دهه ۱۹۹۰ دیدار می‌کرد از تلاش‌های ایرانیان که مدیریت این اردوگاه‌ها را بر عهده داشتند شگفت‌زده شده بود
آنا: از منظر دیپلماسی تحولات قفقاز چگونه قابل ارزیابی است؟
مدبر: صلاح می‌دانم که در ابتدا به چند نکته خیلی صریح و شفاف اشاره می‌کنم. اولاً که خوشبختانه با تغییر دولت در ایران مشخص است که دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم قصد این را دارد که در خصوص منطقه راهبردی قفقاز تدابیر لازم را بیندیشد و گویا تا همین حالا هم به‌صورت چراغ خاموش دارد اقداماتی صورت می‌گیرد.
ما خیلی ناراحت بودیم از اینکه متأسفانه برای حل مسائل کشور همیشه باید هزینه از سوی مقام معظم رهبری صورت بگیرد. با ابراز تأسف تأکید می‌کنم که به دلیل غفلت‌هایی که طی هشت سال گذشته در سیاست خارجی دولت سیزدهم شاهد بودیم و نگاه به‌سوی غرب دولت قبلی، فرصت‌های زیادی از دست ما بروند. معطل شدن کشور نه‌تنها در حوزه اقتصادی بلکه در حوزه‌های امنیتی، فرهنگی و هویتی ازجمله این فرصت‌سوزی‌ها بودند. حتی در حوزه‌هایی خسارت دیدیم که در طول تاریخ روابط بین‌الملل سابقه نداشت.
آنا: ممکن است نمونه‌ای از این خسارات را مثال بزنید؟
مدبر: بله. مثلاً محمد جواد ظریف وزیر خارجه دولت سیزدهم علیه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یا علیه نیروی راهبردی قدس سپاه پاسداران موضع می‌گرفت. این‌ها شلیک موشک بود در ستاد مرکزی خودمان. یعنی یک مقام دولتی بیاید در ستاد فرمانده خودش عملیات انتحاری انجام دهد، این بی‌سابقه بود.
همان زمانی که بسیاری از مقامات دولت قبلی در ایران بالا و پایین شدن آراء الکترال کالج به نفع یا به ضرر جو بایدن و دونالد ترامپ را رصد می‌کردند، در منطقه راهبردی قفقاز در مرزهای شمالی ایران اتفاقات مهمی بدون حضور قدرتمندانه تهران در حال رخ دادن بود
در خصوص موضوع نشست خودمان هم بگویم که یکی از چیزهایی هم که خیلی خطرساز به شمار می‌آمد، همین مسئله قفقاز بود. مدت کوتاهی قبل از حمله ارتش جمهوری آذربایجان به قره‌باغ یک رزمایش شک‌برانگیز در نخجوان برگزار شد. هم‌زمان با این تحرکات بود که ترکیه شروع به تحریک آذربایجان و اعلام حمایت از باکو کرد تا اینکه کار به جنگ کشید. درست در هنگامی‌که در بیخ گوش ما این اتفاقات مهم بدون حضور دیپلماتیک و بازدارنده ایران در حال وقوع بود، بسیاری از مقامات دولت قبلی منتظر بودند ببینند که نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ در ایالات‌متحده چه می‌شود! آن‌ها منتظر بودند تا دولت بایدن سر کار بیاید تا بتوانند به کمک دموکرات‌ها دوباره همان اندیشه و تفکر نگاه به غرب را بر ساختار سیاسی کشور حاکم کنند.
آنا: از نظر حضرتعالی تمرکز دولت قبلی بر نگاه به غرب باعث شد از تحولات منطقه قفقاز جنوبی غفلت شود؟
مدبر: بله کاملاً درست است. همان زمانی که بسیاری از مقامات دولت قبلی در ایران بالا و پایین شدن آراء الکترال کالج به نفع یا به ضرر جو بایدن و دونالد ترامپ را رصد می‌کردند، در منطقه راهبردی قفقاز در مرزهای شمالی ایران اتفاقات مهمی بدون حضور قدرتمندانه تهران در حال رخ دادن بود. وزارت خارجه دولت سابق، خیلی دیرهنگام یک طرحی مطرح کرد تحت عنوان ابتکار عمل ایران که از همان اول اشتباه بود به خاطر اینکه محور ابتکار عملشان را به سبکی چیده بودند که نقش روسیه در آن شفاف نبود. سفر سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه به باکو و ایروان هم کاملاً بی‌ثمر بود. درواقع آنچه در منطقه قفقاز رخ داد یک غافلگیری اساسی برای جمهوری اسلامی ایران در حوزه راهبردی به وجود آورد.
آنا: گذشته از هشت سالی که به عقیده شما ایران نتوانست جایگاه واقعی خودش در قفقاز جنوبی و میانی را تقویت کند کل نگاه ما به قفقاز در چند دهه گذشته قابل‌قبول بوده است؟
مدبر: به نظر من ما می‌توانستیم خیلی بهتر از این کار کنیم. ببینید ما در خلال جنگ اول قفقاز جنوبی با استناد به شواهد، در راستای کاهش تنش و استقرار صلح تلاش بسیاری کردیم، به همین دلیل باید از همه بابت، حضورمان در این منطقه بهتر می‌بود اما متأسفانه به این امر توجه مقتضی نشد.
دکتر روح‌الله مدبر کارشناس مسائل روسیه و قفقاز
ایران توانایی بازسازی نقش مؤثرش در قفقاز را دارد
به یاد دارم وقتی حیدر علی‌اف رئیس‌جمهور قبلی آذربایجان و پدر همین الهام علی‌اف از اردوگاه‌های آوارگان جنگ قره‌باغ در سال‌های ابتدایی دهه ۱۹۹۰ دیدار می‌کرد از تلاش‌های ایرانیان که مدیریت این اردوگاه‌ها را بر عهده داشتند شگفت‌زده شده بود.
آنا: به عقیده شما در حال حاضر چگونه ایران می‌تواند بار دیگر آن نقشی که شایسته‌اش است را در معادلات منطقه قفقاز ایفا کند؟
مدبر: به نظر من دیپلماسی فرهنگی بهترین و مطمئن‌ترین رویکردی است که ایران باید در کشورهای حوزه قفقاز به آن متوسل شود. ببینید پیوند فرهنگی ما در این منطقه - منظور مردم دو سوی رود ارس است- بسیار عمیق و طولانی است. قفقاز صرفاً آذربایجان، ارمنستان و گرجستان فعلی که به وجود آمده‌اند نیست. قفقاز منطقه بسیار بزرگ‌تری است و بخش عمده آن در قفقاز شمالی در فدراسیون روسیه قرار دارد.
به‌جرئت می‌توانم بگویم که به‌جز یکی دو قوم ازجمله آیدیک‌ها که قومی با گرایش ترکی هستند، دیگر اقوام در منطقه قفقاز شمالی با درصدهای متفاوت ریشه ایرانی دارند. توجه داشته باشیم که تا آلانیا در اوستیای شمالی (نه آلانیای ترکیه) ریشه فرهنگی ایرانی با ریشه روسی در هم تنیده است. ریشه اقوام در این منطقه به نژاد اسلاو و نژاد سکا که بسیاری از آن‌ها با هم ازدواج کردند بازمی‌گردد. سکاها ایرانی و اسلاوها روس هستند.
بیشتر بخوانید:
ارمنستان: صرف ترسیم نقشه در زمان شوروی شرط کافی برای تعیین حدود مرزی نیست
استقبال گرم علی‌اف از اردوغان در قره‌باغ + عکس
به عبارتی یکجایی که عمق نفوذ فرهنگی بسیار ویژه‌ای داریم را سال‌ها به آن کم‌توجهی کردیم. من واقعاً مرکز تخصصی ویژه‌ای نه در حوزه روسیه در ایران می‌شناسم نه در حوزه قفقاز. در دوره‌ای وزارت خارجه فقط یک مجله در باره قفقاز چاپ می‌کرد. اما شما ده‌ها مرکز در حوزه غرب به عنوان مثال حوزه فرانسه در ایران دارید.
من بار دیگر تأکید می‌کنم که این قرابت فرهنگی و نژادی بهترین زمینه برای پیشبرد دیپلماسی فرهنگی ایران در منطقه قفقاز است که می‌تواند ریشه اختلاف‌سلیقه‌ها را بخشکاند، دست فرصت‌طلبان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای را قطع کند و باعث نزدیکی بیش‌ازپیش مردم منطقه شود. با این رویکرد فرهنگی حتی می‌توان زمینه همکاری اقتصادی و نظامی با کشورهای این منطقه را گسترش داد.
انتهای پیام/۴۱۵۵/