دیابت همچنان یکی از عوامل اصلی بروز ناتوانی در ایران است
فدراسیون بین المللی دیابت و سازمان جهانی بهداشت در پاسخ به افزایش تهدید سلامتی ناشی از افزایش شیوع دیابت در جهان در سال 1991 روز جهانی دیابت را بنیان‌گذاری کردند. روز تولد دکتر «فردیک بانتیگ» کاشف انسولین، 14 نوامبر مصادف با 23 آبان به نام روز جهانی دیابت اعلام شد. روز جهانی دیابت گسترش یافت و در نهایت به بزرگ‌ترین کمپین جهانی آگاهی از دیابت تبدیل شد که در تقویم سازمان ملل نیز ثبت شده است.
باید در نظر داشت که دیابت هزینه‌های بسیاری را بر جامعه و نظام سلامت تحمیل می‌کند. برآورد می‌شود که سالانه حدود 10 درصد بودجه بهداشتی جهان، صرف فقط بیماری دیابت می‌شود. تخمین فدراسیون بین‌المللی دیابت این است که هزینه درمان دیابت و عوارض آن در دنیا تا یک دهه آینده از 800 میلیارد دلار بگذرد. از طرف دیگر مرگ‌ومیر و عوارض این بیماری هم بالاست. سال 2019 حدود 4.2 میلیون نفر از جمعیت دنیا به خاطر دیابت از بین رفتند. یعنی تقریبا 11.3 درصد کل مرگ و میرهای جهان بابت دیابت و عوارض آن بوده است. گفته می‌شود که تقریبا هر هشت ثانیه در دنیا یک نفر به خاطر دیابت از دنیا می‌رود.
بر اساس آمار منتشر شده در اطلس اخیر فدراسیون بین المللی دیابت که بر اساس بررسی حدود 100 مطالعه انجام گرفته است، افراد مبتلا به دیابت به طور میانگین ۳۲ درصد گرفتار مشکلات قلبی عروقی، ۲۱ درصد گرفتار مشکلات عروق کرونر، ۱۰ درصد گرفتار انفاکتوس قلبی و ۷.۶ درصد گرفتار سکته مغزی می‌شوند. همچنین بر اساس همین آمار، افراد مبتلا به دیابت نسبت به افراد غیر دیابتی۱۶۰ درصد ریسک مشکلات عروق کرونر، ۱۲۷ درصد ایست قلبی، ۵۶ درصد خونریزی مغزی و ۱۳۲ درصد ریسک مرگ‌ومیر ناشی از مشکل قلبی، عروقی بیشتری دارند. بیماری‌های قلبی عروقی در زنان مبتلا به دیابت سبب کاهش 8.5 سال و در مردان مبتلا به دیابت سبب کاهش 4.6 سال از طول عمر آنان می‌شود.
امیر کامران نیکوسخن، مدیرعامل انجمن دیابت ایران هم در گفتگو با سپید با اشاره به اهمیت خودمراقبتی در حوزه دیابت، یادآور می‌شود: «افراد مبتلا به دیابت 99 درصد از زمان خود را به تنهایی می‌گذرانند و فقط یک درصد از زمان‌شان را نزد پزشک خود هستند. همین موضوع نشان می‌دهد چقدر خودمراقبتی دیابت و آموزش آن به افراد مبتلا به دیابت و اقشار مرتبط با دیابت اهمیت دارد. این خودمراقبتی نیاز به مهارت‌هایی دارد که ما به آن می‌گوییم توانمندسازی فرد مبتلا به دیابت. خودمراقبتی نیز با آموزش شروع می‌شود. بنابراین امروزه توصیه می‌شود که هر فرد مبتلا به دیابت حداقل 10 ساعت آموزش ببیند. این آموزش‌ها بهتر است که به صورت گروهی و حضوری باشد. در این آموزش‌ها باید همه جنبه‌های زندگی بیمار را از نظر فکری، فرهنگی، جسمی و روانی در نظر گرفت. در این راستا نیاز به افراد آموزش‌دیده‌ای داریم که خودمراقبتی را به این افراد آموزش دهند. افرادی که یاد گرفته‌اند چطور به بیماران مبتلا به دیابت آموزش بدهند. آموزش‌ها باید بر اساس استانداردهای مراقبتی کشوری باشد و ما باید یک استاندارد کشوری داشته‌باشیم که آموزش‌ها را بر اساس آن پیش ببریم.»
او عنوان می‌کند: «دیابت بیماری است که تا 80 درصد قابل پیشگیری است و باید در این مورد راهکار و برنامه‌هایی داشته باشیم. افراد مبتلا به دیابت باید آموزش‌های مستمر ببینند. سیاست‌گذاران بهداشتی کشور نقش چشمگیری در بهبود وضعیت دیابت در کشور دارند و باید برای این موضوع آموزش ببینند. وقتی مسئولان ما به این باور نرسیدند که آموزش دیابت، رکن اساسی کنترل آن است، بیمه آموزش دیابت هم اتفاق نمی‌افتد. درنتیجه هزینه‌های افزایش ابتلا به بیماری، گریبان جامعه را می‌گیرد. در همه کشورهای پیشرفته دنیا اولین پله درمان دیابت را آموزش می‌دانند. بیمه‌ها هم باید به این اعتقاد برسند که آموزش در کاهش هزینه‌های دیابت بسیار موثر است.»
نیکوسخن تاکید می‌کند: «پیش‌بینی می‌شود آمار بیماران مبتلا به دیابت تا سال 2030 میلادی از مرز نیم‌ میلیارد نفر بگذرد و به 578 میلیون نفر افزایش یابد. این تعداد تا سال 2045 به 700 میلیون نفر خواهد رسید. متاسفانه از هر دو نفر افراد مبتلا به دیابت، یک نفر بدون تشخیص می‌ماند. یعنی حدود 232 میلیون نفر در جهان از ابتلای خود به دیابت بی‌خبر هستند و تنها زمانی متوجه ابتلای خود خواهند شد که دچار عوارض سخت این بیماری شده‌اند. همچنین سه نفر از هر چهار نفر مبتلا به دیابت نیز در کشورهای با درآمد کم یا متوسط زندگی می‌کنند.»
او خاطرنشان می‌کند: «افزایش دیابت در همه نقاط دنیا یکسان نیست. براساس آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت، افزایش شیوع دیابت از سال 2019 تا 2045 برای منطقه اروپا فقط 15 درصد است، ولی متاسفانه در منطقه ما که بر اساس تقسیم ‌بندی‌های فدراسیون بین‌المللی دیابت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا هستیم تا 96 درصد خواهد بود. یعنی بعد از آفریقا که با 143 درصد بالاترین رتبه را دارد، ما در جایگاه دوم قرار داریم. دو سوم افراد مبتلا به دیابت در شهرها زندگی می‌کنند و سه چهارم آنها در سنین اشتغال و قبل از بازنشستگی هستند. این زمان مصادف با زمانی است که فرد برای خانواده و جامعه خود مفید است، ولی متاسفانه گرفتار این بیماری شده و ممکن است به علت عوارض بیماری دچار از کارافتادگی شود.»
مدیرعامل انجمن دیابت ایران خاطرنشان می‌کند: «مرگ‌ومیر ناشی از دیابت و عوارض آن از جمع مرگ‌و‌میر در بیمارى‌های واگیر مثل سل، مالاریا و ایدز بیشتر است. در مناطقی که از سیستم بهداشتی بالاتری برخوردارند مثل منطقه اروپا 74 درصد مرگ‌و میر ناشی از دیابت در سنین بالای 60 سال است، در صورتی که در منطقه ما متاسفانه نصف این مرگ‌و‌میرها در سنین زیر 60 سال اتفاق می‌افتد. یعنی در کشور ما جمعیت جوان و مبتلا به دیابت، بیشتر دچار مرگ ناشی از دیابت می‌شوند. متاسفانه در شرایط پاندمی کرونا نیز بیشتر مبتلایان به این بیماری را افراد مبتلا به دیابت تشکیل داده‌اند. بر اساس آمار منتشر شده از مناطق مختلف جهان بیش از 50 درصد افراد مبتلا به ویروس کوید 19، افراد مبتلا به دیابت بوده‌اند.»
مدیرعامل انجمن دیابت ایران یادآور می‌شود: «اول آنکه درمان دیابت دیگر بیماری‌محور نیست، بلکه باید به صورت بیمارمحور انجام گیرد. یعنی اینکه درمان هر فرد دیابتی بر اساس سن، وزن، شیوه زندگی، نوع دیابت و عوارض آن، شرایط اجتماعی و اقتصادی و بیماری‌های زمینه‌ای که فرد دارد با بیمار مبتلا به دیابت دیگر متفاوت است. این موضوع باید مدنظر پزشکان و بیماران قرار گیرد. دوم آنکه در سال‌های گذشته هدف از درمان دیابت فقط کنترل قند بود، در صورتی که اگر فقط قند افراد مبتلا به دیابت کاهش یابد، از مشکلات قلبی و عروقی این بیماران کم نمی‌شود.»
صرف ۸.۵ درصد از کل هزینه‌های بهداشتی کشور برای مهار دیابت
تمرکز بر درمان کرونا موجب شده است که فرآیند پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر از اولویت اول خارج شود. این روزها بسیاری از منابع انسانی، اقتصادی و زیرساختی نظام سلامت صرف مقابله با کرونا می‌شود. به همین دلیل، پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر در دوران پاندمی به حاشیه رفته است. یکی از همین بیماری‌ها، دیابت است که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سلامتی، هزینه‌های زیادی را به جامعه تحمیل کرده است، اما مهار آن برای جلوگیری از شیوع گسترده در اولویت جدی قرار ندارد.
باقر لاریجانی، رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم نیز دیابت را یک بیماری پرهزینه در سیستم مراقبت‌های بهداشتی ایران خواند و گفت: «بیش از ۸.۵ درصد از کل هزینه‌های بهداشتی کشور صرف امور مرتبط به مهار بیماری دیابت می‌‌شود.»
وی با بیان اینکه دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان و بیماری‌های تنفسی علت بیش از ۸۰ درصد از مرگ‌های زودرس ناشی از بیماری‌های غیر واگیر را تشکیل می‌دهند، رژیم غذایی ناسالم، استعمال دخانیات، عدم تحرک بدنی و مصرف مشروبات الکلی را اصلی‌ترین عوامل خطر مرتبط با این دسته از بیماری‌ها خواند.
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم افزود: «کاهش عوامل خطر و همچنین غربالگری، تشخیص و مدیریت به موقع بیماری‌های غیرواگیر می‌تواند از بخش بزرگی از زیان‌های ناشی از این بیماری‌ها بکاهد.»
وی با بیان اینکه متاسفانه دسترسی به اهداف مورد نظر ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار در ارتباط با توقف رشد فزاینده دیابت تا به حال به خوبی محقق نشده است، گفت: «در کشور ایران تنها چند استان به اهداف تعیین شده نزدیک شده‌اند.»
لاریجانی با نگران کننده خواندن آمار بیماران دیابتی در دنیا مخصوصا در منطقه MENA تصریح کرد: «طبق برآوردهای جهانی تا ۲۵ سال آینده تعداد بیماران دیابتی در این منطقه ۹۶ درصد افزایش خواهد داشت.»
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم افزود: «در دهه‌های اخیر شیوع دیابت و تعداد مرگ و میرهای ناشی از دیابت در جهان به طور چشمگیری افزایش یافته و این افزایش در مورد دیابت «نوع ۲» بسیار بیشتر بوده است. میزان ناتوانی‌های ناشی از دیابت خصوصا دیابت نوع دو نیز در کشور به طور چشمگیری افزایش یافته، به‌طوری که دیابت یکی از عوامل اصلی ناتوانی در ایران است.»
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: «با توجه به اهمیت بیماری دیابت، نظام بهداشت و درمان کشور چندین استراتژی و سیاست را در رابطه با کاهش بار ناشی از این بیماری اقتباس کرده است که از آن میان می‌توان به جمع‌آوری داده‌ها و اندازه‌گیری بار بیماری در سطوح ملی و فراملی، ایجاد برنامه اقدام ملی در خصوص بیماری‌های غیرواگیر، تدوین چارچوب ملی دیابت، تاسیس شبکه ملی کلینیک‌های دیابت، طراحی نقشه راه تحقیقات دیابت و نظام ثبت ملی دیابت اشاره کرد.»
لاریجانی با اشاره به انتشار ویراست دوم سند ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر، گفت: «این سند توسط کارگروه‌های مختلف کمیته با همراهی معاونت‌های مختلف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران به‌روز رسانی شده است.»
رئیس پژوهشگاه علوم غدد ومتابولیسم با معرفی سامانه مصورسازی اطلاعات جمعیتی سلامت و بیماری ایران (VIZIT) افزود: «دسترسی به داده‌های سلامت در این بستر فراهم شده است که شامل نمایش آخرین وضعیت عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در کشور به تفکیک استان، گروه سنی، جنسی و نوع محل سکونت، وضعیت مرگ‌و میر برای علل مختلف مرگ به تفکیک گروه‌های سنی و جنسی در ۳۱ استان کشور، میزان بروز سرطان به تفکیک گروه سنی و جنسی در ۳۱ استان کشور و اطلاعات ارزشمند دیگری در حوزه‌های مختلف سلامت است.»
وی به نقش موثر و کلیدی داروهای گیاهی در درمان دیابت در بسیاری از کشورهای دنیا اشاره کرد و گفت: «بخش قابل توجهی از مواد موثره داروها مشتق شده از محصولات طبیعی است و محصولات طبیعی هنوز منبع مناسبی برای کشف داروهای جدید هستند.»
لاریجانی ادامه داد: «با وجود اینکه علاقه فزاینده‌ای به درمان‌های گیاهی وجود دارد، اما همچنان شکاف در شواهد علمی موجود در مورد مزایای درمانی گیاهان وجود دارد. یکی از دلایل ممکن است به دلیل سرعت پایین ترجمان یافته‌ها در مطالعات حیوانی به آزمایشات بالینی انسانی باشد.»
وی افزود: «برای تعیین موثرترین متابولیت‌های گیاهی و مکانیسم سلولی آنها به منظور تعیین اولویت‌ها برای طراحی آزمایشات بالینی روی حیوانات و انسان‌ها تحقیقات بیشتری مورد نیاز است. همچنین مطالعات بیشتر با شواهد علمی قوی مانند مرور نظام‌مند و متا آنالیز مطالعات بالینی کنترل شده مورد نیاز است.»