یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه اقتصادی شرکت‌های بزرگ بهره‌مندی از داده‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی ردوبدل می‌شود. مقصود از داده، در واقع هرگونه محتوای متنی، صوتی و تصویری است که مردم در طول روز توسط آن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. بهره‌مندی فراوان شرکت‌های گوناگون از این داده‌ها سبب شد تا آنها بیش از گذشته برای توسعه و گسترش نفوذ و کنترل خود بر داده‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

حمیدرضا بیژنی، جامعه‌شناس در این باره گفت: یکی از نخستین ابزارهای آنها برای این بهره‌مندی استفاده از قدرت سلبریتی‌ها بود تا از شهرت و قدرتِ دیده شدن آنها جهت کنترل افکار عمومی استفاده کنند. اما این سطح برای آنها کافی نبود و آنها در راستای دستیابی به قدرت کنترلی بالاتر، دست به تولید اینفلوئنسرهایی زدند که تمام شؤونشان را در اختیار داشته باشند؛ اینفلوئنسرهای مبتنی بر هوش مصنوعی. اینفلوئنسرهایی که به سبب ماهیت انیمه‌بودنشان از قضا بیشترین تاثیر را نیز بر گروه‌های سنی کودک و نوجوان می‌گذارند.

    هشدار درباره سلبریتی‌های نوظهور

بیژنی در پاسخ به این پرسش که آیا اینفلوئنسرهای مبتنی بر هوش مصنوعی در ایران فراگیر شده‌اند؟ اظهار کرد: این امر، درون‌مرزی نیست و میزان فراگیری‌اش می‌تواند همانند بازی‌های آنلاین باشد که در کشور ما استفاده می‌شود. البته اکنون صنایعی که از این اینفلوئنسرها استفاده می‌کنند، خارجی هستند. درباره این مساله آنچه اهمیت دارد این است که یک بار به جای آنکه عقب بیفتیم به موقع درباره این موضوع هشدار بدهیم. مهم است که به‌موقع هشدار دهیم؛ همان‌طور که شاهد بودیم تکنولوژی‌های دیگر به سرعت زیادی از کشورهای دیگر به کشورهای در حال توسعه می‌رسند. این موضوع اگر امروز وجه پررنگی نداشته باشد بالاخره چندماه دیگر بیش از امروز با آن درگیر خواهیم شد.

او ادامه داد: اینفلوئنسرهای نوظهور با استفاده از امکان «هویت مجازی» در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند. آنها بسیار واقعی به نظر می‌رسند و احساسات و رفتارهایشان کاملا مانند انسان است. فرصتی که زمینه تعامل و همدردی آسان دیگر مخاطبان مجازی با آنها را محیا می‌کند و از این مجرا زمینه بهره‌مندی کسب و کارهای قدرتمند را فراهم می‌آورد. این اینفلوئنسرهای نوظهور از یک‌سو با به دست آوردن داده‌های مورد نظر زمینه داده‌کاوی‌های مرتبط با سلایق و گرایش‌های گروه‌های مختلف را فراهم می‌کنند و از سوی دیگر با بهره‌مندی از قدرت خلاقانه هوش مصنوعی که هر عمل غیرممکنی را ممکن می‌سازد، با ارایه مطلوبیتی فراتر از هر ایده‌آل قابل دستیابی، به تاثیرگذاری و شکل‌دهی بر تصمیمات آنها دست می‌زنند. 

   گروه‌های مورد هدف

این جامعه‌شناس با بیان اینکه این پدیده نوظهور بیش از هرگروهی، گروه‌های سنی کودک و نوجوان را مورد هدف و آسیب خود قرار می‌دهد عنوان کرد: بدین‌ترتیب روز به روز شرکت‌های بیشتر و بیشتری با ایجاد حساب‌های اینفلوئنسری مجازی، به تولید آرزوهای رویایی، تصاویر مشخصی از بدن یا سبک‌های عالی زندگی دست می‌زنند و به آسان‌ترین شیوه گروه‌های سنی مورد نظر خود و به عبارتی مخاطبانشان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیژنی افزود: تحقیقات جدید نشان داده است که دو سوم والدین نگران این هستند که زندگی به تصویر کشیده شده در وبلاگ‌های آنلاین، انتظارات غیرواقعی را در مورد زندگی واقعی به کودکان ارایه می‌دهد. این در حالی است که بخش قابل توجهی از والدین اذعان می‌کنند تشخیص اینکه آیا وبلاگ‌ها یا وبلاگ‌نویس‌های خاصی برای فرزندانشان مناسب هستند یا خیر، برایشان مشکل است. موضوعی که بر اساس دیدگاه متخصصان این حوزه، تاثیرات مخرب بسیاری بر عزت نفس، تصویر بدن و درک «زندگی واقعی» کودک خواهد گذاشت. او ضمن تصریح این مطلب که به‌روزرسانی پیوسته تولیدات جدید اینفلوئنسرها در قالب‌های متنوع این امکان را به برندها و شرکت‌ها می‌دهد که روزبه‌روز سایه خود را بر ابعاد گوناگونی از زندگی روزمره کودکان و نوجوانان و البته خانواده‌هایشان بگسترانند و از این مجرا آسیب‌های اجتماعی مخرب‌تر و نوین‌تری را برای ما به ارمغان آورند، اظهار کرد: از این رو است که والدین باید فرزندان خود را برای توانمند شدن در برابر این آسیب‌ها آماده کنند. مسیری که بیش از پیش لزوم توجه به آموزش شیوه‌های نوین تفکر انتقادی برای ذهن کودکان را آشکار می‌کند. بر اساس مطالعات صورت گرفته، یکی از راهکارهای شناسایی و معرفی برخی از حساب‌های الگوریتمی، ارایه پرسش‌هایی کلیدی است: چه کسی این پست‌ها را ایجاد می‌کند؟ چه کسانی را هدف قرار می‌دهند؟ چرا آن لباس‌ها را می‌پوشند و آن محصولات را تبلیغ می‌کنند؟ بدین‌ترتیب آنچه والدین به عنوان گام نخست می‌توانند انجام دهند، تقویت روحیه پرسشگری و کاشتن بذر تردید در ذهن فرزندانشان است. این جامعه‌شناس در ادامه تاکید کرد که ضروری است والدین با آخرین روندهای نوظهور آنلاین آشنا شوند و با فرزندان خود در مورد آنچه به صورت آنلاین می‌بینند و مصرف می‌کنند گفت‌وگوهای منظم، باز و صادقانه داشته باشند. اجازه دهید فرزندتان بداند هر صفحه‌ای فقط به این دلیل که «تیک آبی» دارد و نشان می‌دهد توسط اینستاگرام به عنوان یک شخصیت تأیید شده است، به این معنی نیست که واقعی هستند. این جامعه‌شناس همچنین توصیه کرد که با فرزند خود در مورد تفاوت وجود فن‌پیج‌ها یا صفحه طرفداران و صفحات اصلی صحبت کنید. بچه‌ها را تشویق کنید قبل از پذیرش درخواست، به هویت درخواست‌کننده توجه کنند.