جو بایدن، بوریس جانسون، آنگلا مرکل و امانوئل ماکرون در این بیانیه بر تعهد خود مبنی بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تاکید کرده و آورده اند: «پیشرفت‌های اخیر ایران در افزایش سریع میزان اورانیوم غنی شده و میله‌های سوخت فلزی هیچ توجیه غیرنظامی (صلح‌آمیزی) ندارد اما برای ساخت سلاح هسته‌ای لازم است.» رهبران ایالات متحده و سه عضو اروپایی برجام از امتناع ایران از بازگشت به میز مذاکرات احیای برجام در وین انتقاد کرده‌اند. در این بیانیه آمده است «ما امروز در رم گرد هم آمده‌ایم تا خطر تشدید فعالیت‌های هسته‌ای ایران برای امنیت جهانی را بررسی کنیم.»
ایران از ماه ژوئن (خرداد) مذاکرات احیای برجام در وین را ترک کرده و باوجود ابراز آمادگی برای از سرگیری گفتوگوها، هنوز تاریخ دقیقی برای بازگشت به این روند اعلام نکرده است. در بیانیه رهبران این چهار کشور آمده است: «این فعالیت‌ها همزمان به کاهش همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و شفافیت در برابر این نهاد، بر نگرانی‌ها می‌افزاید. پیشرفت‌های متداوم برنامه هسته‌ای ایران و موانعی که این کشور در راه فعالیت‌های آژانس قرار می‌دهد، امکان بازگشت به برجام را با مشکل مواجه می‌کند.» جمهوری اسلامی ایران یک سال پس از خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از برجام، تعهدات خود بر مبنای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را در چند مرحله کاهش داد. پس از روی کار آمدن مجلس جدید در ایران، دولت موظف به کاهش بیشتر همکاری‌ها با آژانس در قضیه برجام شد. در بیانیه رهبران سه عضو اروپایی برجام و ایالات متحده آمده است: «شرایط کنونی تاکیدی است بر ضرورت دستیابی به یک راه حل مبتنی بر مذاکرات برای بازگشت ایران و ایالات متحده به برجام و همچنین ادامه گفتوگوها با هدف حل نگرانی‌هایِ دیگر ما و ایران. ما با امید دستیابی به این هدف، از تصمیم روشن جو بایدن برای بازگشت ایالات متحده به تعهدات برجامی و ادامه احترام به آن، تا زمان پایبندی متقابل ایران، استقبال می‌کنیم.»
در ادامه این بیانیه، با اشاره به باز بودن باب بازگشت به برجام آمده است: «ما به این نتیجه رسیدیم که دستیابی و اجرای یک توافق بازگشت به تعهدات برجامی با هدف تضمین بلند مدت ماندن برنامه هسته‌ای ایران در یک چارچوب صرفا صلح‌آمیز و [همزمان] رفع تحریم‌هایی که بر رشد اقتصادی ایران موثرند، ممکن است.» جمهوری اسلامی ایران لغو تمام تحریم‌های ایالات متحده را شرط ضروری بازگشت به تعهدات برجامی خود توصیف می‌کند. در ادامه بیانیه ایران تنها مسئول تحقق این احتمال توصیف شده است: «این امر ممکن نیست مگر آنکه ایران رویکردش را عوض کند. ما از رئیس جمهور [ابراهیم] رئیسی می‌خواهیم که با غنیمت شمردن این فرصت و با تلاشی بر مبنای حسن نیت امکان به سرانجام رسیدن فوری گفتوگوها را فراهم کند. این تنها راه جلوگیری از افزایش خطرناک تنش‌ها است که به نفع هیچ کشوری نیست.»
رهبران ایالات متحده و ۳ عضو اروپایی برجام در همین بیانیه بدون اشاره به نام کشور خاصی از «تلاش‌های دیپلماتیک شرکایمان در منطقه خلیج [فارس] برای کاهش تنش» تشکر کرده و تاکید کردند: «بازگشت به تعهدات برجامی همزمان امکان رفع تحریم‌ها و شراکت منطقه‌ای را افزایش می‌دهد و هم جلوی یک بحران هسته‌ای را کاهش می‌دهد؛ بحرانی که می‌تواند آسیب‌های جدی به دیپلماسی محلی وارد آورد.» جو بایدن، بوریس جانسون، امانوئل ماکرون و آنگلا مرکل تاکید کرده اند که «برای رویارویی با مشکلات امنیتی دیگر ناشی از فعالیت‌های ایران مصمم» هستند. ایران و عربستان سعودی، دو رقیب منطقه‌ای، از تابستان امسال و با میانجیگری عراق مذاکراتی را برای کاهش تنش آغاز کرده‌اند. هر دو طرف از روند این گفتوگوها ابراز رضایت می‌کنند.
به گزارش یورونیوز، نخستین روز اجلاس سران گروه ۲۰ در حالی امروز در رم برگزار می‌شود که برنامه هسته‌ای ایران، دست‌کم به‌طور رسمی یکی از سرفصل‌های گفت‌وگوهای رهبران کشورهای ثروتمند نیست. نبرد نابرابر با ویروس کرونا، بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان و تغییرات اقلیمی، آنطور که رسما اعلام شده، دستورکار اصلی گفت‌وگوهای رهبران ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان قرار دارد. یک مقام دیپلماتیک نزدیک به کاخ سفید دور یک میز جمع شدن رهبران ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا و آلمان در حاشیه نشست گروه ۲۰ را از نظر لجستیک کار دشواری توصیف کرده است. با این همه قرار است سران سه عضو اروپایی برجام و طرف خارج شده از این توافق حتما برگزار شود، اگرچه درباره برونداد این نشست و کارآیی آن، طبیعتا تردید وجود دارد. این گردهم‌آیی به دعوت آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان برگزار می‌شود که احتمالا کمتر از ۲ ماه دیگر صدر اعظم «سابق» آلمان نام خواهد گرفت. عصر جمعه، امانوئل ماکرون و جو بایدن، پس از «بحران زیردریایی‌ها» برای نخستین بار با یکدیگر دیدار کردند. روابط تاریخی فرانسه با «آزادگران» سابق (عنوانی که فرانسوی‌ها به پاسخ خدمات ارتش ایالات متحده در جنگ جهانی دوم به آمریکا می‌دهند) در ماجرای لغو قرارداد خرید زیردریایی استرالیا از فرانسه به شدت لطمه دیده بود.
فارغ از مناسبات «لطمه دیده» «دو سوی آتلانتیک»، روابط میان بریتانیا و فرانسه هم همین حالا و بر سر ماجرای ماهیگیری در آب‌های مانش به شدت ناآرام است. مساله حیاتی ماهیگیری، احتمالا بر هر دیداری میان امانوئل ماکرون و بوریس جانسون سنگینی خواهد کرد. با همه این اختلاف‌ها صرف احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، کشوری که عملا بیش از ۴ دهه پیش به‌عنوان یک دولتِ «سرکشِ» نامتعارف با «جهان آزاد» در خاورمیانه وارد نبرد شد، می‌تواند فارغ از همه چالش‌ها، ایالات متحده و همپیمانانش را متحد کند. ایران از ماه خرداد و پیش از پایان دوران ریاست جمهوری حسن روحانی به میز مذاکرات احیای برجام بازنگشته است. اگرچه بسیاری از کارشناسان و خبرنگاران آشنا با موضوع انتظار داشتند در ماه مه، تکلیف مذاکرات با دستیابی به یک توافق یک‌سره شود.
در پنج ماه گذشته، جمهوری اسلامی همزمان با افزایش ذخایر اورانیوم ذخیره شده، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کاهش داده است. دولت جدید تهران، برخلاف کابینه‌های «برجام محور» حسن روحانی می‌گوید اگر قرار است «مذاکره برای مذاکره» انجام شود و نتیجه‌ای در بر نداشته باشد، تمایلی برای بازگشت به وین ندارد. دولت ابراهیم رئیسی که برخلاف سلفش در هماهنگی کامل با هسته سخت حاکمیت قرار دارد و از قرار معلوم اصلا «غرب‌گرا» نیست، از همان فردای انتخابات اعلام کرد سرنوشت کشور را به برجام گره نخواهد زد. ایالات متحده در زمان انتخابات ایران، رویکرد «پراگماتیکی» در پیش گرفت و انتظار از سرگیری مذاکرات در ماه اوت را داشت، اتفاقی که تاکنون نیفتاده است.
با وجود ابراز آمادگی ایران برای از سرگیری مذاکرات تا پیش از پایان نوامبر (۳۱ روز دیگر) هم‌اکنون طرف‌های غربی برجام و به‌ویژه ایالات متحده درباره نتیجه بخش بودن ادامه مذاکرات مردد به نظر می‌رسند. دولت بایدن در هفته‌های اخیر بارها تهران را به اتخاذ تدابیر دیگر، در صورت بی‌نتیجه ماندن گفتوگوها تهدید کرده است. با این حال معلوم نیست آیا دموکرات‌های کاخ سفید می‌خواهند تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کنند یا راه دیگری را برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای در سر می‌پرورانند. رابرت اوبراین، آخرین مشاور امنیت ملی کاخ سفید در دولت دونالد ترامپ گفته بود که دیگر چیز زیادی از ایران نمانده که تحریم نکرده باشیم.
هم ایران و هم ایالات متحده می‌گویند آماده اند تا درصورت بازگشت طرف مقابل به تعهدات برجامی به برجام بازگردند. فارغ از مساله «اول کی» به تعهداتش باز می‌گردد، از قرار معلوم، کف و سقف مطالبات دو طرف هم تغییر کرده است.
ایران، علاوه بر بازگشت واشنگتن به برجام، می‌خواهد از ایالات متحده تضمین بگیرد که دیگر ماجرای دوران ترامپ تکرار نمی‌شود. به‌علاوه تهران این‌بار خواستار لغو تمام تحریم‌ها است. اگرچه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق گفته بود بایدن با سه فرمان اجرایی می‌تواند تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند، اما دولت دموکرات بایدن، بارها تاکید کرده است که حتی با وجود توافق، صدها تحریم علیه ایران باقی خواهد ماند. به نظر می‌رسد بایدن تمایل و عجله‌ای برای صدور این سه دستور اجرایی ندارد. بن‌بست کنونی از سوی دیگر نشانگر اشتباه محاسباتی خیل تحلیلگرانی است که پیش‌بینی می‌کردند جو بایدن در ماه‌ها و حتی هفته‌های نخست ورود به کاخ سفید به برجام باز خواهد گشت. گشودن گره کور مساله هسته‌ای ایران در حالی بیش از هر زمانی در دو دهه گذشته دشوار به نظر می‌رسد که حاکمان ایران، علاوه بر دشواری‌های اقتصادی گسترده، با چالش حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای هم مواجه هستند. ایالات متحده در دوران باراک اوباما، تحریم را آلترنانیو کارآمدی در برابر احتمال جنگ جدید در خاورمیانه ارزیابی کرده بود.
∎
ایران از ماه ژوئن (خرداد) مذاکرات احیای برجام در وین را ترک کرده و باوجود ابراز آمادگی برای از سرگیری گفتوگوها، هنوز تاریخ دقیقی برای بازگشت به این روند اعلام نکرده است. در بیانیه رهبران این چهار کشور آمده است: «این فعالیت‌ها همزمان به کاهش همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و شفافیت در برابر این نهاد، بر نگرانی‌ها می‌افزاید. پیشرفت‌های متداوم برنامه هسته‌ای ایران و موانعی که این کشور در راه فعالیت‌های آژانس قرار می‌دهد، امکان بازگشت به برجام را با مشکل مواجه می‌کند.» جمهوری اسلامی ایران یک سال پس از خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از برجام، تعهدات خود بر مبنای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را در چند مرحله کاهش داد. پس از روی کار آمدن مجلس جدید در ایران، دولت موظف به کاهش بیشتر همکاری‌ها با آژانس در قضیه برجام شد. در بیانیه رهبران سه عضو اروپایی برجام و ایالات متحده آمده است: «شرایط کنونی تاکیدی است بر ضرورت دستیابی به یک راه حل مبتنی بر مذاکرات برای بازگشت ایران و ایالات متحده به برجام و همچنین ادامه گفتوگوها با هدف حل نگرانی‌هایِ دیگر ما و ایران. ما با امید دستیابی به این هدف، از تصمیم روشن جو بایدن برای بازگشت ایالات متحده به تعهدات برجامی و ادامه احترام به آن، تا زمان پایبندی متقابل ایران، استقبال می‌کنیم.»
در ادامه این بیانیه، با اشاره به باز بودن باب بازگشت به برجام آمده است: «ما به این نتیجه رسیدیم که دستیابی و اجرای یک توافق بازگشت به تعهدات برجامی با هدف تضمین بلند مدت ماندن برنامه هسته‌ای ایران در یک چارچوب صرفا صلح‌آمیز و [همزمان] رفع تحریم‌هایی که بر رشد اقتصادی ایران موثرند، ممکن است.» جمهوری اسلامی ایران لغو تمام تحریم‌های ایالات متحده را شرط ضروری بازگشت به تعهدات برجامی خود توصیف می‌کند. در ادامه بیانیه ایران تنها مسئول تحقق این احتمال توصیف شده است: «این امر ممکن نیست مگر آنکه ایران رویکردش را عوض کند. ما از رئیس جمهور [ابراهیم] رئیسی می‌خواهیم که با غنیمت شمردن این فرصت و با تلاشی بر مبنای حسن نیت امکان به سرانجام رسیدن فوری گفتوگوها را فراهم کند. این تنها راه جلوگیری از افزایش خطرناک تنش‌ها است که به نفع هیچ کشوری نیست.»
رهبران ایالات متحده و ۳ عضو اروپایی برجام در همین بیانیه بدون اشاره به نام کشور خاصی از «تلاش‌های دیپلماتیک شرکایمان در منطقه خلیج [فارس] برای کاهش تنش» تشکر کرده و تاکید کردند: «بازگشت به تعهدات برجامی همزمان امکان رفع تحریم‌ها و شراکت منطقه‌ای را افزایش می‌دهد و هم جلوی یک بحران هسته‌ای را کاهش می‌دهد؛ بحرانی که می‌تواند آسیب‌های جدی به دیپلماسی محلی وارد آورد.» جو بایدن، بوریس جانسون، امانوئل ماکرون و آنگلا مرکل تاکید کرده اند که «برای رویارویی با مشکلات امنیتی دیگر ناشی از فعالیت‌های ایران مصمم» هستند. ایران و عربستان سعودی، دو رقیب منطقه‌ای، از تابستان امسال و با میانجیگری عراق مذاکراتی را برای کاهش تنش آغاز کرده‌اند. هر دو طرف از روند این گفتوگوها ابراز رضایت می‌کنند.
به گزارش یورونیوز، نخستین روز اجلاس سران گروه ۲۰ در حالی امروز در رم برگزار می‌شود که برنامه هسته‌ای ایران، دست‌کم به‌طور رسمی یکی از سرفصل‌های گفت‌وگوهای رهبران کشورهای ثروتمند نیست. نبرد نابرابر با ویروس کرونا، بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان و تغییرات اقلیمی، آنطور که رسما اعلام شده، دستورکار اصلی گفت‌وگوهای رهبران ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان قرار دارد. یک مقام دیپلماتیک نزدیک به کاخ سفید دور یک میز جمع شدن رهبران ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا و آلمان در حاشیه نشست گروه ۲۰ را از نظر لجستیک کار دشواری توصیف کرده است. با این همه قرار است سران سه عضو اروپایی برجام و طرف خارج شده از این توافق حتما برگزار شود، اگرچه درباره برونداد این نشست و کارآیی آن، طبیعتا تردید وجود دارد. این گردهم‌آیی به دعوت آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان برگزار می‌شود که احتمالا کمتر از ۲ ماه دیگر صدر اعظم «سابق» آلمان نام خواهد گرفت. عصر جمعه، امانوئل ماکرون و جو بایدن، پس از «بحران زیردریایی‌ها» برای نخستین بار با یکدیگر دیدار کردند. روابط تاریخی فرانسه با «آزادگران» سابق (عنوانی که فرانسوی‌ها به پاسخ خدمات ارتش ایالات متحده در جنگ جهانی دوم به آمریکا می‌دهند) در ماجرای لغو قرارداد خرید زیردریایی استرالیا از فرانسه به شدت لطمه دیده بود.
فارغ از مناسبات «لطمه دیده» «دو سوی آتلانتیک»، روابط میان بریتانیا و فرانسه هم همین حالا و بر سر ماجرای ماهیگیری در آب‌های مانش به شدت ناآرام است. مساله حیاتی ماهیگیری، احتمالا بر هر دیداری میان امانوئل ماکرون و بوریس جانسون سنگینی خواهد کرد. با همه این اختلاف‌ها صرف احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، کشوری که عملا بیش از ۴ دهه پیش به‌عنوان یک دولتِ «سرکشِ» نامتعارف با «جهان آزاد» در خاورمیانه وارد نبرد شد، می‌تواند فارغ از همه چالش‌ها، ایالات متحده و همپیمانانش را متحد کند. ایران از ماه خرداد و پیش از پایان دوران ریاست جمهوری حسن روحانی به میز مذاکرات احیای برجام بازنگشته است. اگرچه بسیاری از کارشناسان و خبرنگاران آشنا با موضوع انتظار داشتند در ماه مه، تکلیف مذاکرات با دستیابی به یک توافق یک‌سره شود.
در پنج ماه گذشته، جمهوری اسلامی همزمان با افزایش ذخایر اورانیوم ذخیره شده، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کاهش داده است. دولت جدید تهران، برخلاف کابینه‌های «برجام محور» حسن روحانی می‌گوید اگر قرار است «مذاکره برای مذاکره» انجام شود و نتیجه‌ای در بر نداشته باشد، تمایلی برای بازگشت به وین ندارد. دولت ابراهیم رئیسی که برخلاف سلفش در هماهنگی کامل با هسته سخت حاکمیت قرار دارد و از قرار معلوم اصلا «غرب‌گرا» نیست، از همان فردای انتخابات اعلام کرد سرنوشت کشور را به برجام گره نخواهد زد. ایالات متحده در زمان انتخابات ایران، رویکرد «پراگماتیکی» در پیش گرفت و انتظار از سرگیری مذاکرات در ماه اوت را داشت، اتفاقی که تاکنون نیفتاده است.
با وجود ابراز آمادگی ایران برای از سرگیری مذاکرات تا پیش از پایان نوامبر (۳۱ روز دیگر) هم‌اکنون طرف‌های غربی برجام و به‌ویژه ایالات متحده درباره نتیجه بخش بودن ادامه مذاکرات مردد به نظر می‌رسند. دولت بایدن در هفته‌های اخیر بارها تهران را به اتخاذ تدابیر دیگر، در صورت بی‌نتیجه ماندن گفتوگوها تهدید کرده است. با این حال معلوم نیست آیا دموکرات‌های کاخ سفید می‌خواهند تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کنند یا راه دیگری را برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای در سر می‌پرورانند. رابرت اوبراین، آخرین مشاور امنیت ملی کاخ سفید در دولت دونالد ترامپ گفته بود که دیگر چیز زیادی از ایران نمانده که تحریم نکرده باشیم.
هم ایران و هم ایالات متحده می‌گویند آماده اند تا درصورت بازگشت طرف مقابل به تعهدات برجامی به برجام بازگردند. فارغ از مساله «اول کی» به تعهداتش باز می‌گردد، از قرار معلوم، کف و سقف مطالبات دو طرف هم تغییر کرده است.
ایران، علاوه بر بازگشت واشنگتن به برجام، می‌خواهد از ایالات متحده تضمین بگیرد که دیگر ماجرای دوران ترامپ تکرار نمی‌شود. به‌علاوه تهران این‌بار خواستار لغو تمام تحریم‌ها است. اگرچه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق گفته بود بایدن با سه فرمان اجرایی می‌تواند تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند، اما دولت دموکرات بایدن، بارها تاکید کرده است که حتی با وجود توافق، صدها تحریم علیه ایران باقی خواهد ماند. به نظر می‌رسد بایدن تمایل و عجله‌ای برای صدور این سه دستور اجرایی ندارد. بن‌بست کنونی از سوی دیگر نشانگر اشتباه محاسباتی خیل تحلیلگرانی است که پیش‌بینی می‌کردند جو بایدن در ماه‌ها و حتی هفته‌های نخست ورود به کاخ سفید به برجام باز خواهد گشت. گشودن گره کور مساله هسته‌ای ایران در حالی بیش از هر زمانی در دو دهه گذشته دشوار به نظر می‌رسد که حاکمان ایران، علاوه بر دشواری‌های اقتصادی گسترده، با چالش حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای هم مواجه هستند. ایالات متحده در دوران باراک اوباما، تحریم را آلترنانیو کارآمدی در برابر احتمال جنگ جدید در خاورمیانه ارزیابی کرده بود.
نظر شما