چهاردهمین گزارش شاخص جهانی نوآوری، ظرفیت و عملکرد نوآوری ۱۳۲ اقتصاد در سراسر جهان را با موضوع «ردیابی نوآوری در بحران کرونا» مورد مطالعه قرار داده است. به گزارش فارس، اگر این روز‌‌ها نگاهی به اخبار زیست‌بوم نوآوری و فناوری ایران و جهان انداخته باشید، حتماً خبر ارتقای هفت رتبه‌ای ایران در شاخص جهانی نوآوری (GII) را شنیده‌اید، خبری که بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها پیدا کرد. از این‌رو در این گزارش قصد داریم ببینیم شاخص جهانی نوآوری چیست، چه مؤلفه‌هایی دارد و برای رتبه‌بندی کشورهای مختلف جهان چه شاخص‌هایی را تعریف کرده است.

شاخص جهانی نوآوری چیست؟

این روز‌‌ها یکی از مؤلفه‌های کلیدی که در رشد و توسعه کشور‌‌ها نقش پُررنگی ایفاء می‌کند مسأله نوآوری است، از این‌رو ارزیابی عملکرد نوآوری در زمره اولویت‌های سیاست‌گذاران قرار گرفته است. یکی از گزارش‌های جامع و دقیقی که تصویری روشن از وضعیت نوآوری کشورهای مختلف را به نمایش می‌گذارد شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index-GII) است که با استفاده از مجموعه وسیعی از شاخص‌‌‌ها و معیارهای مختلف، وضعیت نوآوری در مناطق مختلف جهان را بررسی و مقایسه می‌کند. شاخص جهانی نوآوری، یک ابزار معیار دقیق در مقیاس جهانی است که به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران این حوزه کمک می‌کند تا درکی عمیق و مناسب از چگونگی تحرک فعالیت‌های نوآورانه و اثرات آن بر رشد و توسعه اقتصادی به دست آورند. این گزارش، هرساله از سوی سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) و با همکاری دانشگاه آمریکایی «Cornel» و مؤسسه فرانسوی «INSEAD» منتشر می‌شود. پروژه «GII»، از سال ۲۰۰۷ میلادی و با هدف تعریف معیار‌‌ها و روش‌هایی برای بررسی ساده‌تر وضعیت نوآوری (در مقایسه با روش‌های سنتی قبلی، مانند بررسی تعداد مقالات پژوهشی و یا هزینه‌های تحقیق و ‌توسعه) آغاز شد. از آن زمان، چارچوب شاخص جهانی نوآوری، همواره در حال توسعه و تکامل بوده است، به‌طوری که در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۱۲۶ کشور، در سال ۲۰۱۹، ۱۲۹ کشور در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۳۱ کشور، و سال ۲۰۲۱ نیز، ۱۳۲ کشور را تحت پوشش قرار داده است.

شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۱؛ ردیابی نوآوری در بحران کرونا

۲۰ سپتامبر سال ۲۰۲۱ بود که چهاردهمین گزارش شاخص جهانی نوآوری منتشر شد. در این گزارش، ظرفیت و عملکرد نوآوری ۱۳۲ اقتصاد در سراسر جهان مورد مطالعه قرار گرفته است. موضوع اصلی این گزارش پیگیری نوآوری در دوران کروناست تا تأثیرات بحران پاندمی کرونا بر نوآوری در سطح جهان مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. در گزارش سال‌جاری، برای اولین بخش جدیدی با عنوان پیگیر نوآوری جهانی افزوده شده است. در این بخش، کلیدی‌‌‌ترین روندهای نوآوری، از طریق بررسی مجموعه‌ای از شاخص‌‌‌ها برای سه سطح مهم نوآوری، یعنی سرمایه‌گذاری در علم و نوآوری، پیشرفت فناورانه و تأثیرات اجتماعی‌-اقتصادی تعریف شده است. گزارش شاخص جهانی نوآوری در سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۹، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱میلادی، به ترتیب بر «تأمین انرژی به کمک نوآوری»، «حوزه سلامت و نوآوری‌های پزشکی»، «تأمین مالی نوآوری» و «ردیابی نوآوری در بحران کووید۱۹»  متمرکز شده است.

گزارش شاخص جهانی نوآوری چه چهارچوبی دارد؟

شاخص جهانی نوآوری از هفت رکن تشکیل شده است. هر رکن نیز از سه زیررکن (مجموعا 21 زیررکن) و هر زیررکن از چندین شاخص(مجموعاً 81 شاخص) تشکیل شده است. هفت رکن شاخص جهانی نوآوری متشکل از دو جزء اصلی شاخص‌های ورودی نوآوری (Innovation Input Sub-Index) و شاخص‌های خروجی نوآوری (Innovation Output Sub-Index) است. شاخص‌های ورودی نشان‌دهنده توانایی اقتصاد یک کشورو و شاخص‌های خروجی نشان‌دهنده نتایج فعالیت‌های نوآورانه در اقتصاد یک کشور هستند. امتیاز هر کشور در هر یک از ارکان هفت‌گانه، از طریق محاسبه میانگین ساده امتیاز زیررکن‌‌ها به دست می‌آید. امتیاز هر زیررکن نیز از میانگین امتیاز شاخص‌های آن به دست می‌آید.

زیرشاخص‌های اصلی شاخص جهانی نوآوری عبارتنداز:

۱. شاخص‌های ورودی نوآوری

مؤسسات و نهاد‌‌ها (محیط سیاسی، محیط نظارتی، محیط کسب‌وکار)

سرمایه انسانی و پژوهش (آموزش و پرورش، آموزش دانشگاهی، تحقیق‌و‌توسعه)

زیرساخت (فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیرساخت‌های عمومی، پایداری زیست‌بوم)

پیچیدگی بازار (اعتبار، سرمایه‌گذاری، تجارت، رقابت و مقیاس بازار)

پیچیدگی کسب‌وکار (نیروی کار دانشی، زنجیره نوآوری، جذب دانش)

۲. شاخص‌های خروجی نوآوری

خروجی دانش و فناوری (خلق دانش، تأثیر دانش، انتشار دانش)

خروجی‌های خلاقانه (دارایی‌های نامشهود، کالا‌‌ها و خدمات خلاقانه، خلاقیت آنلاین)

مروری بر وضعیت ایران در شاخص جهانی نوآوری

کشور ایران برای یازدهمین سال متوالی در گزارش شاخص جهانی نوآوری حضور دارد. ایران که در سال ۲۰۲۰ در جایگاه ۶۷ جهان قرار گرفته بود و در سال ۲۰۲۱ با ۷ پله صعود و کسب جایگاه ۶۰ جهان، به بهترین رتبه در طول مدت حضور خود در این گزارش دست یافت و یکی از کشورهایی بود که بیش‌‌ترین ارتقای رتبه را تجربه کرد. درگزارش شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۱، رده‌بندی کشور‌‌ها به تفکیک منطقه و سطح درآمد نیز ارائه شده است که ایران در میان کشورهای دارای درآمد متوسط به بالا در جایگاه ۱۳ و در میان کشورهای منطقه آسیای مرکزی و جنوبی، پس از هند، در جایگاه دوم قرار گرفته است. اما نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که ارتقای رتبه ایران در شاخص جهانی نوآوری میانگینی از وضعیت کلی نوآوری در ایران است و قابل تعمیم به ۸۱ شاخص بررسی شده در این گزارش نیست؛ به‌طور مثال یکی از حوزه‌های بسیار مهمی که کمتر در این گزارش مورد توجه قرار گرفته است افت ۱۳ رتبه‌ای ایران در شاخص ارتباط صنعت و دانشگاه نسبت به سال گذشته است. این شاخص از این جهت اهمیت دارد که دانشگاه‌ها به عنوان یکی از کنشگران عرصه علم و فناوری، قابلیت حل بخش مهمی از مسائل پژوهشی و فناورانه را دارند و نامطلوب‌بودن آن شاخص به معنی نامناسب بودن زیرساخت‌های کشور برای بهره‌مندی از پتانسیل‌های دانشگاهی است. رتبه ایران در این شاخص در سال ۲۰۱۸، ۲۰۱۹، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به ترتیب ۸۹، ۹۷، ۱۱۷ و ۱۲۰ بوده است این در حالی است که رتبه کشورهای همسایه در سال‌های اخیر نه تنها نزولی نبوده بلکه روند روبه رشدی داشته‌اند.