مجتبی همتی‌فر در گفت‌وگو با تسنیم، درباره رتبه بندی معلمان اظهار کرد: راهکار 2 هدف عملیاتی 10 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با هدف «ارتقای منزلت اجتماعی و جایگاه حرفه‌ای معلمان»، علاوه بر نظام سنجش صلاحیت‌های معلمی، بر ارزیابی مرتبه علمی و تربیتی و تعیین ملاک‌های مربوطه تأکید کرده و مورد اخیر را با عنوان «نظام رتبه‌بندی» معرفی کرده است. به نظر می‌رسد طرح اخیر مجلس برای رتبه‌بندی معلمان، در راستای اجرایی‌سازی این راهکار (2-10) باشد.
وی افزود: گرچه قریب به 10 سال از تصویب و ابلاغ سند تحول بنیادین می‌گذرد، تا کنون در ایجاد زیرساخت قانونی اجرای این هدف و راهکار از سوی وزارت آموزش و پرورش و مجلس شورای اسلامی کوتاهی شده بود از این نظر، اقدام به ارائه لایحه مربوطه و اصلاح آن در کمیسیون آموزش فی‌نفسه رو به جلو و قابل تقدیر است، از این رو در نقد و بررسی طرح مذکور، از یک سو تناسب با چارچوب سند تحول و راهکار مذکور حائز اهمیت است اما از سوی دیگر باید به اقتضائات رتبه‌بندی معلمان نیز توجه کرد.
این کارشناس تعلیم و تربیت گفت: در این راستا، وقتی درباره رتبه‌بندی معلمان صحبت می‌کنیم باید به چند سوال اولیه پاسخ داد، آیا منظور از معلمان بخشی از کارمندان دولت است که در وزارت آموزش و پرورش هستند و از این نظر به «رتبه‌بندی» یا طبقه‌بندی شغلی آنها می‌پردازیم؟ یا همچون مبانی سند تحول بنیادین، «معلم» را «نیروی فکری و فرهنگی جامعه» در نظر می‌گیریم که از نظر مرتبه و جایگاه علمی و تربیتی با هم تفاوت دارند؟
گره زدن رتبه بندی معلمان با افزایش حقوق خطاست
وی افزود: در این صورت، اگر معلم را کارمند در نظر بگیریم، باید بگوییم که مؤلفه‌های کارمند خوب چیست؟ هم به طور عمومی و هم به طور خاص در کسوت کارمند وزارت آموزش و پرورش. به طور متعارف در این معنا، افراد را با مؤلفه‌های متعارفی مانند سابقه کار، مدرک تحصیلی و رضایت مافوق و ... امتیازبندی و تعیین رتبه می‌کنند و یکی از اثرات آن در حقوق دریافتی بروز می‌یابد گویی در طرح کنونی این جنبه غلبه دارد و به دلیل اطلاع‌رسانی و فضاسازی رسانه‌ای نادرست، در اذهان بدنه فرهنگیان هم به خطا طرح رتبه‌بندی با افزایش حقوق گره خورده است.
سنوات خدمت در رتبه بندی معلمان چه میزان اهمیت دارد؟
همتی‌فر ادامه داد: در نگاهی دیگر و با نگاه تحولی سند، می‌توان معلم را نیروی فکری و فرهنگی در نظر گرفت که قرار است مسئولیت فعالیت اجتماعی، تربیتی و آموزشی را برعهده داشته باشد. جای پرسش است که در این معنا، کمیت‌هایی همچون سابقه کاری و سنوات خدمت چه میزان اهمیت دارد؟ مراکز پژوهشی درون و برون وزارت آموزش و پرورش و دانشکده‌های مرتبط با حوزه تعلیم و تربیت باید پاسخ بدهند که چه ملاک‌هایی در این ارزیابی و تعیین مرتبه باید مورد توجه قرار گیرد. آیا این ملاک‌ها در 10 سال پس از تدوین سند تحول تعیین شده است؟ طرح حاضر با اتکا به کدام معنا و تکیه به یافته‌های چه پژوهش‌هایی تنظیم شده است؟
این کارشناس تعلیم و تربیت گفت: گذشته از این بحث مهم، نکات دیگری نیز قابل توجه است که چارچوب فکری و سیاستی پشتیبان طرح را به چالش می‌کشد. در ادبیات متعارف، «رتبه‌بندی» معمولاً برای ایجاد رقابت مطرح می‌شود در این صورت، رتبه‌بندی معلمان به معنای ایجاد رقابت بین معلمان است که در ماده یک طرح نیز بدان اشاره شده است. در این صورت قابل تأمل است که سازوکار رقابت معلمان چیست؟ اساساً رقابت میان معلمان و در حوزه آموزش و پرورش می‌تواند همچون عرصه اقتصاد و فضای بازار معنادار باشد؟ رقابت میان معلمان برای چه چیزی است؟ دریافت حقوق بیشتر؟!
افزایش رتبه؛ افزایش حقوق یا افزایش مسئولیت و اختیار؟
وی عنوان کرد: آنچه در اینجا باید محل تأمل قرار گیرد، نتیجه مترتب بر «رتبه‌ها» و «مرتبه‌ها» است. آیا طرح مذکور به جز افزایش حقوق، از رتبه انتظار دیگری را مطرح کرده است؟ گویی «افزایش رتبه» بیشتر «افزایش حقوق» را تداعی می‌کند و نه «افزایش مسئولیت‌ها و اختیارات». افزایش مسئولیت‌ها و اختیارات یعنی چه؟ اینکه هدف رتبه‌بندی، یافتن افراد شایسته‌تر براساس ویژگی‌های تعیین شده باشد تا بتوان ورای تدریس و امور مربوطه، مسئولیت‌هایی بالاتری بردوش آنها قرار داد، مثلاً معلمان توانمند و مجرب را شناسایی کنیم و آنها را برای آموزش به سایر معلمان به ویژه نومعلمان استفاده کنیم، به آنها کرسی تربیت معلم بدهیم از برخی به عنوان ناظر و راهنمای تربیتی و آموزشی استفاده کنیم که راهنمای سایر معلمان به‌ویژه معلمان تازه‌کار باشند.
همتی‌فر افزود: در این جا شاید تعریف «رتبه» در معنای کارمندی آن درست نباشد، چرا که می‌خواهیم ویژگی‌های ممتاز معلمان را شناسایی کنیم و بعد از دسته‌بندی آنها متناسب با نقش‌ها و مسئولیت‌های مختلف از آنها در ارتقای کیفیت نظام آموزشی و تربیتی بهره ببریم.
وی مطرح کرد: به نظر می‌رسد در طرح پیشنهادی مجلس برای رتبه‌بندی، تکلیف این موارد روشن نیست و حتی درباره آنها فکر هم نشده است. گرچه در ماده یک طرح، اهداف متعدد و بسیاری ذکر شده، اما همچنان که اشاره کردم اکنون هدف رتبه‌بندی در بین معلمان به معنای افزایش حقوق و پاداش مالی جا افتاده است، مفاد طرح نیز این برداشت را تقویت می‌کند.
رتبه‌بندی چگونه انگیزه و کیفیت را افزایش خواهد داد؟
همتی‌فر ادامه داد: نمایندگان محترم در این باره لازم است دقت لازم را به خرج دهند و شفاف‌سازی کنند که رتبه‌بندی قرار است چگونه «کرامت، منزلت، انگیزه و عملکرد رقابتی معلم و ...» ذکر شده در ماده یک را پوشش دهد. ما به ازای آنها در مفاد و مواد طرح کجاست؟ چطور با رتبه‌بندی منزلت معلم افزایش پیدا خواهد کرد؟ کیفیت معلم و عملکرد او چطور رقم خواهد خورد؟
سازوکار ارزیابی معلمان
این کارشناس تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه در رتبه‌بندی معلمان مسئله ارزیابی بسیار اهمیت دارد، گفت: همچنان که راهکار 2-10 سند تحول نیز اشاره شده است، در رتبه‌بندی ارزیابی عملکرد و توانمندی معلمان بسیار مهم است. در این صورت نباید لزوماً و به طور طبیعی با گذشت سال‌ها با افزایش رتبه مواجه باشیم و باید سازوکار کاهش رتبه و سایر موارد مربوط به عملکرد نامناسب معلمان نیز پیش‌بینی شود به عبارت دیگر، علاوه بر ارتقای رتبه باید جنبه تنزل رتبه را هم درنظر گرفت، تا جایی که نیروی به کار گرفته شده حداقل صلاحیت لازم برای معلمی را داشته باشد، آیا در حال حاضر، می‌توانیم افرادی را که واقعاً شایستگی معلمی ندارند و در ارزیابی حدنصاب را کسب نکرده‌اند، کنار بگذاریم؟ سازوکار ارزیابی نیازمند اصلاح قوانین استخدامی و جذب و تربیت معلم و ... است که در راهکارهای 10-3 و 10-4 و همچنین راهکارهای ذیل هدف عملیاتی 11 سند تحول به آن اشاره شده است. صرف توجه به یک راهکار سند و نادیده گرفتن سایر راهکارهای مرتبط و پیش‌نیاز و هم‌نیاز یکی از اشکالات مهمی است که به طرح رتبه‌بندی و طرح‌های مشابه آن وارد است. چرا؟ چون وقتی درباره عملکرد و مفهوم شایستگی درحوزه‌های مختلف صحبت می‌کنیم، طبیعتاً باید سازوکار و پشتوانه حقوقی لازم برای توانمندسازی، ارزیابی عملکرد، شایستگی‌ها و چگونگی اعمال آن نیز فراهم شده باشد.
همتی‌فر عنوان کرد: نکات اجرایی‌تری هم مطرح می‌شود اینکه آیا سازوکار و زیرساخت لازم برای اجرای رتبه‌بندی وجود دارد؟ ملاک‌های ارزیابی متناسب با چارچوب سند تحول تدوین شده است؟ آیا سازوکار ارزیابی درست عملکرد معلمان مستقر شده است؟
وی افزود: در سند تحول بنیادین رتبه‌بندی مدارس و معلمان آمده است گویی رتبه‌بندی معلمان و اجرای سیاست مدرسه‌محوری درهم تنیده است، اختیارسپاری به سطح مدرسه است که می‌تواند آزادی عمل معلمان را فراهم کند آیا در ساختار متمرکز کنونی رتبه‌بندی می‌تواند معنا پیدا کند؟
این کارشناس تعلیم و تربیت اضافه کرد: اگر طرح کامل و جامع باشد، می‌توان این را پذیرفت که در اجرا گام به گام حرکت کنیم اما طراحی طرح رتبه‌بندی مجلس نشان می‌دهد آنچه که به عنوان کار کارشناسی انتظار می‌رفت، در آن اعمال نشده است و بسیاری از زوایای این قانون هنوز مبهم و مغفول است و نمی‌توان انتظار داشت اهداف مدنظر سند تحول را برآورده کند.
وی در پاسخ به این پرسش که برخی می‌گویند قبل از اجرای رتبه‌بندی باید حقوق تمام کارکنان دولت را یکپارچه دید و بعد به سراغ رتبه‌بندی معلمان رفت، متذکر شد: اگر حقوق معلمان را به رتبه‌بندی گره بزنیم، این چالش پیش می‌آید. در حالی که مسئله معیشت معلمان موضوع نسبتاً مستقلی است و بهبود معیشت یکی از پیامدهای فرعی رتبه‌بندی خواهد بود، نه هدف اصلی آن لذا قبل از نظام رتبه‌بندی باید نظام پرداخت معلمان را تعیین تکلیف کرد و معیشت معلمان به نحو مناسب و متناسب با مأموریت و شرایط حرفه معلمی تأمین شود. متأسفانه رتبه‌بندی به افزایش حقوق تقلیل پیدا کرده است و باید دقت کرد گره زدن رتبه‌بندی به افزایش و ترمیم حقوق معلمان اشتباه بزرگی است.
وی ادامه داد: بنا به شواهد مجموعه این موارد، اساساً مدنظر طراحان رتبه‌بندی نبوده است، گویی دغدغه رتبه‌بندی فرهنگیان به یک امر سیاسی تبدیل و ابزاری شده است تا بخشی از سیاسیون و نمایندگان مجلس از آن برای مقاصد و منافع خود استفاده کنند.
لایحه رتبه‌بندی معلمان پس از بررسی در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، راهی صحن علنی شد؛ این طرح در 9 ماده پیش‌بینی شده است.
در ماده 7 طرح رتبه‌بندی معلمان آمده است: در اجرای بند (6) سیاست‌های کلی نظام اداری مقام معظم رهبری و تبصره (3) ماده (29) قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مجموع حقوق و مزایای معلمان با رتبه‌های مندرج در ماده (3) این قانون، نباید از هشتاد درصد (80%) حداقل مجموع حقوق و فوق‌العاده‌های اعضای هیأت علمی مربی آموزشیار و مربی دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (برای معلمان با مدرک کارشناسی و پایین‌تر؛ مربی آموزشیار و برای معلمان با مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر؛ مربی)، کمتر باشد و به ازای هر ارتقاء رتبه که کسب نموده و یا می‌نمایند، به ترتیب ارتقاء؛ 25، 20، 15 و 10 درصد، به مجموع حقوق، مزایا و فوق‌العاده‌های مستمر و ارقام مندرج در احکام کارگزینی معلمان، افزوده می‌شود.
در ماده (8) آمده است: در راستای تحقق هدف عملیاتی شماره (12) سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مبنی بر لزوم تمام وقت شدن معلمان، وزارت آموزش و پرورش مکلف است نسبت به اصلاح طرح طبقه بندی مشاغل معلمان کشور موضوع ماده (87) قانون مدیریت خدمات کشوری، در آیین‌نامه اجرایی این قانون اقدام کند.