دکتر علیرضا بیگلری در نشست خبری که به صورت مجازی از استودیو سلامت وزارت بهداشت برگزار شد، با اشاره به واکسن "پاستوکووک" تولید مشترک انستیتوپاستور ایران و انستیتو فینلای کوبا و اثرگذاری و ایمنی‌زایی آن گفت: ایران به عنوان یکی از معدود کشورهای دنیا وارد فناوری واکسن در کووید شد و از بین انستیوپاستورهای دنیا انستیو پاستور ایران بود که به عنوان تنها انستیتوپاستور جهان وارد طراحی و تولید واکسن با همکاری انستیتوفینلای کوبا و با تکنولوژی نوترکیب و ساخت واکسنی بر مبنای پروتئین شد که یکی از ایمن‌ترین واکسنهای دنیا به شمار می‌رود.

تنها واکسنی که دُز یادآور دارد/ قابلیت تزریق به سنین ۳ سال و بالاتر

وی گفت: به این ترتیب واکسنی تولید شد که تنها واکسن کونژوگه دنیا است و تنها واکسنی است که در کنار خودش یادآور هم تولید کرده و در کنار این ویژگی‌هایش قابلیت تزریق به سنین ۳ تا ۱۸ سال و بالای ۱۸ سال را دارد.

امکان بازمهندسی مجدد با چندین جهش

بیگلری ادامه داد: مهمتر از همه این واکسن، واکسنی است که می تواند با بازمهندسی در حین زمان و بازمهندسی مجدد با چندین جهش هم به صورت همزمان در واکسن اصلی و هم یادآور مقابله کند. همه این‌ها باعث شد که این واکسن به عنوان یکی از بارزترین و شاخص‌ترین طراحی‌ها در زمینه واکسن‌های کووید به شمار آید.

وی افزود: خوشبختانه کارآزمایی‌های یک و دو، موفقیت این واکسن را ثابت کرد و در فاز سوم هم در ۴۴ هزار نفر در کشور کوبا و ۲۴ هزار نفر در ایران در هشت شهر کشور مورد مطالعه قرار گرفت و کارایی و ایمنی خودش را به اثبات رساند.
 

"پاستوکووک"؛ یکی از ایمن‌ترین و موثرترین واکسن‌های کووید/ واکسنی ایمن را تقدیم کودکان و بالغین کشور کردیم

بیگلری گفت: واکسنی که اکنون در دسترس مردم است، واکسنی است که علاوه بر اینکه می‌تواند ایمنی خوبی را ایجاد کند، یکی از ایمن‌ترین واکسن‌هایی است که برای کووید۱۹ ساخته شده است. مسلما استفاده این واکسن در گروه سنی زیر ۱۸ سال یکی از ویژگی‌هایی است که باعث می‌شود که دانش آموزان و والدین با خیال راحت از این واکسن استفاده کنند. همانطور که می دانیم نوزاد ایرانی وقتی که به دنیا آمده، قبل از اینکه طعم شیر مادر را بچشد، واکسنی از انستیتو پاستور ایران را دریافت کرده و این بار هم افتخار داریم که واکسنی مطمئن را تقدیم کودکان و بالغین کشور کنیم.

ویژگی‌های دُز یادآور واکسن "پاستوکووک"/ حدود ۹۲ درصد کارایی در پیشگیری از بیماری شدید و بستری

رییس انستیتوپاستور ایران ادامه داد: دُز یادآور این واکسن می‌تواند در افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شدند، فقط یک دوز یادآور، ایمنی کافی ایجاد کند و همچنین این دز یادآور می تواند برای واکسن های دیگر هم به عنوان بوستر به کار رود و اثبات شده که کارایی بسیار خوبی دارد. همچنین نشان داده شده که وقتی واکسن همراه با یادآورش استفاده می‌شود، بسیار مناسب است و خوشبختانه این تنها واکسن دنیاست که دز یادآور دارد و با دز یادآور می تواند بیش از ۹۱.۶ و حدود ۹۲ درصد کارایی در پیشگیری از بیماری شدید و بستری شدن داشته باشد که افتخاری برای انستیتو پاستور ایران است.

ایمنی‌زایی با ۳ دُز در ۹۹ درصد افراد واکسینه شده/ نیاز کودکان تنها به دو دُز

وی گفت: با توجه به اینکه ایمنی‌زایی با سه دز در بیش از ۹۹ درصد افراد دیده می شود و همچنین با توجه به اینکه در کودکان فقط به دو دز واکسن نیاز است و دیگر به دز یادآور در کودکان نیاز نداریم و در کودکان هم با دو دز می توان به این حد از کارایی رسید، مطمئنا با توجه به نیازی که به دزهای یادآور خواهیم داشت، در فرصت‌های زمانی بعدی می‌توان از این واکسن برای تمدید و ارتقای ایمنی به عنوان دوز یادآور استفاده کرد و به این منظور به اندازه کافی واکسن در اختیار کشور خواهد بود.

کارایی واکسن‌های دنیا برابر سویه دلتا نصف شد/ واکسنی ایمن و معتبر در اختیار مردم کشور قرار دادیم

بیگلری ادامه داد: با ورود سویه دلتا واکسن‌هایی که در دنیا با وسعت زیادی استفاده شده بودند، کارایی خود را به نصف و پایین‌تر از نصف رساندند. گزارش‌ها نشان می‌دهد واکسن‌هایی که در کشورهای غربی و برخی کشورهای اروپایی استفاده می شدند علی رغم کارایی ۹۵ درصدی، وقتی با ویروس دلتا روبرو شدند کارایی واکسن‌ها به نصف و حتی زیر ۵۰ درصد رسید و باعث افتخار است بگوییم امروز یک واکسن ایمن و معتبر در اختیار مردم کشورمان قرار می‌دهیم.

وی گفت: فراموش نکنیم پیشینه ۱۰۰ ساله انستیتو پاستور آرامش و اعتمادی ایجاد می‌کند  که مردم با خیال راحت بتوانند از این واکسن استفاده کنند. فرصت را غنیمت دانسته و از همه کسانیکه از تولید واکسن پاستوکووک حمایت کردند ممنون هستم و از اعتماد مردم به انستیتو پاستور تشکر می‌کنم. همچنین از رسانه های جمعی که محیط آرامی را فراهم کردند تا بتوانیم به فعالیت بپردازیم، تشکر می کنم.

بیگلری با اشاره به اینکه کارآزمایی این واکسن در شرایطی انجام شد که "دلتا" سوش غالب کرونا در کشور است و البته واکسن‌گریزترین سوش کروناست، در عین حال به همکاری‌های انجام شده با کشور کوبا اشاره کرد و گفت: هر هفته جلسات مشترک مجازی با دانشمندان کوبایی داشتیم و همکاری نزدیک و صادقانه بین دو انستیتو پاستور ایران و انستیتو فینلای کوبا جریان داشت و اعتماد و بحث‌های علمی ارزشمندی وجود داشت. در کوبا نیز وقتی که گزارش این واکسن به رییس جمهور کوبا داده شد، رییس جمهور کوبا دستور داد بالاترین مدال علمی کشور به پاس همکاری علمی ما در تولید این واکسن، به بنده اعطا شود که افتخاری است برای ایران که در تولید یکی از واکسن‌های موثر در دنیا نقش داشته است.

کاربرد فناوری ساخت "پاستوکووک" در ساخت واکسن‌های متعدد دیگر

وی گفت: بسیار خوشحالیم که فناوری واکسنی به کشور وارد شده که در ساخت واکسن‌های متعدد دیگر هم به کار خواهد رفت. در مجموع اکنون یکی از موثرترین و ایمن‌ترین واکسن‌ها را در دست داریم.

وی درباره اقدام برای چاپ نتایج مطالعات در مجلات معتبر، گفت: مقاله پیش بالینی و استفاده از دز یادآور این واکسن برای کسانی که قبلا به کرونا مبتلا شده‌اند، در مجلات چاپ شده است. مقاله کارآزمایی ایران و کوبا نیز به صورت چندین مقاله مرتبط آماده است و در هفته‌های آینده برای نشر به نشریات مرتبط ارایه خواهد شد.
 

آخرین وضعیت تولید انبوه "پاستوکووک"

وی همچنین درباره تولید انبوه پاستوکووک نیز گفت: از شنبه هفته گذشته یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز از یک بچ بیش از شش میلیونی را تحویل وزارت بهداشت دادیم. اواخر این هفته مجددا حدود یک میلیون دوز از همین واکسن تقدیم وزارت بهداشت می‌شود. تولید و تحویل واکسن طوری برنامه‌ریزی شده که به طور متوسط هفته‌ای حداقل یک میلیون دوز را داشته باشیم.

وی در عین حال افزود: اما با توجه به سیاست وزارت بهداشت که چگونه از این واکسن استفاده خواهد کرد، اگر عمدتا معطوف به کودکان شود که در این صورت دوز یادآور این واکسن را نیاز نخواهند داشت و به این ترتیب تعداد بیشتری واکسن یادآور در اختیار خواهیم داشت برای کسانی که واکسن‌های دیگر را تزریق کرده‌اند. به این ترتیب با برنامه ریزی به طرفی خواهیم رفت که تصمیم بگیریم کدامیک را بیشتر تولید کنیم؛ واکسن اصلی پاستوکووک یا یادآور. ولی فعلا برنامه این است که ماهانه چهار یا پنج میلیون دوز را تقدیم کنیم ولی با توجه به نیاز کشور این قابل ارتقا خواهد بود.

"پاستوکووک پلاس" تولید شده و پس از طی دوره قرنطینه، تحویل وزارت بهداشت می‌شود

رییس انستیتوپاستور همچنین درباره تولید "پاستوکووک پلاس" (دز یادآور) در ایران نیز گفت: این واکسن نیز در کشور تولید شده که دوران قرنطینه را طی می‌کند و پس از طی مراحل، تحویل وزارت بهداشت می‌شود.

بیگلری مجددا تاکید کرد: نتیجه بسیار خوبی از تزریق دُز بوستر (یادآور) این واکسن گرفتیم و عوارض دوز یادآور هم بسیار کمتر از خود واکسن است.

اقدام برای اخذ تاییدیه‌های جهانی

رییس انستیتوپاستور ایران در پاسخ به سوالی درباره اقدامات صورت گرفته برای اخذ مجوزهای بین‌المللی و تاییدیه سازمان جهانی بهداشت نیز گفت: این واکسن چندین ویژگی دارد؛ ابتدا آنکه تنها واکسن پروتئینی کونژوگه دنیاست که برای کووید ساخته شده است و فناوری آن هم محدود است و خیلی از کشورها آن را ندارد و این موضوع خود یک امتیاز است. از طرف دیگر این واکسن طوری طراحی شده که مولتی والان باشد و برای جهش‌های آتی ویروس هم موثر باشد و این موضوع هم منحصر به فرد است.

نکته بعدی داشتن "یادآور" است؛ به طوری که تقریبا هیچ کدام از واکسن‌های فعلی دنیا دز یادآور ندارند. همچنین با کارآزمایی‌های انجام شده در ایران و کوبا، مجموعا یکی از بزرگ‌ترین کارآزمایی‌ها  برای کووید در دنیا روی این واکسن انجام شده و سعی شده که تمام تلاش به کار رود که منطبق بر آخرین دستورالعمل‌های جهانی این کارآزمایی‌ها انجام شود.

این واکسن برای کودکان هم مورد مطالعه قرار گرفته و تاییدیه دریافت کرده است. به این ترتیب با ویژگی‌های این واکسن و دقتی که در انجام کارآزمایی صورت گرفته و با توجه به اینکه در مقابل دو سوش واکسن گریز دنیا یعنی بتا (سوش آفریقای جنوبی) در کوبا و دلتا (سوش هندی) در ایران کارآزمایی‌ها صورت گرفته، مدارک دارد آماده می‌شود تا تحویل سازمان جهانی بهداشت شود و امید زیادی است که بتواند از سازمان جهانی بهداشت مجوزهای مربوطه را بگیرد.

وی افزود: در حال آماده کردن مدارک هستیم. البته گرفتن مجوز هم پروسه‌ای زمان‌بر است و مراحل مختلفی را باید پشت سر بگذاریم. اما در مجموع اکنون با توجه به نیاز کشور، تمرکزمان بر تولید است؛ هم در داخل کشور و هم در دنیا برای این واکسن نیاز بسیار زیادی را مشاهده می‌کنیم. اما در عین حال همزمان تیم‌های مختلف برای آماده کردن مقاالات و رایزنی برای گرفتن مجوزها پیش می‌روند.

بیگلری درباره رژیم تزریق واکسن و چگونگی تحویل واکسن‌ها به وزارت بهداشت، گفت: رژیم تزریق برای بزرگسالان رژیم سه دوزه است و حتما توصیه می‌کنیم که دوز یادآور تزریق شود؛ چراکه کارایی و اثربخشی به شدت بالا می‌رود. همچنین تحویل واکسن به وزارت بهداشت نیز به صورت سه دوزه خواهد بود. رژیم تزریق در کودکان به صورت دو دوز خواهد بود.

وی همچنین تاکید کرد: ما هر چه تولید کنیم تحویل وزارت بهداشت می‌دهیم و انستیتوپاستور وارد تزریق واکسن به هیچ گروهی نخواهد شد.

بیگلری در ادامه صحبت‌هایش، گفت: از همکارانم در انستیتو پاستور تشکر می‌کنم که در زمینه تشخیص بیماری کووید۱۹ با راه‌اندازی و هدایت شبکه تشخیصی، کشور را از چالشی بزرگ نجات دادند. همکاران حوزه تشخیص در انستیتو پاستور ایران در کمال گمنامی ایثار پرمهری را به جا گذاشتند که در تاریخ ایران زمین ماندگار خواهد بود.

همچنین فراموش نکنید که در زمینه تولید واکسن یکی از اقدامات مهم، کارآزمایی بود تا مطمئن باشیم که واکسنی کارا و ایمن در اختیار داریم و اولین بار بود که کارآزمایی فاز سه یک واکسن در این حجم در کشور انجام می‌شد که کار بسیار بزرگی بود که کاملا در یک خلاء اطلاعاتی بسیار بزرگ مجبور به انجام آن بودیم. این کارآزمایی در هشت شهر کشور انجام شد و تلاش شد تا متمرکز به یک ناحیه در کشور نشویم. در این کارآزمایی حدود یک‌سوم افراد بیماری زمینه‌ای داشتند.

در بسیاری از کارآزمایی‌ها به نفع شرکت تولیدکننده است که وارد بحث بیماری‌های زمینه‌ای نشود، اما در اینجا حدود ۲۹ درصد افراد حداقل یک بیماری زمینه‌ای داشتند. این موضوع کار پیگیری و ادامه کارآزمایی را بسیار سخت می‌کند، اما اطمینان به واکسن را بسیار بالا می‌برد. فراموش نکنیم که این کارآزمایی در شرایطی انجام شد که سوش غالب در کشور دلتاست؛ واکسن‌گریزترین واریانتی که دنیا با آن مواجه شده است.

وی با بیان اینکه از تمام افراد در هشت دانشگاه علوم پزشکی کشور تشکر می‌کنم، گفت: وزارت بهداشت و معاونت‌های مختلف آن، کمیته‌های ناظر و سازمان‌هایی خارج از وزارت بهداشت و ... پیگیر کار بودند که از آنها تشکر می‌کنم. این کمک‌ها باعث شد که امروز یکی از جاهایی باشیم که یکی از ایمن‌ترین و موثرترین واکسن‌ها را  در دست داریم.

سپاس ویژه من تقدیم داوطلبانی است که به نام انستیتو پاستور ایران اعتماد کردند و وارد مطالعه شدند. تعداد ثبت‌نامی‌ها بسیار بالا بود که ما فقط توانستیم ۲۴ هزار نفر را وارد کنیم که از آنها تشکر می‌کنیم. درباره واکسن پاستوکووک سه ویژگی‌ مهم وجود دارد؛  اولا واکسنی است که بر مبنای پروتئین نوترکیب است که تجربه نشان داده که این واکسن‌ها ایمن‌ترین واکسن‌ها هستند. مانند هپاتیت بی که سال‌ها استفاده شده است. ما در مطالعات‌مان به این نتیجه رسیدیم که برای ساخت واکسن کووید بهتر است از کوچکترین قطعه پروتئین اسپایک استفاده کنیم.

برای اینکه کارایی واکسن افزایش یابد، متوجه شدیم که واکسن را می‌توان نانو کرد یا آن را به صورت کنژوگه درآورد یعنی به پروتئین دیگری متصل کرد. اتصال آنتی‌ژن ویروس کووید به پروتئین دیگر، باعث می‌شود که مقدار آنتی‌ژن کوویدی که در واکسن به کار می‌برید، به شدت پایین می‌آید. این اقدام منجر به افزایش کارایی واکسن و کاهش عوارض می‌شود. این فناوری در انستیتو پاستور ایران برای واکسن پاستوکووک به کار رفت و از این به بعد در واکسن‌های دیگر هم در انستیتو پاستور به کار خواهد رفت.

۹۹ درصد آنتی‌بادی در رژیم ۳ دوزه پاستوکووک

بیگلری گفت: در بررسی کارایی واکسن ممکن است دو عدد مختلف را بشنوید؛ یکی اینکه درصد آنتی‌بادی ساخته شده که در رژیم سه دزه واکسن پاستوکووک نزدیک ۹۹ درصد آنتی‌بادی می‌گیریم.

لبته تولید آنتی‌بادی در بدن به معنای کارایی و اثربخشی نیست. اثربخشی واقعی را وقتی می‌توان اندازه گرفت که واکسن را تزریق کرد و افراد را میان جامعه فرستاد و آن زمان می‌توان درباره اثربخشی صحبت کرد. در رژیم سه دزه این واکسن با اینکه ۹۹ درصد آنتی‌بادی می‌گرفتیم، اما قدرت پیشگیری از بیماری شدید و بستری شدن حدود ۹۲ درصد بود و تقریبا ۷۰ درصد افراد هم هیچ بیماری علامت داری نمی‌گرفتند. باتوجه به اینکه این عدد در مقابل واکسن‌های موجود بسیار قابل توجه است، به این نتایج بسیار امیدواریم و افتخار می‌کنیم که این واکسن را تقدیم ملت ایران کردیم.

وی همچنین افزود: فراموش نکنیم که کارایی واکسن‌ها قبل و بعد از دلتا بسیار فرق کرده است. خوشبختانه کارآزمایی ما هم وقتی انجام شد که موج دلتا در کشور وجود داشت و این عدد در مقابل واریانت دلتا به دست آمد.

بیگلری درباره چگونگی استفاده از دز یادآور برای افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شده‌اند، گفت: با توجه به اطلاعاتی که از کارآزمایی بالینی واکسن داریم‌، مشخص شده است کسانی که قبلا به بیماری مبتلا شدند کافی است که یک دوز سوبرانا پلاس دریافت کنند ولی قبول این مطلب بستگی به وزارت بهداشت و کمیته واکسن دارد؛ چراکه آن زمان باید دید چه کسانی پیشتر مبتلا شدند تا فقط به آنها یک دوز واکسن تزریق شود ولی طبق شواهد موجود یک دوز بوستر پاستوکووک پلاس برای کسی که قبلا به کرونا مبتلا شده، کافی است.

تولید واکسن کار راحتی نیست

وی افزود: با توجه به موجودیت 100 ساله انستیتو پاستور ایران و اینکه کمتر ایرانی را می‌توان پیدا کرد واکسنی از مجموعه انستیتو پاستور تزریق نکرده باشد، سعی کردیم واکسنی بسازیم که از نظر فناوری و طراحی از واکسن‌های برتر دنیا باشد که نیاز به فعالیت جدی داشت. مستحضرید کشورهای معدودی توانستند واکسن کرونا بسازند و واکسن‌های موفق هم حاصل همکاری چند کشور بود.

در انتخاب‌ها ما هم سعی کردیم سراغ واکسنی برویم که از نظر ایمنی و کارایی شایسته اعتماد یکصد ساله مردم به نام انستینو پاستور ایران باشد. ما در مورد اعلام تاریخ و حجم تولید سعی کردیم حساب شده صحبت کنیم که دچار شرمندگی نشویم. تولید واکسن اصلا کار راحتی نیست و آنهایی که وارد تولید واکسن در ایران شدند جسارت به خرج دادند و قدر زحمات همکاران دیگر خود در تهیه سایر واکسن‌ها را می‌دانیم.

بیگلری تاکید کرد: در زمینه واکسن هپاتیت، کوبا به همکاری خود با ما پایان نداد و وقتی دست ایران دو دهه قبل از تکنولوژی جدید ساخت واکسن خالی بود کوبا به ما کمک کرد تا واکسن هپاتیت B ساخته شود؛ ولی وارد شدن کوبا به حوزه واکسن سازی ایران سبب شد تا نسل جدیدی از دانشمندان ایرانی آموزش ببینند که بعدا خودشان منشاء خدمات بزرگی به کشور شوند. پس کوبا در مورد واکسن هپاتیت B به تمام وعده‌های خود عمل کرد.

او ادامه داد: در مورد واکسن کرونا به اذعان انستیتو فینلای کوبا این مشارکت یک مشارکت دو جانبه علمی فعال است و نمود آن مدال علمی کوبا به بنده و انستیتو پاستور ایران برای مشارکت در ساخت این واکسن است. با انتقال فناوری کنژوکاسیون به کشور یکی از فناوری‌های مهم مورد نیاز تولید واکسن را به کشور وارد کردیم. کووید در کنار تمام سختی‌ها موقعیت‌هایی را هم برایمان فراهم کرد و مثلا در کمتر از ۳ ماه شبکه بزرگ تشخیص ملکولی را در کشور راه‌اندازی کردیم و کشور را از چالش نجات دادیم.

بیگلری همچنین گفت: در کارایی واکسن‌ها ممکن است اعداد مختلفی را بشنوید. در واکسن سیستم سلامت برایمان مهم است. وقتی واکسن‌ها باعث می‌شوند که از بیماری شدید و بستری شدن افراد جلوگیری شود، در سیستم سلامت هزینه کمتری ایجاد شده و مرگ و میر هم کمتر می‌شود. اعدادی که درباره پاستوکوک اعلام کردیم، در برابر دلتا ایجاد شده است.

وی درباره بالا بودن مرگ و میر با وجود تزریق واکسن کرونا در کشور، گفت: نکته بسیار مهم این است که باید تعداد واکسیناسیون در کشور به حد مشخصی برسد تا بتوانیم اثرات پیشگیری از بیماری را شاهد باشیم. با توجه به اینکه سرعت واکسیناسیون در کشور در هفته‌های اخیر زیاد شده، احتمال بسیار زیاد بازتاب آن را در هفته‌های آتی خواهیم دید. مهم‌تر از همه باید توجه کرد که حتی در صورت رسیدن به واکسیناسیون بالای 80 تا 90 درصد هم باید رعایت پروتکل‌ها و به ویژه حفظ فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک تا زمانیکه مطمئن شویم که شیوع بیماری کاهش یافته است، ادامه یابد.

"پاستوکووک" آماده تزریق به کودکان

بیگلری همچنین درباره تزریق واکسن پاستوکووک به کودکان بالای 12 سال، اظهار کرد: با توجه به تایید سازمان غذا و دارو و سیاست‌های وزارت بهداشت، این واکسن آماده توزیع و تزریق به کودکان از رنج سنی سه تا 18 سال است. البته به سیاست وزارت بهداشت هم بستگی دارد که تصمیم بگیرد ابتدا بالای 15 سال را بزند یا ابتدا بالای 12 سال و ... . اکنون واکسن در اختیار وزارت بهداشت است و در هر گروه سنی که سیاست و برنامه‌شان باشد، می‌توانند استفاده کنند.

وی درباره چرایی تاخیر ورود واکسن پاستوکووک به سبد واکسیناسیون کشور، گفت: نکته‌ای که وجود دارد این است که در برنامه تولید همه واکسن‌های دنیا هیچ گاه زمان و حجمی که پیش‌بینی می‌شود، حتما به دست نمی‌آید. به طور مثال در سال گذشته کارخانجات بزرگ واکسن کووید دنیا عددی را اعلام کرده بودند، اما زمان ثابت کرد که نتوانستند به آن عدد و بازه زمانی تعهد داده شده، عمل کنند.

زیرا واقعا تولید واکسن آن هم در شرایط خاص امروز کاری بسیار طاقت‌فرساست. درباره واکسن پاستوکووک به این صورت بود که مجوز صادر شد اما مجوز مشروط به این بود که گزارش کارآزمایی خودمان را به سازمان غذا و دارو تقدیم کنیم که بعد از این کار، کارشناسان سازمان غذا و دارو مجوز را صادر کردند که به نظر من هم با توجه به اینکه لازم است که رگولاتور از ایمنی و کارا بودن واکسن مطمئن شود، زمانی که صرف شد، ارزش داشت تا با اطمینان مجوز صادر شود.

بیگلری گفت: باتوجه به تایید سازمان غذا و دارو نحوه استفاده از واکسن پاستووکوک بر اساس تصمیم وزارت بهداشت خواهد بود. فعلا برنامه ریزی‌ها به گونه‌ای است که بتوانیم حدودا هفته‌ای یک میلیون دز را تقدیم کنیم. اگر نیاز باشد به ما اطلاع می دهند که چه حجمی از کدام واکسن را نیاز دارند که بر اساس نیاز، برنامه تولید را خواهیم داشت.

کاهش حدود ۶۰ درصدی اثربخشی "فایزر" مقابل "دلتا" / جزییات کارآزمایی بالینی واکسن "پاستوکووک"

مدیر پروژه کارآزمایی بالینی واکسن پاستوکووک جزییات مطالعه این واکسن را تشریح کرد.

دکتر احسان مصطفوی در نشست خبری وزارت بهداشت که به صورت ویدیوکنفرانس برگزار شد، درباره نتایج کارآزمایی بالینی واکسن سوبرانای دو که در ایران انجام شده است، گفت: واکسن اصلی که در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت، واکسن سوبرانای دو است که در ایران با عنوان پاستوکووک تولید می‌شود.

این واکسن و یادآور آن از پلتفرم پروتئین نوترکیب استفاده می‌کنند و قسمت RBD پروتئین اسپایک ویروس به صورت نوترکیب تولید شده است و روی توکسوئید کزاز کنژوگه شده است و یک بستر آلومینیوم هیدروکساید به عنوان بستر تلفیقی این دو جزء واکسن مورد استفاده قرار گرفته است. ما از ابتدا انتظار داشتیم این واکسن از ابتدا بتواند پاسخگویی خوبی از نظر ایمنی‌زایی و بی‌خطری داشته باشد.

وی افزود: در عین حال واکسن سوبرانا پلاس یا پاستوکووک پلاس دو جزء RBD  در کنار یکدیگر قرار گرفتند و آن هم در بستر آلومینیوم هیدروکساید است. ۵۰ میکروگرم از جز RBD در سوبرانا پلاس و ۲۵ میکروگرم در سوبرانا۲ استفاده شده است و این دو جز، جزءهای اصلی واکسن‌هایی هستند که در مطالعه مورد استفاده قرار گرفته است.

وی تاکید کرد: تاکنون جدا از گزارش‌های رسمی که به مراجع ذیصلاح داده شد، دو مقاله از مقالات این مطالعه چاپ شده و در دسترس است. مقاله و گزارش اول مطالعه پیش‌بالینی است که در آن که بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شده و مراحل اولیه مطالعه و تولید واکسن محسوب می‌شود، نشان داده می‌شود که تیتر بالای آنتی‌بادی علیه RBD در حیوانات مورد مطالعه ایجاد شده و در عین حال نشان داده شده که این واکسن باعث القای حافظه ایمنولوژیک در سلول‌های B و  T می‌شود.

مصطفوی ادامه داد: در فاز یک واکسن که در ۴۰ نفر داوطلب مطالعه انجام شده، نتایج بهتری با دز ۲۵ میکروگرم برای سوبرانای دو حاصل شده است و نتیجه این شد که سوبرانای دو با این دز در فازهای بعدی مطالعه مورد استفاده قرار گرفت. در عین حال نشان داده شد که دوز یادآور یا سوبرانا پلاس می‌تواند دز بهتری از دز سوبرانای دو باشد که بر اساس نتایج فاز یک و دو، در فاز سوم هم دز واکسن و هم نوع دز یادآور مشخص شد. پس از تزریق دوز بوستر عارضه جدی خاصی در هیچ کدام از داوطلبین به صورت جدی و شدید مشاهده نشد.

مصطفوی تاکید کرد: در فاز دوم، مطالعه روی ۹۲۰ نفر داوطلب در کشور کوبا انجام شد و عارضه جانبی جدی و شدید ناشی از تزریق واکسن مشاهده نشد. حدود ۸۰ درصد کسانی که دو دوز واکسن را گرفته بودند و حدود ۹۸ درصد کسانی که سه دوز واکسن گرفته بودند، آنتی بادی خنثی کننده از خود نشان دادند و این نشان دهنده ایمنی زایی بالای آن بود.

وی ادامه داد: مطالعه‌ای که در ایران طراحی شد و در اختیار مراجع ذی‌صلاح قرار گرفت نیز اهداف متعددی را دنبال می‌کرد. مقوله جدی که در فاز سوم دنبال می‌کنیم، بحث اثربخشی واکسن است که اثربخشی آن برای پیشگیری از فرم‌های علامت‌دار و شدید و بستری و موارد مرگ مورد بررسی قرار می‌گرفت. در عین حال باید مطمئن می‌شدیم واکسنی بی خطر برای گروه‌های سنی مورد مطالعه است و ایمنی‌زایی خوبی هم حاصل می‌شود.

گروه سنی مطالعه ۱۸ تا ۸۰ سال بودند. طراحی مطالعه در هشت شهر و در هر شهر ۳۰۰۰ نفر بود که در مجموع ۲۴ هزار داوطلب شرایط مطالعه را پذیرفته و وارد مطالعه شدند. در شهرهای زنجان و یزد علاوه بر دو دز اصلی واکسن، دوز یادآور هم تزریق شد اما در مورد ۶ شهر اصفهان، بابل، ساری، بندرعباس و همدان و کرمان رژیم ۲ دوزه اجرایی شد.

مصطفوی گفت: یک بستر مهمی که در مطالعه استفاده شد سامانه الکترونیک بود که خوشبختانه از ابتدای فراخوان مطالعه و تا پیگیری داوطلبان در سامانه الکترونیک که توسط یک شرکت دانش بنیان بسترش فراهم شده بود، اقدام کردیم. برای هر فرد چیزی بیش از ۱۰۰۰ رکورد در سامانه ثبت شده است. در عین حال در همه هشت شهر مورد مطالعه دوره آموزشی برای گروه‌های علمی و اجرایی برگزار کردیم و بیش از ۱۰۰۰ نفر از تیم‌های علمی و اجرایی در هشت دانشگاه با این پروژه همکاری داشتند.

مصطفوی همچنین گفت: بسترهایی که برای پیگیری داوطلبین استفاده شد؛ یکی استفاده از بستر سامانه پیامکی بود که برای همه داوطلبان از ابتدا پیامکی ارسال می‌شد و برای آنها یک صفحه شخصی در وب ایجاد شده بود که به اطلاعات مختلف دسترسی داشتند و اگر عوارض و علائم مشکوک به کووید داشتند، می‌توانستند آن را ثبت کنند.

اگر پاسخ دریافت نمی‌شد از سوی مراکز تلفنی پشتیبان دانشگاه‌ها پیگیری انجام می‌شد. همچنین در تمام مراکز حداقل دو پزشک پشتیبان ۲۴ ساعته طراحی شده بود که همه داوطلبان در هر لحظه شبانه روز می‌توانستند سوالات‌شان را پرسیده و از خدمات بهره بگیرند. در همه دانشگاه‌ها، مراکزی برای مراجعه احتمالی داوطلبین تهیه شده بود تا بتوانند در بازه زمانی کم خدمت بگیرند.

وی ادامه داد: فاز سوم مطالعه در کشور کوبا یک ماه و نیم زودتر از ایران و در جمعیتی حدود ۴۴ هزار نفر انجام شد و نتایج زودتر مشخص شد. در کشور کوبا نشان داده شد که دو تزریق واکسن منجر به پیشگیری ۶۵ درصدی از فرم‌های علامت‌دار می‌شود و با تزریق دز بوستر به داوطلبین ۹۱.۶ درصد افزایش محافظت و پیشگیری از ابتلا به فرم‌های علامت‌دار بیماری مشاهده کردند.

در مطالعه کوبا تاثیرگذاری علیه موارد شدید و بستری بعد از سه دز تزریق ۱۰۰ درصد گزارش شده و شرایط ارزیابی واکسن در شرایطی در کشور کوبا مورد استفاده قرار گرفته که سوش غالب، سوش آفریقای جنوبی بوده است که واکسن‌گریز محسوب می‌شد.

مصطفوی گفت: مطالعه اثربخشی واکسن در کشور ما در بازه زمانی انجام شده که سوش دلتا در کشور غالب بود که هم از نظر تاثیری که بر واکسن ها می‌گذارد و باعث افت تاثیرگذاری واکسن‌ها می‌شود، مورد توجه است و هم از نظری که منجر به شدت بیماری‌زایی و بستری بیمار می‌شود.

ما در شرایطی بررسی را انجام دادیم که شاید از جهت درگیری با یک سوش جدید، شرایط ایده‌آلی برای ارزیابی یک واکسن نبود و انظار می‌رفت که شاید اثربخشی واکسن کمی کاهش یابد.

وی در ادامه صحبت‌هایش به اثرگذاری سایر واکسنهای دنیا در مقابل کرونای دلتا اشاره کرد و افزود: سه مورد از مواردی که در مطالعات اخیر به آن اشاره شده، یکی مطالعه ای است که در قطر  بر روی واکسن فایزر انجام شده است که نشان داده شده است که اثربخشی واکسن به حدود ۶۰ درصد کاهش یافته است. مطالعه دیگری در رژیم صهیونیستی انجام شده که نشان داده شده اثربخشی فایزر در برابر ابتلا به فرم‌های علامت‌دار بیماری کرونای دلتا از ۹۴ درصد به ۳۹ درصد کاهش یافته است.

در مطالعه‌ای هم که اخیرا در آمریکا انجام شده نشان داده که تاثیرگذاری واکسن‌ها از ۹۳ درصد به ۵۳ درصد در یک بازه زمانی چهار ماهه کاهش یافته است. این موضوع دو وجه دارد؛ یکی تاثیری که موج دلتا گذاشته و به طور معناداری در جاهایی حتی تاثیرگذاری واکسن را به یک سوم کاهش داده است و دوم بحث گذشت زمان است که با گذشت زمان، کاهش تیتر آنتی‌بادی و اثرگذاری واکسن‌ها اتفاق می‌افتد.

مصطفوی ادامه داد: بر همین اساس هم لزوم دز بوستر یا یادآور در همه کشورها مورد توجه است که برخی کشورها هم شروع کردند. خوشبختانه این موضوع هم در کشور ما آغاز شده است. دز بوستر موضوعی است که در پلتفرم واکسن پاستوکووک دیده شده بود و از قبل این شرایط مدنظرمان بود.

مصطفوی گفت: مطالعه‌ای که در ایران دنبال کردیم، یک مطالعه تصادفی‌سازی شده شاهددار و دوسوکور بود. به این معنا که داوطلبینی که وارد مطالعه می‌شدند، ۲۰ درصد ممکن بود که در گروه واکسن‌نما باشند و ۸۰ درصد واکسن را دریافت می‌کردند که به صورت کاملا تصادفی بود. هم داوطلب و هم افراد در تیم پژوهشی تا زمان کدگشایی در جریان گروه مداخله‌شان قرار نمی‌گرفتند.

افراد ۱۸ تا ۸۰ سال مورد مطالعه قرار گرفتند. از همان ابتدا در نظر گرفته شده بود که تا ۳۰ درصد افراد می‌توانند بیماری زمینه‌ای داشته باشند که از این جهت مهم بود که بالاخره واکسن قرار است در جمعیت عمومی استفاده شود و شیوع بیماری‌های زمینه‌ای را هم باید مدنظر قرار داده و کارایی واکسن در برابر بیماری‌های زمینه‌ای و سنین مختلف مورد ارزیابی قرار گیرد.

وی افزود: مطالعه در شش اردیبهشت ماه در اصفهان آغاز شد. تزریق دز اول در ششم اردیبهشت ماه و تزریق دز دوم در چهارم خرداد ماه بود و نهایتا تزریق دز سوم در پنجم تیر ماه آغاز شد. همه داوطلبین در یک دوره پیگیری شدند و حداقل بازه زمانی دو و نیم ماهه مورد پیگیری قرار گرفتند و می‌توانستیم نتایج را به خوبی سنجش کنیم. باتوجه به اینکه درگیری کشور در تابستان در موج دلتا منجر به رقم خوردن بزرگترین پیک اپیدمی در کشور شد و پیک پنجم با مطالعه اثربخشی واکسن همزمان شد و نتیجه این شد که زودتر توانستیم به حد مطلوب تعداد موارد ابتلای کووید دست پیدا کرده و بهتر ارزیابی کنیم که این واکسن چقدر می‌تواند از فرم‌های علامت دار و شدید کرونا پیشگیری کند.

مصطفوی گفت: در نتیجه در اول شهریور ماه کدگشایی مطالعه برای شش شهری که دو دز واکسن را دریافت کرده بودند، انجام شد. درباره دو شهر یزد و زنجان نیز ۴۰ روز بعد در هشتم مهر ماه کدگشایی انجام شد. آنالیزی که ارائه می‌شود، آنالیز میانی مطالعه است و قطعا آنالیز نهایی هم خواهیم داشت.

وی افزود: در آنالیزی که ارائه می‌شود، نتایج سه هفته اخیر داوطلبین سه دزه ما وجود ندارد و داده‌ها تا ۱۴ شهریور ماه به روز شده‌اند. بر این اساس تعداد تزریقی که در این مطالعه انجام شد از ۲۴ هزار نفر تزریق دز اول درباره ۲۳ هزار و ۹۶۶ داوطلب انجام شد. درباره تزریق دوم ۲۳ هزار و ۱۱۳ نفر تزریق دز دوم را انجام دادند و از ۶۰۰۰ نفری که پیش‌بینی شده بود که تزریق دز سوم را انجام دهند، ۵۵۳۳ نفر برای تزریق دز سوم مراجعه کردند. خوشبختانه از این جهت اعداد قابل توجه است. ۵۹.۹ درصد شرکت‌کنندگان مطالعه مرد و بقیه داوطلبان زن بودند.

میانگین و میانه سنی داوطلبین ۳۹.۴ و ۳۸ سال بود. در مجموع ۲۹.۳ درصد داوطلبین دارای حداقل یک بیماری زمینه‌ای بودند. دو گروه مطالعه شامل واکسن و واکسن‌نما از نظر خصوصیات پایه‌ای مانند سن، جنس و ... باهم مقایسه شده و شبیه به هم بودند. وقتی تشابه بین دو گروه فراهم باشد، امکان مقایسه بهتر فراهم خواهد بود.

مصطفوی گفت: در این مطالعه به دنبال بررسی تاثیرگذاری واکسن در پیشگیری از اشکال مختلف بیماری از نظر شدت بودیم. دسته‌بندی انجام شده شامل فرم‌های خفیف، متوسط، شدید و بحرانی بود که ما نتایج را به تفکیک برای فرم‌های خفیف و شدیدتر ارائه می دهیم.  در زمان مطالعه واریانت‌های در گردش مورد بررسی قرار گرفت. از داوطلبانی که در مطالعه بودند و به کووید مبتلا شده بودند ۳۴۹ نفر از آنها مورد بررسی قرار گرفتند تا واریانت در گردش در گروهی که در مطالعه ما مبتلا شدند، مشخص شود. سویه غالب در اردیبهشت ماه و خرداد ماه آلفا بود.

به طوری که ۱۰۰ درصد نمونه‌هایی که در اردیبهشت ماه مورد ارزیابی قرار گرفت، آلفا بودند و در خرداد ماه هم ۹۶.۸ درصد سویه‌ها آلفا بود، اما با گذشت زمان به طور سریع و ناگهانی در تیر و مرداد ماه سویه غالب بتا شد. به طوری که ۷۱ درصد سویه در گردش در تیر ماه و ۹۵ درصد سویه در گردش در مرداد ماه در گروه مطالعه، سویه دلتا بود که یک سویه واکسن گریز محسوب می‌شد.

وی ادامه داد: اصل آنچه برای ما مهم است سویه در گردشی است که دو هفته بعد از تزریق آخر داوطلبین به کرونا مبتلا شده باشند. همانطور که می‌دانید اثربخشی واکسن دو هفته بعد از تزریق دوم یا سوم مورد بررسی قرار می‌گیرد، در نتیجه مواردی که بعد از این بازه زمانی مثبت می‌شدند، ارزیابی کردیم. چه درباره رژیم دو دزه و چه سه دزه، سویه غالب دلتا بود به طوریکه ۸۹ درصد از مواردی که شناسایی شد سویه دلتا را داشتند.

مصطفوی درباره تاثیر تزریق واکسن بر تغییر تیتر سرمی گفت: گفت در افرادی که در رژیم دو دزه واکسن را دریافت کرده بودند و روز ۵۶ یعنی یک ماه بعد از تزریق دز دوم واکسن، تغییر تیتر سرمی و افزایش سطح چهار برابری آن در ۸۷.۹۴ درصد داوطلبان مورد شناسایی قرار گرفت و در رژیم سه دزه این عدد به ۹۸.۸ درصد رسید که قابل توجه بود.

اثربخشی واکسن در پیشگیری از فرم‌های علامت‌دار بیماری در رژیم سه دزه ۷۰.۵۸ درصد برآورد شد. یعنی این واکسن سه دزه می‌تواند محافظت ۷۰ درصدی در پیشگیری از فرم‌های علامت‌دار بیمار انجام دهد که قابل توجه و در مقایسه با واکسن‌های موجود در دنیا بالاتر است. پیشگیری از بستری در رژیم سه دزه ۹۱.۷۶ درصد به دست آمد که یعنی واکسن به طور خاص در پیشگیری از فرم‌های شدید بیماری کارایی مطلوبی را نشان داده است.

وی ادامه داد: در پیشگیری از فرم‌های قطعی شدید اثربخشی واکسن ۸۲.۵۳ درصد به دست آمد که عدد قابل اطمینان و مناسبی است. در زمینه اثربخشی واکسن در پیشگیری از مرگ ناشی از کووید، صرفا یک مورد مرگ داشتیم که در گروه واکسن نما بود و در رژیمی که واکسن را دریافت کرده بود چه در رژیم دو دزه و چه در رژیم سه دزه، مورد مرگی گزارش نشد، اما باتوجه به اینکه تعداد موارد مرگ گزارش شده محدود و کم بود، عملا امکان آنالیز اثربخشی نبود، اما می‌توان خوشبین بود که باتوجه به اینکه پیشگیری از فرم‌های شدید بیماری به طور قابل توجهی به ویژه در رژیم سه دزه قابل توجه است، انتظار داریم که اثربخشی واکسن درباره موارد مرگ هم بالای ۹۰ و نزدیک ۱۰۰ درصد باشد، اما داده‌های مطالعه ما درباره اثربخشی پیشگیری از مرگ قضاوتی کاملی را نمی‌توان درباره‌اش داشت.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم بین آنچه که در رژیم دو دزه اتفاق افتاد با رژیم سه دزه، مقایسه داشته باشیم، باید توجه کرد که در پیشگیری از فرم‌های قطعی علامت‌دار کووید، رژیم دو دزه اثربخشی ۵۱.۳۱ درصد را از خود نشان داد و با تزریق دز یادآور این اثربخشی به ۷۰.۵۵ درصد ارتقاء یافت. در پیشگیری از بستری بیمار، تزریق دو دز واکسن باعث اثربخشی ۷۶.۷۸ درصد شد و با تزریق دز یادآور این عدد به ۹۱.۷۶ درصد افزایش یافت و درباره فرم‌های قطعی شدید بیماری اثربخشی ۷۸.۳۵ درصد در رژیم دو دزه مشاهده شد که با تزریق دز یادآور این عدد به ۸۳.۵۲ درصد افزایش یافت.

مصطفوی گفت: بررسی عوارض واکسن یکی دیگر از اهداف مطالعه فعلی بود. خوشبختانه عوارض جدی منتسب به واکسن درباره هیچ یک از سه دز تزریق واکسن گزارش نشد. مواردی که گزارش شده اکثرا فرم های خفیفی است که نیاز به درمان دارویی هم برایشان گزارش نشده است. شایع‌ترین عارضه درباره دز اول درد محل تزریق بوده که در ۳۸ درصد داوطلبین مشاهده شده است. بی حالی عمومی، سردرد و تب عوارض دیگری است که گزارش شده است.

وی ادامه داد: پیگیری جدی در شناسایی موارد کووید و پیگیری عوارض واکسن در مطالعه طراحی شده بود که به عمل آمد و همه داوطلبان بعد از هر تزریق پیامک دریافت کرده و به سامانه هدایت شده و می‌توانستند خوداظهاری کنند که آیا عوارضی داشتند یا خیر و از سوی همکارانمان هم تماس گرفته می شد و پیگیری می‌شد.

درباره تزریق دز دوم واکسن عوارض خفیف‌تر شد. در تزریق دز سوم هم مجددا عوارض گزارش شده خفیف‌تر بود. در نتیجه بر اساس شواهد فعلی دز یادآور، عوارض خفیف کمتری هم از دز یک و دو واکسن از خود نشان داد.

وی درباره بررسی ایمنی سلولی، گفت: ایمنی سلولی را روی ۴۳۴ نفر از داوطلبان در شهرهای ساری و بابل مورد سنجش قرار دادیم. نشان داده شد که بیش از ۹۰ درصد افرادی که دو دز واکسن را دریافت کرده‌اند و یک ماه از تزریق واکسن‌شان گذشته، حداقل یا پاسخ ایمنی سلولی درباره آنها اتفاق افتاده یا پاسخ ایمنی همورال قابل شناسایی در آنها وجود دارد که قابل توجه است. گرچه نشان داده شد که تزریق دز یادآور باعث افزایش قابل توجه اثربخشی و تحریک سیستم ایمنی می‌شود. قطعا انتظار داریم که این عدد در رژیم سه دزه به ۱۰۰ درصد نزدیک شود.

مصطفوی گفت: گرچه کدگشایی مطالعه انجام شده، اما همچنان مطالعه عوارض واکسن ادامه دارد و برای هفت ماه این پیگیری ادامه دارد. درباره شهرهای دو دزه ما باتوجه به اینکه نتایج مطالعه کوبا زودتر از مطالعه فعلی مشخص شده بود و اثربخشی بالاتر رژیم سه دزه را بالاتر نشان داد، بر اساس پیشنهادی که شد و مورد تایید قرار گرفت، تزریق دز یادآور به تمام داوطلبینی که تمایل داشتند، انجام شد و بنابراین تمام ۲۴ هزار نفر داوطلب مطالعه ما یا سه دز واکسن را دریافت کردند یا انتخاب کردند که دز سوم را دریافت نکنند.

وی تاکید کرد: یک کمیته نظارتی عالی بر مطالعه فعلی وجود دارد که به صورت جدی نظارت داشته و هنوز هم ادامه دارد. کمیته ملی اخلاق در پژوهش‌های علوم زیستی کشور نیز پروتکل مطالعه را مصوب کردند و در مراحل مختلف نیز نظارت داشتند. سازمان غذا و دارو و کمیته های علمی و دانشگاهی هم نظارت داشتند.

مصطفوی درباره نتایج مطالعه انجام شده بر روی ۳۵۰ داوطلب کودک سه تا ۱۸ ساله در کوبا، گفت: در این مطالعه مشاهده شده که به دنبال تزریق دو دز از واکسن پاستوکووک یا سوبرانای دو هیچ عارضه جدی و شدید منتسب به واکسن مشاهده نشده و الگوی بی خطری واکسن در این گروه سنی با گروه سنی بین ۱۹ تا ۳۹ ساله تشابه دارد. بعد از تزریق دو دز واکسن در این گروه، افزایش چهار برابری تیتر آنتی‌بادی در ۹۹.۳ درصد کودکان سه تا ۱۱ سال و ۹۲.۹ درصد کودکان ۱۲ تا ۱۸ سال در کوبا مشاهده شده است و نتایج سایر شاخص‌ها هم در این رده سنی مشابه رده سنی ۱۹ تا ۳۹ سال بود. بر اساس همین نتایج، کشور کوبا اجازه مصرف اضطراری این واکسن در کودکان را صادر کرد و تزریق واکسن در کودکان در این کشور با دو دز سوبرانای دو آغاز شده است.

وی درباره نتایج مطالعات استفاده از سوبرانا پلاس به عنوان تک دز، گفت: این مقاله هم منتشر شده است. این مطالعه تک دز واکسن در افرادی مورد مطالعه قرار گرفته که سابقه ابتلای قبلی به کرونا را داشتند و نشان داده شده که نه تنها عارضه جدی منتسب به واکسن وجود نداشته و عوارض خفیف بوده، بلکه افزایش قابل توجه تیتر آنتی بادی در آنها اتفاق افتاده و تیتر آنتی باید در کسانیکه تک دز واکسن را دریافت کردند، به طور میانگین سه برابر افزایش یافته و باعث ایجاد ایمنی‌زایی مطلوب شده است.

بر اساس همین یافته‌ها و یافته‌های دیگر، در کشور هفته گذشته در کمیته واکسن مصوب شد که تزریق تک دز سوبرانا پلاس در کشور برای همه واکسن‌های موجود استفاده شود که فعلا برای کادر بهداشتی و درمانی کشور آغاز می‌شود و گروه‌هایی که ضعف سیستم ایمنی دارند و بعدا درباره سایر رده‌ها هم این بستر فراهم است. درباره افرادی هم که سایر واکسن‌ها را دریافت کردند، این بار دز یادآور پاستوکووک پلاس را می‌توانند دریافت کنند.

وی در پایان گفت: خوشبختانه امروز واکسنی را در اختیار داریم که هم واکسن بی خطری محسوب می شود و هم اثربخشی بالاتری از واکسن های تایید شده خارجی دارد. در مراحل بعدی باید چارچوب های لازم برای دریافت تاییدیه‌های بین‌المللی را طی کنیم، اما خوش بین هستیم با شرایطی که فراهم شده از این به بعد این واکسن بیشتر و راحت‌تر در دسترس باشد. گزارش نهایی کارآزمایی بالینی هم متعاقبا اعلام می‌شود./ ایسنا 

واکسن «سوبرانا۲» مجوز تزریق به ۲ تا ۱۸ ساله‌ها را گرفت/ تصمیم‌گیری برای خبرنگارانی که واکسن اشتباه زدند

مجوز تزریق واکسن‌های پاستور و سینوفارم به کمتر از ۱۸ ساله‌ها صادر شد

واکسن پاستور (پاستوکووک) به سبد واکسیناسیون کشور اضافه شد

چرا واکسن‌های پاستور و سینوفارم به دانش‌آموزان تزریق می‌شود؟