تغییر شکل ناگهانی کلاس‌های درس به آموزش مجازی در بسیاری از کشورهای جهان، پس از شیوع بیماری کرونا گسترش پیدا کرده است. در نتیجه، بحث آموزش تغییرات چشمگیری یافته و آموزش از راه دور و با استفاده از پلتفورم های دیجیتال انجام می شود که مشکلات و نارضایتی هایی را بدنبال داشته است. ۶ شهریور ۱۴۰۰ خورشیدی علیرضا رییسی سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره بازگشایی مدارس اظهار کرد: مقرر شده است که شرایط بازگشایی حضوری مدارس از آبان ماه به صورت تدریجی، آرام و با اطمینان از سلامت دانش آموزان آغاز شود و حضور دانش آموزان و آموزش به روش‌های متنوع حضوری و غیرحضوری (ترکیبی) انجام شود. اهمیت این موضوع باعث شده تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا گفت وگویی با «محمد رضا نیک نژاد»  معلم و کارشناس آموزش و پرورش انجام دهد که در ادامه متن گفت وگو را می خوانیم:

پیامدهای آموزش و پرورش مجازی

آموزش مجازی برای دانش آموزان سبب عدم تحرک، نداشتن تعامل با دوستان، کاهش یادگیری، استرس ناشی از امکان قطع اینترنت، مشکلات بینایی و دیگر موارد شده است. به عنوان یک معلم فیزیک بعد از ۲۸ سال تدریس در این مدت آموزش در فضای مجازی دچار مشکلات جسمی و روحی فراوانی شده ام، از طرفی حجم کار و وظیفه من چند برابر شده است. آموزش در فضای مجازی افزون بر آسیب های جسمی مثل اضافه وزن دانش آموزان و معلمان، باعث کاهش مهارت های اجتماعی و تعامل و همدلی، نبود تنوع و هیجان ناشی از یکنواختی آموزش چندین ساعته در این پلتفرم شده است. از طرفی افت شدید یادگیری مهارت های علمی، اعتیاد به حضور در فضای مجازی و عدم شکل گیری ارتباط لازم بین دانش آموز و معلم پیامدهای منفی را به دنبال داشته است. مشکلات روحی و ذهنی چون استرس، ترشح هورمون‌ های اضطراب و غرق شدن در فضایی غیرواقعی از دیگر آثار این آموزش است.

آشفتگی های ذهنی و رشد در محیطی غیرحقیقی، برای بچه ها بسیار آسیب زا است

این نوع آموزش، مشکلات روحی و روانی زیادی برای والدین نیز ایجاد کرده است. والدین باید بدانند که فرزندان اگر در قفس هایی به اسم آپارتمان رشد کنند در آینده شاهد بالندگی آنها نخواهند بود. نزدیک شدن بیش از حد والدین به فرزند و پاسخ به تمام مطالبات و خواسته های آنها در محیط خانه آسیب‌زا است. فرزند به محض اینکه از والدین خود چیزی طلب می‌کند، پدر و مادر بلافاصله درخواست او را اجابت می کنند اما همین فرزند در محیط خارج از خانه با برخی چارچوب‌ها مواجه می‌شود که باید آنها را یاد بگیرد، کجا بهتر از مدرسه، این اصول و قواعد را به بچه ها یاد می‌دهند که به حقوق دیگران تجاوز نکنند. دانش آموز در کجا باید بیاموزد که تجاوز به حقوق دیگران یعنی بازخواست شدن، جریمه و حتی محکومیت. در حقیقت در خانه این آموزه‌ها داده نمی شود و کودک یاد نمی گیرد اما در مدرسه این اصول و چارچوب ها در یک اجتماع کوچک و کنترل شده، آموزش داده می شود. فرد می آموزد با دوست و همکلاسی خود چگونه تعامل کند که فردا بتواند به عنوان مثال با سایر افراد همکاری و در راه اندازی یک شرکت اقدام و از آن کسب درآمد کند.

فواید حضور در محیط و کلاس مدرسه

هر پدر و مادر شاید بتواند یک یا ۲ تجربه شخصی را به فرزند خود آموزش دهند اما در اجتماع مدرسه دانش‌آموزان بر اثر تعاملات زیاد، آموزه‌های بیشتری کسب می‌کنند. معلم با صدها دانش آموز موفق و ناموفق سر و کار داشته و از هر ۲ گروه تجربه آموخته و بر اندوخته‌های خود افزوده است که می تواند در موقعیت های مختلف با در اختیار گذاشتن این تجربه ها، دانش آموزان را در یادگیری بیشتر و یافتن مسیر زندگی یاری رسانند در حالی که این امکان برای والدین فراهم نیست، همچنین فضای مدرسه فواید خوب آموزشی دارد که در خانواده دست یافتنی نیست. در جمع بودن خود یک لذت پرورشی را به همراه دارد، ما در محیط خانواده خصوصاً در این شرایط کرونایی با بچه های افسرده سر و کار داریم، این بچه ها در محیط مدرسه و کنار دوستان خود سرشار از تحرک و شادابی و انرژی هستند.

یکی از آموزش های مهم برای دانش آموزان، تربیت بدنی یعنی تربیت و پرورش دادن بدن است. در محیط خانه، فرزند ما با رایانه و بی تحرکی پرورش پیدا نمی‌کند. باید در فضای باز مدرسه با دوستان خود بازی کند، فعالیت بدنی جهت پرورش و رشد ماهیچه ها داشته باشد تا به لحاظ مقاومت فیزیکی نیز از توان بالایی برخوردار شود.

لزوم برقراری تعادل آموزشی در فضای واقعی و مجازی

وزارتخانه آموزش و پرورش باید هم در زمینه آموزشی و پرورشی کارآمد و مفید باشد و فقط توجه بر زمینه آموزشی،  نتیجه مطلوبی در پی نخواهد شد. آموزش و پرورش فقط یادگیری علوم مختلف نیست. هضم و درک محتوایی مطالب در کنار دوستان و همکلاسی‌ها و پرداختن، تبادل نظر و تحلیل و بررسی آموزه ها و طرح پرسش از معلم و بسیاری موارد دیگر سبب ایجاد انگیزه، رشد فکری و البته یادگیری راه و روش زندگی در دانش آموز می شود و فرد را جدا از آموزش، پرورش نیز می دهد. آموزش و پرورش یک فرآیند انسانی و دسته جمعی است و فقط در تعامل با دیگران کارآمد خواهد بود و به تنهایی ناکارآمد است، پس فضای مجازی به هیچ‌وجه نمی‌تواند جایگزین فضای حضوری کلاس و مدرسه شود. مخالف تکنولوژی و ارتباطات نیستیم، چون خواه ناخواه جزو زندگی ما شده و عدم آگاهی و دسترسی به این ابزار نشانه عقب بودن از فناوری روز دنیا است. اما طرفدار تعادل میان این ۲ فضای مجازی و حضوری هستیم و با بازگشایی برنامه ریزی شده و ایجاد تمهیدات کارشناسی شده در مدارس مبنی بر ترکیبی از آموزش حضوری و مجازی باید اقدامات اساسی صورت بگیرد تا پس از برطرف شدن کامل این بیماری مدرسه ها به روال آموزشی گذشته بازگردد.

دولت اقدامات لازم جهت بازگشایی مدارس به کار گیرد

دولت باید متناسب با شرایط، تمهیدات لازم را بکار گیرد تا دانش آموزان بتوانند در محیط واقعی مدرسه به آموزش و پرورش کارآمد و مناسب دست یابند. ما آموزش رایگان نداریم در بیشتر مدارس از دانش‌آموز پول دریافت می‌کنند. بنابراین این هزینه باید برای آنها مصونیت ایجاد کند وگرنه سلامت جسم و روح و سایر حقوق دانش‌آموز به خطر می‌افتد. متولیان امر می بایست شرایط را برای دانش‌آموز به بهترین شکل ممکن برای حضور در کلاس درس فراهم کنند. بنابراین باید به سمت آموزش‌های حضوری در محیط امن و واقعی مدرسه رفت، آموزش جزو وظایف دولت‌ها در همه جای دنیا است و حتی در کشورهای مدعی مثل آمریکا در این زمینه چالش‌های زیادی وجود دارد. از جمله اینکه آموزش به طرف خصوصی سازی سوق داده شود، چون در آنجا نیز ۹۰ درصد آموزش ها دولتی است. بنابراین به خاطر این که آموزش مجازی نه تنها در ایران بلکه در دیگر کشورهای جهان نیز از کارآمدی بسیار پایینی برخوردار است، دولت باید شرایط بازگشایی مدارس را مهیا سازد، چون آموزش کیفی و کارآمد حق دانش‌آموزان است.

امروز تمام آموزش ها در فضای مجازی برگزار می شود که  این یکنواختی و تکرار پیامدهای مثبتی در پی نخواهد داشت، بنابراین از همه دستگاه های مسوول انتظار می رود که اقدامات ویژه در این حوزه بکار گیرند و با واکسیناسیون عمومی و فراهم کردن شرایط عادی در مدارس و اطمینان بخشی به خانواده ها مبنی بر اینکه خطری شما و فرزندان تان را تهدید نمی کند، بستری ایجاد کنند که بازگشایی مدارس به تاخیر نیفتد. آموزش و پرورش  از مواردی است که دولت نباید چشم پوشی کند و باید جزو اولویت حکومت باشد. امیدواریم دولت سیزدهم به وعده های خود در وارد کردن واکسن و تسریع در واکسیناسیون عموم عمل کنند تا اعتماد از دست رفته مردم برگردد و بارقه های امید در جامعه تزریق شود. قطعاً با همدلی و تعاون دسته جمعی می توان بر همه مشکلات غلبه کرد.

خبرهای ضد و نقیض باعث عدم اعتماد والدین برای فرستادن بچه ها به مدارس می شود

در تمام اسناد بالادستی و بر اساس عرف، جان افراد بر آموزش مقدم است، نخستین اولویتی که در یک جامعه باید متصور بود، این است که جان و سلامتی افراد بر هر چیزی مقدم باشد. این اولویت سبب می‌شود که من به عنوان کارشناس آموزش، والدین یا معلم نگران بازگشایی مدارس باشیم و دلیلش آن چیزی است که در جامعه می‌بینیم. هنوز بخش زیادی از جامعه ما واکسینه نشده‌اند.

دولت باید نسبت به واکسیناسیون به خانواده ها اطمینان دهد

دولت باید نظر خانواده ها را جلب کند و به آنها اطمینان خاطر ببخشد که وقتی قرار باشد تا آبان ماه مدارس بازگشایی شود، نه تنها والدین دانش‌آموزان بلکه سنین بالای ۲۵ سال را واکسینه کرده باشد. تمام مدارس را بر اساس دستورالعمل ها با رعایت اصول فاصله گذاری اجتماعی و پروتکل های بهداشتی تجهیز کنند. در این میان اما آنچه مسوولان به صورت جدی باید پیگیر شوند، نظارت بر بهداشت مدارس و سلامت دانش آموزان است.

ادامه نگرانی ها مبنی بر بازگشایی مدارس تا انجام کامل واکسیناسیون عمومی

متاسفانه تا اجرای کامل واکسیناسیون عمومی و جلب اعتماد همه مردم توسط مسوولان این نگرانی‌ها در خصوص بازگشایی مدارس وجود خواهد داشت. بخشی از این کارها تا حدود ۹۰ درصد فراسازمانی است، یعنی اطمینان بخشی که وزارت بهداشت و دستگاه های مربوط باید ایجاد کنند تا در واکسینه کردن گسترده مردم جهت کنترل این بیماری و کم کردن روند مرگ و میر تسریع  ببخشند که اینها فراتر از تصمیمات وزارت آموزش و پرورش است.

آموزش و پرورش رایگان از وظایف دولت است

رسانه ها مسوول آگاهی سازی و شفافیت در خانواده ها هستند و والدین باید بدانند که آموزش و پرورش حق مسلم آنها و از وظایف دولت است که آموزش رایگان و با کیفیت و توام با سلامت به آنها ارایه شود. آموزش باید یکی از اولویت های جامعه باشد، خیلی از این خانواده ها به دلیل عدم آگاهی به مدارس‌ دولتی بابت آموزش فرزند خود پول پرداخت می کنند، فارغ از اینکه جزو وظایف اولیه دولت است. دولت و دستگاه های اجرایی باید بر اساس‌ قانون وظایف خود را به بهترین شکل ممکن در مدیریت این بحران انجام دهند و فقط در مواقع نیاز به خانواده‌ها توجه‌ کنند در همه حال باید به طور مستمر و شفاف در مسیری که هستند، فعال باشند.

دلایل مخالفت با بازگشایی مدارس

خانواده واقعیت های اجتماعی را می‌بیند، مشکلات ناشی از بیماری کرونا، رعایت نکردن پروتکل ها، عملکرد نادرست مدیریت بحران و کمبود واکسیناسیون در کشور را متوجه می‌شوند. خانواده پیامدهای آموزش مجازی به دانش‌آموزان و اینکه چقدر آسیب‌زاست و مشکلات عدیده ای که به همراه دارد و ناکارآمدی آن را می‌داند و آثار این موضوع که فرزندش با تقلب امتحان را پشت سر می گذارد و او را در این مسیر نادرست همراهی هم می‌کند،آگاه است! اما متاسفانه در کشور ما هنوز اقدامات لازم در این زمینه اتخاذ نشده است. بنابراین نمی‌توان خانواده ها را مجبور کرد که فرزندان خود را به مدارس‌ بفرستند. باید به سمت اصلاحات در این زمینه رفت تا خانواده ها نیز همراهی کنند.