به گزارش جهان صنعت نیوز: مجید تخت‌روانچی نماینده کشورمان در سازمان ملل دیروز اعلام کرد که رییس‌جمهوری در مجمع عمومی حضور نخواهد داشت و سه‌شنبه آینده همزمان با شروع اجلاس به صورت مجازی سخنرانی خود را ارائه خواهد کرد. در عوض حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه و تیم همراه او در نیویورک حاضر می‌شوند.
این تصمیم مورد توجه قرار گرفت و سوالاتی را به ذهن رساند چرا که می‌دانیم اتحادیه اروپا از مارس ۲۰۱۱ و به خاطر مسائل حقوق بشری و آمریکا نیز از آبان ۹۸ به بعد، ابرهیم رییسی را تحریم کرده‌اند. ضمن اینکه با نزدیک شدن به زمان برگزاری مجمع عمومی شاهد تلاش‌هایی از سوی برخی افراد و نهادها برای ممانعت از سفر او بودیم. مثلا شش سناتور جمهوریخواه برای بایدن نامه نوشته و خواسته بودند که اجازه ورود رییسی به خاک آمریکا را ندهد. وزارت خارجه ایران البته همان وقت هم این اقدام را «بچگانه و ساده‌لوحانه» توصیف کرد.
درباره قواعد حقوق بین‌الملل در این زمینه پیش‌تر هم مباحثی مطرح شده اما بد نیست که یک بار دیگر از این زاویه به موضوع بنگریم و به این سوال پاسخ دهیم که رییسی واقعا چرا به نیویورک نمی‌رود؟ قوانین بین‌المللی دست و پای او را بسته یا خودخواسته چنین تصمیمی گرفته است؟ ضمن اینکه باید دید اگر مانعی در کار نیست، ایران چرا فرصت حضور در مجمع عمومی سازمان ملل را از دست داده است؟!
مشغله کاری در داخل
محمد جمشیدی معاون امور سیاسی دفتر رییس‌جمهوری در پاسخ به «جهان‌صنعت» درباره چرایی عدم حضور آقای رییسی در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «واقعا مساله فقط انباشت زیاد کار در داخل کشور است.»
حسن بهشتی‌پور پژوهشگر ارشد و تحلیلگر مسائل بین‌المللی نیز همین نظر را دارد. او در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» گفت: «به نظر من آقای رییسی منطقی‌ترین تصمیم را گرفته است زیرا رییس‌جمهوری تازه کار خود را شروع کرده و بهتر است به مسائل داخل کشور بپردازد. منفک شدن تقریبا یک‌هفته‌ای رییس‌جمهوری از کشور در همین ابتدای کار و رفتن به سازمان ملل مفید فایده نیست، به خصوص که او هشت فرصت دیگر هم برای این حضور دارد. دو رییس‌جمهوری قبلی هم ۹ بار به سازمان ملل رفتند و فکر نمی‌کنم که این مکرر رفتن‌ها به سازمان ملل، کمکی به حل مسائل کشور کند. به خصوص در سال اول دولت که بهتر است وقت رییس‌جمهوری صرف حل مشکلات داخلی مثل کرونا و گرانی و… شود. این وظیفه را وزیر خارجه هم می‌تواند انجام دهد. ضمن اینکه این سبک از راه دور سخنرانی کردن مرسوم است و خیلی از روسای جمهوری در مجمع عمومی سال قبل هم از راه دور سخنرانی کردند.»
مصونیت رییس‌جمهوری و مانعی که نیست
وی احتمال حضور رییسی در اجلاس‌های بعدی سازمان مللی را زیاد دانست و گفت: «از نظر قوانین بین‌المللی نمی‌توانند رییس‌جمهور یک کشور را بازداشت کنند آن هم به خاطر اینکه مثلا به جنایت جنگی یا مشارکت در آن متهم شده است. رییس‌جمهوری یک کشور را با حکم دادگاه کیفری لاهه یعنی ICC–می‌توان بازداشت کرد اما این‌طور که در جریان سفر رییس‌جمهوری یک کشور دیگر او را بازداشت و یا تهدید کنند، خلاف قوانین است. حداقل سابقه‌ای از این مورد در جهان نداریم.»
بهشتی‌پور افزود: «آمریکا غیر از صدور ویزا نمی‌تواند کاری کند زیرا وظیفه دارد به همه شرکت‌کنندگان در مجمع ویزا بدهد. البته یک بار خواستند که برای ظریف ویزا صادر نکنند و پمپئو تلاش کرد که مانع صدور ویزای ظریف شود اما نتوانست چون طبق اساسنامه سازمان ملل آمریکا موظف است که به کشورهای عضو برای شرکت در مجمع ویزا بدهد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی گفت: «بر همین اساس حدس می‌زنم که عدم شرکت آقای رییسی در اجلاس امسال به خاطر رسیدگی به مسائل داخلی کشور بوده است. ضمن اینکه با این کار در هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی خواهد شد. چون می‌دانیم که به اتفاق رییس‌جمهوری معمولا یک هیات بزرگ سفر می‌کند و کلی هزینه هتل و… می‌شود.»
نقش ایران در میزان فشارها
وی در پاسخ به اینکه «موضوع تحریم بودن آقای رییسی در ادامه دوران ریاست‌جمهوری او و در تعامل با سایر کشورها مثلا اروپا چه تاثیری دارد؟ آیا موجب بی‌میلی آنان به دعوت از وی و ارتباطات دوجانبه خواهد شد؟» گفت: «همان‌طور که گفتم در حقوق بین‌الملل رییس‌جمهوری جایگاهی دارد که بر اساس آن نمی‌توان او را به صرف تحریم بودن، از سفر به یک کشور دیگر منع کرد. درباره تمایل آنها به روابط اما فکر می‌کنم که همه چیز بستگی به رفتار آقای رییسی و جمهوری اسلامی ایران دارد.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی توضیح داد: «اگر جمهوری اسلامی ایران واقعا موفق شود که تعاملات بین‌الملل خود را افزایش داده و وضعیت اقتصادی خود را بهتر کند و در برجام به سرانجامی برسد، تکلیف خود را با FATF روشن کند و… اتحادیه اروپا از کنار این موضوع هم به سادگی و مثل ده‌ها موضوع دیگر، خواهد گذشت. یعنی همان طور که تحریم کرده است، تحریم شخص رییس‌جمهوری را برمی‌دارد. همه چیز بستگی به رفتار ما، شرایط اقتصادی ما و… دارد. به هرحال آنها دنبال منافع خود هستند و اگر منافعشان در این باشد که با ما رابطه خوبی برقرار کنند، رییس‌جمهوری ما هر کسی که باشد، با او ارتباط خوبی برقرار می‌کنند و اگر منافعشان در برقراری رابطه با ما نباشد، رییس‌جمهوری ما شایسته‌ترین فرد هم که باشد، با او ارتباط برقرار نمی‌کنند. این امر در سوابق کشورهای مختلف از جمله اروپا وجود داشته است.»
از موانع تا مزایا
یوسف مولایی حقوقدان و استاد حقوق بین‌الملل نیز تصمیم رییسی برای عدم حضور در نیویورک را خودخواسته می‌داند اما درباره چرایی آن با آقای معاون سیاسی و بهشتی‌پور اختلاف‌نظر دارد.
او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» وجود موانع حقوقی برای حضور رییسی در سازمان ملل را رد کرد و گفت: «رییس‌جمهوری یک کشور حتی اگر تحریم هم شده باشد، در معرض خطر نیست. اگر ویزا صادر می‌شد که احتمالا می‌شد، طبق حقوق بین‌الملل در معرض خطر بازداشت و… نبود.»
وی خاطرنشان کرد: «اما عرفا بیشترین خاصیت مجمع عمومی سالانه سازمان ملل به دیدار با روسای کشورهای دیگر و تبادل نظر حضوری است. این در واقع فرصتی برای هر کشور است تا بتواند مناسبات سیاسی خود را از طرف ملاقات‌های جانبی در این اجلاس گسترش دهد. پیام ویدئویی هم این خاصیت و اثرگذاری را ندارد و اگر چنین پیامی در کار نباشد هم چیزی عوض نمی‌شود. می‌شد که این متن سخنرانی را همان وزیر خارجه که در مجمع شرکت می‌کند، قرائت کند.»
دلایل سیاسی
مولایی در پاسخ به اینکه چه دلایل می‌تواند موجب صرف‌نظر از این مزیت مجمع عمومی سالانه سازمان ملل شود؟ گفت: «باید دید که چه ارزیابی‌ای از این سفر داشته‌اند. شاید یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌ها این باشد که عکس‌العمل‌هایی در خارج از کشور به صورت تظاهرات از سوی ایرانیان مقیم خارج انجام شود. اتفاقاتی از این دست سبب شود که یک نتیجه منفی به دست آید و طبیعتا در این صورت انجام سفر به دردسر آن نمی‌ارزد.»
این کارشناس حقوق بین‌المللی ادامه داد: «ضمن اینکه شاید آقای رییسی هنوز در جایگاه خود آنقدر جا نیفتاده که بتواند ملاقات‌های بزرگی را در سازمان ملل با سران کشورهای دیگر برگزار کند. بنابراین دو مساله به موازات هم مانع از رفتن به این سفر شده است: یکی خطر تظاهرات و عکس‌العمل‌هایی که برخی ایرانیان ممکن بود داشته باشند و دوم احتمال کم صورت گرفتن ملاقات‌هایی در سطح بالا.»
وی همچنین درباره اینکه امکان حضور رییسی در اجلاس سال‌های آتی و با تغییر شرایط چقدر است، گفت: «منع حقوقی نبوده و ارزیابی‌ها از نتایج سفر مانع از انجام آن نمی‌شود بنابراین ممکن است در سال‌های بعد سفر انجام شود.
مولایی تاکید کرد: «دلایل این تصمیم حقوقی نبوده و بیشتر سیاسی است.»
سفر نیویورک؛ شاید وقتی دیگر
به این ترتیب طبق نظر اکثر تحلیلگران و حقوقدانان، مصونیت حقوقی رییسی در قامت رییس‌جمهوری موجب می‌شود که تحریم او از سوی غربی‌ها خللی به ایفای نقش وی در عرصه سیاست خارجی وارد نکند. وضعیت کنونی ایران و مناسباتش با دنیا اما به نحوی است که گاها عدم حضور بهتر از حضور در یک اجلاس عمومی و جهانی ارزیابی شده و دلایل سیاسی و بعضا پیشگیری‌ها از بروز مسائل حاشیه‌ای کار را به جایی می‌رساند که از خیر مزایای یک فرصت جهانی مثل مجمع عمومی سازمان ملل هم بگذریم. شرایط اما قطعا یک جور نمانده و در روی یک پاشنه نمی‌چرخد بنابراین ممکن است در سال‌های آتی شاهد ارزیابی دیگری از این سفر و حضور رییسی در نیویورک باشیم. باید دید که ایران چطور مسائل خود در سیاست خارجی را حل‌و‌فصل کرده است.
∎