«هفته گذشته در خبرها عنوان شده‌ بود در صورتی که سازمان غذا و داروی ایالات متحده و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های این کشور اثربخشی تزریق دوز سوم واکسن برای افرادی را که چند ماه از تزریق دومین دوز واکسن‌شان گذشته‌ است تأیید کنند، آنها احتمالا از انتهای شهریور ۱۴۰۰ تزریق دوز سوم واکسن‌های فایزر و مدرنا را به‌ عنوان دوز یادآور آغاز خواهند کرد.

بر اساس این خبر تزریق سوم احتمالا با فاصله تقریبا هشت ماه پس‌ از دوز دوم و با اولویت کادر درمان و ساکنان خانه‌های سالمندان و مراکز نگهداری از بیماران آغاز خواهد شد. این در حالی است که نه‌تنها هنوز بسیاری از کشورهای جهان به‌ دلیل دسترسی‌نداشتن به منابع واکسن نتوانسته‌اند بخش قابل توجهی از جمعیت‌شان را به‌ صورت کامل واکسینه کنند، از سوی دیگر در مجامع علمی هنوز بحث درباره این‌ که دوز سوم واکسن کرونا تا چه حد می‌تواند تأثیرگذار باشد، چه کسانی برای دریافت آن واجد شرایط هستند و بهترین زمان برای تزریق آن چه موقعی است، ادامه دارد. در ادامه پاسخ بسیاری از این پرسش‌ها را با نگاهی به نظر کارشناسان بررسی خواهیم‌ کرد.

چرا دوز سوم؟
با این که هنوز نتایج تحقیقات صورت‌گرفته بر روند ایمنی‌زایی واکسن‌ها در فاصله چند ماه با تزریق دوم ادامه دارد، در هفته گذشته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات متحده توصیه کرد بر اساس مشاهدات صورت‌گرفته، افرادی که به‌شدت یا به‌صورت متوسط دچار نقص سیستم ایمنی هستند، تزریق دوز سوم می‌تواند به ایجاد ایمنی بهتر در آنها کمک کند، زیرا این افراد معمولا با تزریق دو دوز واکسن به سطح مطلوبی از ایمنی نمی‌رسند.

توصیه به تزریق دوز سوم واکسن کرونا به‌ عنوان یک دوز تقویت‌کننده از آنجا منشأ گرفته‌ است که برخی مطالعات اخیر نشان داده‌ است تأثیرات پیشگیرانه بیشتر واکسن‌های تولیدشده پس‌ از گذشت شش ماه از تزریق دوز دوم به تدریج کمرنگ می‌شود و برخی دیگر از مطالعات نیز این فرضیه را مطرح کرده‌اند که واکسن‌های موجود در برابر سویه‌های جدیدی مانند سویه دلتا به اندازه سویه‌های اولیه این ویروس ایمنی ایجاد نمی‌کنند. البته همچنان از نظر مراجع ذی‌صلاح مانند سازمان جهانی بهداشت دریافت دو دوز از واکسن‌های تأییدشده، بهترین راه پیشگیری از ابتلا به نوع بسیار شدید بیماری کووید-۱۹ و در نتیجه کاهش خطر مرگ بر اثر این بیماری محسوب می‌شود.

تصمیم‌گیری دولت آمریکا برای دوز سوم، نگرانی یا ژست نگرانی؟
هنوز همه متخصصان به‌ طور کامل متقاعد نشده‌اند اکثر افراد سالم جامعه نیازی به تزریق دوز سوم واکسن کووید-۱۹ داشته‌ باشند. از سوی دیگر سازمان جهانی بهداشت نیز اعلام کرده‌ است در جایی‌ که هنوز جمعیت زیادی در جهان حتی یک نوبت هم واکسن کرونا را دریافت نکرده‌اند، تزریق دوزهای یادآور در کشورهای پیشرفته و ثروتمند کاری غیر اخلاقی به‌ شمار می‌رود. با این اوصاف دولت آمریکا برای توجیه این تصمیم خودخواهانه اعلام کرده‌ است نمی‌تواند به‌ جای محافظت از شهروندان خود به فکر حفاظت از جان سایر مردم دنیا باشد.

جالب است بدانید حتی اگر بحث غیر اخلاقی‌ بودن تصمیم دولت‌هایی مانند آمریکا را کنار بگذاریم، باز هم این توجیه قابل قبول نخواهد بود، زیرا بسیاری از کارشناسان معتقدند تزریق واکسن کووید-۱۹ به افرادی که هنوز واکسن دریافت نکرده‌اند، اثرگذاری به‌مراتب بیشتری در بالابردن سطح ایمنی جامعه نسبت به تزریق دوز یادآور به‌ کسانی خواهد داشت که قبلا به‌ صورت کامل واکسینه شده‌اند.

بنابراین حتی اگر دولت‌ها به‌صورت خودخواهانه‌ای فقط به فکر شهروندان خود نیز باشند، باید اول تلاش کرده و سیاستی را اتخاذ کنند که تعداد افرادی که دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند به بیش از ۸۰ درصد جمعیت برسد. این در حالی است که تاکنون فقط ۵۱ درصد جمعیت ایالات متحده به‌ صورت کامل در برابر کرونا واکسینه شده‌اند.

آیا واقعا به تزریق دوز یادآور واکسن نیاز است؟
جدا از این سوال مهم باید ببینیم اصولا چه کسانی بیشتر به دوز یادآور نیاز خواهندداشت. برخی کارشناسان معتقدند بر اساس نتایج تحقیقات صورت‌گرفته تاکنون، واکسن‌ها در برابر بیماری‌های شدید، بستری‌شدن در بیمارستان و مرگ، حتی با گذشت زمان و حتی در برابر انواع جدید این بیماری مانند نوع دلتا بسیار محافظ هستند؛ اتفاقی که تا به اینجا شاهد هستیم کاهش احتمال بستری‌شدن و مرگ‌ومیر بر اثر گذشت زمان از تزریق واکسن نیست بلکه تا حدی شاهد پاسخ ایمنی ضعیف‌تر در برابر ابتلا به نوع دلتاست.

به‌ طور ویژه افراد دارای نقص سیستم ایمنی به دلیل این که بر اثر مصرف دارو پاسخ ایمنی ضعیف‌تری با تزریق واکسن در بدنشان ایجاد می‌شود و همچنین افرادی که در مراکز نگهداری سالمندان و افراد کم‌توان و ناتوان اقامت دارند و ممکن است ویروس از طریق کارکنان و افراد ملاقات‌کننده واکسینه‌نشده این مراکز به آنها منتقل شود، بهتر است پس از چند ماه از تزریق دوم، دوز یادآور را دریافت کنند. هرچند واکسینه‌شدن کارکنان چنین مراکزی اهمیت به مراتب بالاتری در حفظ سلامت در این بخش‌ها خواهدداشت، جز این گروه از افراد، در حال حاضر هیچ اطلاعات واضحی وجود ندارد که نشان دهد تزریق دوزهای یادآور به عموم مردم اثربخشی قابل‌ توجهی در کاهش همه‌گیری کووید-۱۹ در این کشورها داشته‌ باشد.

پاسخ ایمنی واکسن‌ها چقدر محافظت ایجاد می‌کند؟
به نظر می‌رسد واکسن‌های موجود، خاطره ایمنی با کیفیت بالایی تولید می‌کنند. حدود دو هفته پیش اولین مقاله در خصوص میزان سلول‌های ایمنی خاطره (سلول‌های خاطره T) در نشریه معتبر ساینس منتشر شد. در این مقاله میزان ایمنی سلولی که اصلی‌ترین و تخصصی‌ترین نوع پاسخ به عفونت‌های ویروسی است، در افرادی که واکسن مدرنا را دریافت کرده‌ بودند پس از گذشت شش ماه از تزریق دوز دوم بررسی شده‌ بود که با کاهش چندانی روبه‌رو نشده‌ بود. بر اساس نتایج این مقاله بین یک تا شش ماه پس از واکسیناسیون تقریبا هیچ تغییری در سلول‌های T خاطره مشاهده نشده‌ است و حتی به نظر می‌رسد احتمالا برای بیش از یک سال نیز به‌خوبی دوام خواهد آورد. اگر به داده‌های انگلستان توجه کنید می‌بینید با وجود تعداد بالای مبتلایان به کرونای دلتا، واکسیناسیون گسترده به‌خوبی در کنترل موارد شدید بیماری و مرگ‌ومیر عمل کرده‌ است.

در پاسخ به این سوال که آیا تزریق دوز یادآور منجر به افزایش سطح ایمنی خواهد شد یا نه، باید گفت بر اساس مطالعاتی که روی دو واکسن ام‌آران‌ای تاکنون صورت گرفته‌ است، مشخصا تزریق دوز سوم سطح ایمنی را در افراد افزایش خواهد داد اما این که آیا به تزریق این دوز واقعا نیاز است یا نه موضوعی است که تاکنون پاسخ قطعی برای آن ارائه نشده‌ است.


ترکیب چند نوع واکسن، ایمنی قوی‌تری ایجاد می‌کند؟
این روزها خیلی‌ها می‌پرسند مثلا اگر فردی دوز اول واکسن ویروس کشته‌شده را دریافت کرده برای دوز بعدی از انواع دیگر واکسن‌ها مانند واکسن‌های پروتئین‌های نوترکیب یا ام‌آران‌ای می‌تواند استفاده کند؟برای افرادی که واکسن‌های ناقل ویروسی دریافت کرده‌اند (مانند واکسن آسترازنکا یا جانسون اند جانسون)، نتایج تحقیقات تا این لحظه نشان داده‌ است اگر دوز بعدی از واکسن ام‌آران‌ای استفاده شود، سطح ایمنی نسبت به دو دوز آسترازنکا یا دو دوز واکسن ام‌آران‌ای بهتر خواهد بود. سابقه مخلوط‌کردن واکسن‌ها به حدود ۲۰ سال پیش بازمی‌گردد و به آن تقویت اولیه «هترولوگ» گفته می‌شود. اما این که ابتدا چه واکسنی تزریق و پس از آن از چه واکسنی استفاده شود، نکته مهمی در ایجاد پاسخ ایمنی مناسب است و برای نتیجه‌گیری در مورد آن باید حتما مطالعات تحقیقاتی با جامعه آماری قابل قبول صورت بگیرد. علاوه بر ترکیب واکسن‌ها استفاده از واکسن‌های استنشاقی به‌عنوان تزریق بعدی احتمالا با پاسخ‌ ایمنی تقویت‌شده‌ای همراه باشد.

هر چند وقت یک‌ بار به واکسن تقویت‌کننده نیاز داریم؟
پرسش رایج دیگر این است که آیا فقط یک واکسن یادآور برای ایجاد ایمنی دائمی کافی است یا هر سال مانند واکسن آنفلوآنزا به تزریق مجدد نیاز خواهیم داشت؟برخی کارشناسان معتقدند ایمنی حاصل از واکسن‌های کووید-۱۹ در صورت بهینه‌شدن دوز و فاصله بین تزریق‌ها مانند آن چه در مورد واکسن هپاتیت رخ داده‌ است، نیاز به یادآورهای سالانه نخواهد داشت. علاوه بر این پیش‌بینی می‌شود این ویروس در ادامه به ویروسی بومی یا اندمیک تبدیل شود؛ ویروسی که به جای بستری‌کردن افراد در بیمارستان و مرگ‌ومیر مانند سرماخوردگی گذرا و سبک خواهد بود.»