به گزارش ایکنا، محمدرضا حکیمی در فروردین‌ماه ۱۳۱۴ شمسی در شهر مشهد به دنیا آمد. پدرش حاج عبدالوهاب که از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود، از معتمدین و محترمین بازار مشهد بود. حکیمی در سال ۱۳۲۰ تحصیلات مقدماتی را آغاز کرد. چندی بعد، در سال ۱۳۲۶در مدرسه نواب مشهد تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد و بیست سال از عمر خود را در حوزه مشهد گذراند. در این مدت به تحصیل دروس مقدمات و سطح، خارج، فلسفه، ادبیات عرب، نجوم، تقویم و ... پرداخت و از استادانی گرانقدر و کم‌نظیر بهره برد. از استادان وی می‌توان به ادیب بزرگ مرحوم شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری، عارف دقیق النظر شیخ مجتبی قزوینی خراسانی، فقیه نام‌آور آیت‌ الله سید محمدهادی میلانی، مدرس برجسته شیخ احمد مدرس یزدی، و سالک الی الله مرحوم حاج سید ابوالحسن حافظیان را نام برد.

حکیمی در خرداد سال ۱۳۴۵ش از خراسان به تهران رفت. او با بزرگانی چون شهیدمرتضی مطهری و محمدتقی جعفری دوستی و مراوده داشت. سابقه دوستی حکیمی با علی شریعتی به شهر مشهد و کانون حقایق اسلامی می‌رسد. رابطه این دو چنانکه نزدیک بود که شریعتی در نامه‌ای، حکیمی را وصی خود معرفی کرد و اجازه تصحیح آثارش را به او داد.

مروری بر آثار حکیمی

حکیمی نویسنده‌ای پرکار بود و طی این‌سال‌ها از او بیش از ۵۰ کتاب منتشر شده است. هم‌چنین او بر بیش از ۳۰ کتاب‌ مقدمه نوشته و برای ۳۷ کتاب یادنامه نیز مقاله نوشته است. آثار استاد را می‌توان در پنج دسته، طبقه‌بندی کرد‎: نخست، آثاری که در معرّفی و شناساندنِ مکتب تفکیک نگاشته شده‌اند؛ هم‌چون «مقام عقل»، «اجتهاد و تقلید در فلسفه»، «معاد جسمانی در حکمت متعالیه»، «الهیّات الهی و الهیّات بشری»، «مکتب تفکیک». دوم آثاری که در زمینه روایات اهل بیت(ع) و ترجمه و تبویب احادیث تألیف شده است؛ از جمله دایرةالمعارف «الحیاة». سوم، ‎آثاری که شناساننده اسلام نجات‌بخش و آموزنده دستورات فردی و اجتماعیِ این آیین آسمانی‌اند؛ هم‌چون «کلام جاودانه»، «خورشید مغرب»، «امام در عینیّت جامعه»، «مرام جاودانه»، «جامعه‌سازی قرآنی»، «پیام جاودانه»، «ادبیّات و تعهّد در اسلام». چهارم ‎آثاری که در تجلیل از زحمات و مجاهدات مفاخر اسلام نوشته شده و تصویرگر چهره روشنی‌بخشِ این رادمردان است؛ آثاری چونان «سپیده‌باوران»، «بیدارگران اقالیم قبله»، «حماسه غدیر»، «شیخ آقابزرگ»،‌ «میرحامدحسین»، «شرف‌الدّین». پنجم ‎آثاری که مجموعه‌ای از مقالات استاد را در بر می‌گیرند نظیر «عقل سرخ»، «آنجا که خورشید می‌وزد»، «نان و کتاب»، «عاشورا و غزّه». بر آثار فوق، باید اشعار فارسی و عربیِ استاد را نیز افزود.

در این میان می‌توان کتاب «الحیاة» را مهم‌ترین اثر تالیفی حکیمی به شمار آورد. «الحیاة» کتابی دوازده جلدی به زبان عربی، نوشته محمدرضا حکیمی و دو برادرش علی و محمد حکیمی است. آغاز نگارش این کتاب در سال ۱۳۵۳ش بوده و آخرین جلد آن در سال ۱۳۹۴ش منتشر شده است. هدف نویسندگان، ارائه سیمای اسلام و تشیع، بر محور عدالت اجتماعی و آزادگی فردی بوده و منبع اصلی خود را قرآن و حدیث دانسته‌اند. بنا به نوشته مولفان، «الحیاة» سعی در ترسیم سیمای ویژه‌ای از اسلام و تشیع دارد؛ اسلامی که بر محور عدالت در اجتماع و آزادگی فرد می‌چرخد. در مجلدات نخستین، تلاش شده الگوهای عملی تبیین شود و جلدهای پایانی، بیشتر به دنبال تبیین مبانی نظری است. به گفته نویسندگان، تعالیم اسلام در الحیاة، بر پایه قرآن و حدیث گردآوری و تدوین شده است. به باور مؤلفان این کتاب، توجه الحیاة به چهار رکن عمده مذهب، انسان، زمان، و زندگی است و در این کتاب دوازده جلدی، از زاویه نگاه قرآن و سنت، به این چهار رکن پرداخته شده است.

میراث‌دار مکتب تفکیک

چنانکه اشاره شد محمدرضا حکیمی دانش‌آموخته عالمان مکتب تفکیک بود و بدان باور داشت و در ترویج آن می‌کوشید. بر همین اساس او نخستین کسی بود که از عنوان «مکتب تفکیک» استفاده کرد و کتابی درباره این مکتب نوشت و آن را تبیین کرد. در این نظام اندیشگی که مکتب معارفی خراسان هم نامیده شده است، تأکید فراوانی بر تفکیک بین فلسفه و عرفان و باورهای دینی می‌شود. بر اساس تبیین حکیمی این سه، راه‌های مختلفی در نظام شناخت انسانی هستند و فلسفه و عرفان نمی‌تواند جایگزین شناخت دینی بشود. از منظر او برای شناخت آموزه‌های دینی باید از ثَقَلَین (قرآن و حدیث) کمک گرفت نه از مقدمات فلسفی و عقل ناقص.

روحیه عدالت‌خواهی و فقرستیزی

از منظر حکیمی، دین برای تربیت و سیاست آمده است و پدیده‌ای الهی-اجتماعی است. هدف جامعه دینی ایجاد زمینه رشد است و این زمینه بدون اجرای عدالت به هیچ وجه محقق نمی‌شود. از نظر حکیمی اصل اقامه قسط بر همه اصول و قواعد فقهی حاکم و مقدم است و حاکم می‌تواند به نفع طبقات فرودست در توزیع ثروت و تعدیل ثروت‌های وافر دخالت کند. او کتاب «منهای فقر» را در همین راستا نوشت و برخی این کتاب را انقلابی‌ترین کتاب حکیمی دانستند. تأکید حکیمی بر عدالت تا آنجاست که او را «فیلسوف عدالت» نامیده‌اند.

به سوی حیات ابدی

یادآور می‌شود استاد محمدرضا حکیمی به علت ابتلا به کرونا و ضعف جسمانی ناشی از بیماری چندین بار طی ماه‌های اخیر در بیمارستان بستری و تحت درمان قرار گرفت، اما پس از بهبود وضعیت و با نظر پزشکان از بیمارستان ترخیص و روند درمان در منزل پیگیری می‌شد تا اینکه در ساعت ۲۲:۳۰ دقیقه شامگاه ۳۱ مردادماه، دار فانی را وداع گفت.

در بخشی از پیام مقام معظم رهبری در پی درگذشت علامه حکیمی آمده است: «ایشان دانشمندی جامع، و ادیبی چیره‌دست، و اندیشه‌ورزی نوآور و اسلام‌شناسی عدالتخواه بودند. ایشان عمر را فارغ از آرایه‌ها و پیرایه‌های مادی، در خدمت معارف والای قرآن و سنّت گذرانده و آثاری ارزشمند از خود به جا نهادند».