فرشاد گلزاری

 در سال 2016 کتابی با عنوان «پرچم‌های سیاه: ظهور داعش» در آمریکا به چاپ رسید که به سرعت در سبد خرید هزاران و شاید میلیون‌ها نفر در آمازون قرار گرفت. کتابی که جابی واریک، خبرنگار و نویسنده نام‌آشنای آمریکایی‌ آن را نوشته بود که از سال 1996 برای روزنامه واشنگتن پست قلم می‌زند. این کتاب اگرچه با تاخیر حدوداً 2 تا 3 ساله در ایران ترجمه  و روانه بازار شد اما به حدی در آمریکا و سایر کشورهای غربی طرفدار پیدا کرد که در نهایت جایزه پولیتزر که معتبرترین جایزه روزنامه‌نگاری در آمریکا به حساب می‌رود را به خود اختصاص داد. این کتاب در ایران همانند بسیاری از کتب دیگر که در مورد افراط‌گرایی، رادیکالیسم و تروریسم به چاپ می‌رسد، از استقبال خوبی برخوردار نشد و همانند بسیاری از آثار روانه گوشه کتابخانه‌ها شد و مشکل دقیقاً همینجاست. کتابی که جابی واریک در سال 2016 یعنی پنج سال پیش به رشته تحریر درآورد و در مغرب زمین سر و صدای زیادی به پا کرد، به صورت کاملاً ظریف اما عریان به این موضوع اشاره کرد که هیچ کشوری، حتی ایالات متحده و متحدانش در ناتو نمی‌توانند ادعا کنند که داعش را به صورت کامل از بنیان خشکانده‌اند. اگرچه کتاب پرچم‌های سیاه بر اساس یکسری از اسناد محرمانه که سازمان اطلاعات مرکزی (CIA) به صورت قطره‌چکانی در اختیار واریک قرار داده نوشته شده، اما واقعیت این است که این اسناد به خوبی نشان می‌دهند داعش آنچه که می‌گوید نیست؛ بلکه این جریان و حتی جریانی مانند سازمان القاعده که آمریکا آن را بزرگترین تهدید خود و جهان می‌داند، به حدی پیچیده‌ و لایه به لایه است که هیچ احدی روی کره‌زمین نمی‌تواند به صورت دقیق از آن سر دربیاورد و مهمترین دلیلش هدایت این جریان‌ها توسط سرویس‌های اطلاعاتی جهان غرب است. با این تفسیر و با اشاره به این اثر ادبی، اگر حالا نیم نگاهی به وضعیت امنیتی در خاورمیانه، شمال آفریقا، شرق و جنوب‌شرق آسیا داشته باشیم درمی‌یابیم که داعش همچنان در حال نفس کشیدن است و هدایت‌کنندگان آن سناریوی جدیدی را خلق کرده‌اند. در شرق آسیا چند روز پیش بود که یک عنصر وابسته به داعش در توکیو، پایتخت ژاپن در زمانی که ورزشکاران تمام کشورهای دنیا مشغول رقابت با یکدیگر برای کسب مدال المپیک 2020 بودند، به عابران پیاده حمله کرد و با ضربات چاقو حدود 9 نفر را مجروح و یک نفر را به کام مرگ کشاند. در افغانستان هم شاهد فعالیت این جریان در ولایاتی مانند ننگرها و جلال‌آباد تحت عنوان «ولایت خراسان» هستیم. در آفریقا هم این جریان جدیداً در نیجریه با غلبه بر بوکوحرام، مدیریت صحنه را به دست گرفته است و حالا اخباری از طرح‌ریزی برای حضور مجدد داعش در عراق و سوریه به گوش می‌رسد. بر این اساس روز گذشته (دوشنبه) المیادین به نقل از منابع موثق فاش کرد که یک هیات نظامی انگلیسی وابسته به ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به رهبری آمریکا در سوریه با نمایندگانی از زندانیان داعشی که در بند کردهای سوریه در زندان مرکزی حسکه هستند، دیدار کرده‌اند. منابع مذکور همچنین فاش کردند که این دیدار در زندان مرکزی حسکه در محله غویران واقع در شهر حسکه (شمال شرق سوریه و هم‌مرز با عراق) همزمان با استقرار خودروهای نظامی ائتلاف و پرواز گسترده بالگردهای آن در منطقه انجام شد. طبق گفته این منابع، هدف از این دیدار انتقال شماری از عناصر داعش به جبهه جنگ علیه ارتش سوریه و عراق بوده است.

با فرارسیدن ماه محرم بخش اعظمی از نیروهای حشدالشعبی و همچنین نیروهای ضدتروریسم عراق برای تامین امنیت اماکن متبرکه در شرق و مرکز عراق مستقر شده‌اند و بالِ غربی این کشور که به مرزهای سوریه منتهی می‌شود، تقریباً امنیت ضعیفی را تجربه می‌کند

توزیع بحران

افشای خبر دیدار هیات نظامی انگلیس با نمایندگان زندانیان داعش در حسکه اگرچه موضوع جدیدی نیست، اما از منظر زمان و مکان این مساله دارای اهمیت بسیاری است. قبل از آنکه به اهمیت این موضوع اشاره کنیم باید این مساله مورد نظر قرار بگیرد که در منطقه شمال و شمال شرق سوریه سه اردوگاه اصلی وجود دارد که شمار عناصر داعش که در آنها نگهداری می‌شوند حدود ۱۵۰ هزار نفر یا بیشتر تخمین زده شده است. این اردوگاه‌ها عبارتند از اردوگاه الروژ (AL Roj) که در شمال شرق سوریه و نزدیک مرز عراق قرار دارد؛ اردوگاه عین عیسی (Ayn Issa) که در نزدیکی استان رقه قرار گرفته و اردوگاه الهول (Al Hawl) که در استان حسکه واقع شده است. بزرگترین اردوگاه در میان سه اردوگاه مذکور، الهول است که جمعیت آن حدود ۷۲ هزار نفر تخمین زده شده و عموماً کودکان و نوجوانانی هستند که مردانِ ابوبکر البغدادی آنها را به وجود آورده‌اند. بر همین اساس هیأت نظامی انگلیس به بزرگترین اردوگاه نگهداری زندانیان داعش رفته است تا بتواند علاوه بر دانه‌درشت‌های این جریان، کسانی که دوره‌های آموزشی بیشتری دیده‌اند را از میان خیل انبوه زندانیان گلچین کند.

 قرار است تعدادی از زندانیان داعش که در بند نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) قرار دارند، در قالب دو گروه به عراق و سایر نقاط سوریه منتقل شوند که بخشی از آنها هوایی و بخش دیگر از طریق مرز زمینی انتقال داده می‌شوند

از سوی دیگر اردوگاه الهول هم مرز با عراق است و همین موضوع یکی دیگر از دلایل سفر و حضور نظامیان لندن و واشنگتن در این اردوگاه به شمار می‌رود؛ چراکه انتقال عناصر داعش به عراق آسانتر و کم‌هزینه‌تر است. در این میان گفته شده که قرار است تعدادی از زندانیان داعش که در بند نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) قرار دارند، در قالب دو گروه به عراق و سایر نقاط سوریه منتقل شدند. بر اساس اسناد منتشر شده توسط المیادین، اولین گروه با بالگرد منتقل می‌شوند و انتقال گروه دوم نیز به صورت زمینی انجام خواهد شد. بر این اساس عناصری که با بالگرد منتقل می‌شوند احتمالا به سایر نقاط سوریه گسیل می‌شوند و مابقی هم که در مرز زمینی رها می‌شوند، قرار است به سمت مرزهای عراق بروند. این موضوع یک نکته مهم دیگر در خود دارد و آن این است که با فرارسیدن ماه محرم بخش اعظمی از نیروهای حشدالشعبی و همچنین نیروهای ضدتروریسم عراق برای تامین امنیت اماکن متبرکه در شرق و مرکز عراق مستقر شده‌اند و بالِ غربی این کشور که به مرزهای سوریه منتهی می‌شود، تقریباً امنیت ضعیفی را تجربه می‌کند. این در حالیست که در بغداد و برخی شهرهای عراق، همچنان ترور نامزدهای انتخاباتی این کشور و فعالان مدنی جریان دارد. از سوی دیگر دو روز پیش ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به رهبری آمریکا اعلام کرد که تمام نیروهای ویژه این ائتلاف (OTH)، عراق را ترک کرده‌اند. موضوعی که به خوبی نشان می‌دهد یک سناریوی جدید ضدامنیتی با بیدار کردن مجدد هیولای داعش در عراق و سوریه طرح‌ریزی شده که اجرای آن در شرایطی که سوریه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی روبروست و عراقی‌ها هم در حال تجربه تعمیق اختلافات جدید سیاسی هستند، می‌تواند بحران تازه‌ای را به نمایش بگذارد.