محبوبه ولی

همه منتظر هستند تا ببینند ابراهیم رئیسی بالاخره با برجام و مذاکرات وین چه خواهد کرد. تماس دیروز او با امانوئل مکرون را شاید بتوان استارتی برای ازسرگیری این مذاکرات خواند. او در اولین هفته از ریاست جمهوری خود، روز گذشته یک تماس تلفنی یک ساعته با رئیس جمهور فرانسه داشت و مسلما برجام اصلی‌ترین محور این گفت‌وگو بوده است.

گرچه رئیسی و مکرون درباره لبنان هم حرف زده‌اند و رئیسی به مکرون گفته است که «ما از هر اقدامی که در جهت ثبات، امنیت و بهبود وضعیت اقتصادی مردم لبنان باشد حمایت کرده و در این زمینه از همراهی فرانسه استقبال می‌کنیم.»

موضوع اصلی گفت‌وگو اما برجام بوده و البته اتهامات دریایی ـ امنیتی که طی روزهای اخیر در پی حمله به کشتی اسرائیلی به ایران زده شده است. موضع رئیس‌جمهور جدید ایران درباره برجام دست کم در این گفت‌وگوی تلفنی مانند رئیس‌جمهور سابق یعنی حسن روحانی بوده است. او همان حرف‌های همیشگی را زده است مبنی بر اینکه آمریکا تعهدات خود را آشکارا نقض کرده و تحریم را حتی به حوزه اقلام بشردوستانه هم کشانده است.

رئیسی در ادامه باز هم مانند حسن روحانی تاکید کرده است بر اینکه «هم آمریکا و هم اروپایی‌ها باید به تعهدات خود در برجام عمل کنند و در هر مذاکره‌ای باید حقوق ملت ایران استیفا و منافع ملت ما تامین شود.» از این جملات علاوه بر یکسانی آنها با اظهارات رئیس‌جمهور قبلی، نکته دیگری که برمی‌آید نیز این است که رئیسی مذاکره را نفی و رد نکرده بلکه در امتداد همان سیاست دولت قبلی آن را منوط به تامین منافع ایران کرده است. از همین روست که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز دیروز در نشست خبری خود بر همین امر تاکید کرده و گفت که «در دولت جدید مسیر مذاکرات ادامه پیدا خواهد کرد.»

پنداری همه چیز به نقطه سر خط بازگشته است. مکالمه رئیسی و مکرون گرچه عادی و دور از تنش بود اما تکرار همان حرف‌هایی بود که در دوره روحانی هم با روسای جمهور کشورهای غربی عضو برجام رد و بدل می‌شد

حال باید منتظر ماند و دید که مذاکرات وین چه زمانی دوباره از سر گرفته خواهد شد؛ هرچند که انتظار برای به نتیجه رسیدن این مذاکرات طولانی‌تر از انتظار برای شروع آن به نظر می‌رسد!

اشارات مشخص به موضوع امنیت دریایی

درباره امنیت دریایی نیز ابراهیم رئیسی به رئیس‌جمهور فرانسه گفت که جمهوری اسلامی نسبت به تامین امنیت و حفظ بازدارندگی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان بسیار جدی است و با عوامل سلب‌کننده امنیت مقابله خواهد کرد. اظهارات او درباره امنیت دریایی در حالی بود که ایران چندین روز است که زیر توپخانه سنگین کشورهای اروپایی، آمریکا و همینطور چندین کشور عرب منطقه بابت حوادث مختلف برای چندین نفتکش در خلیج فارس است. این کشورها همگی ایران را متهم کرده و کار را حتی به شورای امنیت سازمان ملل هم کشانده‌اند.

مکرون در پاسخ به گفته‌های رئیسی درباره امنیت دریایی، اظهار کرد که «قبل از هر چیز باید چارچوب ثبات ایجاد کرده و مطمئن باشیم که ثبات در مسائل مختلف از جمله وضعیت دریاها وجود خواهد داشت.» این جملات نیز می‌تواند اشاره‌ای باشد به ضرورت طرح مذاکره روی مسائل امنیتی که غرب آن را دنبال می‌کند و مکرون سعی کرده تلویحا آن را مطرح کند.

در نهایت دو رئیس‌جمهور بر همکاری دو کشور جهت برقراری صلح و ثبات در منطقه و تداوم گفت‌وگوها با هدف عمیق‌تر شدن روابط دو جانبه تاکید کرده و گفت‌وگوی خود را به پایان برده‌اند.

گفت‌وگویی آرام اما تکراری

با آنچه از این گفت‌وگوی تلفنی در رسانه‌ها منتشر شده می‌توان گفت که مکالمه‌ای آرام و طبق روال معمول بوده است و نشانی از تغییرات عمده در دیالوگ سران دو کشور با تغییر دولت ایجاد نشده است؛ آنچنانکه وال استریت ژورنال هم دیروز چنین تحلیلی را درباره دولت رئیسی ارائه داده و نوشته است: «لحن رئیسی مصالحه‌جویانه است.» این روزنامه البته به گفته‌های رئیسی خطاب به کشورهای خارجی مبنی بر اینکه پیروزی وی در انتخابات ماه ژوئن نشان‌دهنده تقاضای رأی‌دهندگان برای مقابله با خواسته‌های بیش از حد قدرت‌های استکباری و استبدادی جهان است، اشاره کرده و با استناد به آن نوشته است که گرچه لحن رئیسی مصالحه‌جویانه است اما «تعامل معنادار» با غرب به پایان رسیده است.

نکته دیگر در گفت‌وگوی رئیسی و مکرون اما این بود که پنداری همه چیز به نقطه سر خط بازگشته است. در واقع جملات رئیسی و مکرون گرچه عادی و دور از تنش بود اما نشانی از پیشرفت نیز نداشت؛ تکرار همان حرف‌هایی بود که سال‌های پیش هم روسای جمهور ایران و کشورهای غربی عضو برجام در گفت‌وگو با یکدیگر رد و بدل می‌کردند.

انتظاری طولانی در پیش است؟

با توجه به همین نقطه سر خط رسیدن است که وال استریت ژورنال می‌نویسد: «تحلیلگران می‌گویند که اگر قرار باشد توافق با ایالات متحده و غرب حاصل شود، احتمالاً به آسانی در دسترس نخواهد بود و پس از دوره‌های طولانی درگیری به دست می‌آید.»

البته طولانی بودن این فرایند صرفا مربوط به روی کار آمدن رئیسی در ایران نیست. در آن طرف هم بایدن هر روز کار را سخت‌تر می‌کند. منابع غربی از تصمیم جدید بایدن مبنی بر لغو محدود تحریم‌ها در قبال توقف غنی‌سازی خبر داده‌اند؛ تصمیمی که چانه‌زنی‌ها در وین را فرسایشی‌تر و طولانی‌تر خواهد کرد.

حال باید منتظر ماند و دید که مذاکرات وین چه زمانی دوباره از سر گرفته خواهد شد؛ هرچند که انتظار برای به نتیجه رسیدن این مذاکرات طولانی‌تر از انتظار برای شروع آن به نظر می‌رسد!