صاحب‌خبر - روزنامه همشهری نوشت: «۵۲۹ روز از ورود رسمی کرونا به کشور می‌گذرد. تنها به استناد آمارهای اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت، شمار مرگ‌ها به ۱۰۰هزار نفر نزدیک شده و این در شرایطی است که تنها حدود ۱۱ درصد جمعیت کشور، دوز اول واکسن و نزدیک به ۳.۲۵ درصد هم دوز دوم را دریافت کرده‌اند. در پیک پنجم کرونا و شیوع دلتا میلیون‌ها نفر در انتظار دریافت واکسن نشسته‌اند تا نوبت‌شان شود. حالا در همین شرایط ایران را در پله‌های پایین‌تری از ایمن‌کردن جمعیت و مدیریت کرونا قرار داده است؛ مدیریتی که به گفته علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا و معاون بهداشت وزیر بهداشت، در ۱۶ ماه گذشته با چالش‌های زیادی همراه بوده است. تحریم‌ها، بی‌پولی، سیاستگذاری‌ها و بدعهدی کشورهای دیگر در تامین واکسن، ایران را از سایر کشورها عقب انداخت. در میدان نبرد نابرابر کرونا، بخش خصوصی برای واردات واکسن با چالش مواجه شد، سبد کووکس که قرار بود بخشی از نیازها را تامین کند، به وعده‌اش عمل نکرد، کشورها از ترس تحریم، محموله‌های واکسن را مخفیانه به ایران می‌فرستادند، ایران با بی‌پولی مواجه شد و از همه اینها گذشته، رعایت پروتکل‌ها به دلیل ناتوانی در حمایت مالی از آنها به پایین‌ترین میزان رسید. در این میان واکسن‌های داخلی هم به تولید انبوه نرسیدند و وعده‌ها عملی نشد. حالا رئیسی چند روز مانده به پایان دولت دوازدهم، در گفت‌وگوی مفصلی با همشهری، از چالش‌های سیاستگذاری، مشکلات اقتصادی و مواضع کشورهای دیگر نسبت به ایران در تامین واکسن می‌گوید.
برای واردات واکسن از سوی بخش خصوصی دقیقا چه اتفاقی افتاد؟ آنها می‌گویند وزارت بهداشت مانع شد و وزارت بهداشت می‌گوید بخش خصوصی موفق نبود. ماجرا چیست؟
شرکت‌های تولیدکننده واکسن از همان ابتدا به توصیه سازمان جهانی بهداشت، تنها به دولت‌ها واکسن می‌فروشند؛ آن هم به دو دلیل: یکی توزیع عادلانه و دوم جلوگیری از ایجاد بازار سیاه و قاچاق واکسن. این موضوع هم تنها به ایران محدود نمی‌شود و جهانی است. تاکنون ۳۵ مجوز برای بخش خصوصی صادر شده تا واکسن وارد کنند اما در این مدت تنها حدود ۳۰۰ هزار دوز واکسن وارد شده که آن هم در روزهای اخیر اتفاق افتاده است. این در حالی است که آنها اعلام کردند می‌توانند ۲۰۰ میلیون دوز واکسن وارد کنند که محقق نشد. ما برای واردات واکسن ۳ شرط را اعلام کردیم. یکی اصالت واکسن، دومی رایگان‌بودن آن و سوم، خارج‌بودن آن از سهمیه دولت است. اصالت واکسن یعنی این که تقلبی نباشد و زنجیره سرد برای انتقال آن رعایت شده باشد. قبلا ۲۰۰ میلیون دوز واکسن تقلبی در مکزیک کشف شد که بعید نبود این واکسن‌ها به دست سودجویان برسد و خرید و فروش شود؛ تا جایی که این واکسن‌ها وارد ایران هم شد و با ورود پلیس فتا تعدادی از افراد مرتبط دستگیر شدند. زمانی هم که می‌گوییم شرکت‌های خصوصی از سهمیه دولت استفاده نکنند، منظورمان این است که این شرکت‌ها باید مازاد بر سهمیه ایران و خارج از قراردادها واکسن وارد کنند. در غیر این صورت از سهمیه واکسن دولت کم می‌شود اما اگر مازاد بر آن سهمیه باشد، ما هم مخالفتی با واردات نداریم. بنابراین، این طور نیست که برخی عنوان می‌کنند، ما می‌خواستیم واکسن وارد کنیم اما نگذاشتند. مثلا می‌گویند شرکتی در کیش قصد واردات واکسن و تزریق رایگان آن را داشته است. اصلا این طور نیست. ما غیر از این ۳شرط، هیچ شرط دیگری برای واردات واکسن برای بخش خصوصی نداشتیم. اگر می‌خواهند واکسن وارد کنند، بیاورند و رایگان توزیع کنند.
اعلام می‌شود اگر همان مجموعه‌ای که قصد واردات واکسن به کیش داشت، واکسن وارد می‌کرد، دیگر شاهد اتفاقاتی که در ارمنستان برای توریست‌های ایرانی افتاد نبودیم.
بله اما فکر می‌کنید آن واکسن متعلق به کجا بود؟ بخش خصوصی ارمنستان واکسن وارد نکرده بود. این واکسن‌ها برای دولت ارمنستان بود و چون مردم آن کشور، به دلایلی واکسن نمی‌زدند، این واکسن‌ها برای صنعت گردشگری در نظر گرفته شد.
بیشترین مشکل بخش خصوصی برای واردات رعایت کدام‌یک از سه شرط بود؟
شرط سوم یعنی واردات واکسن خارج از سهمیه دولت. این که برخی مدعی‌اند امکان ورود سهمیه‌های چند میلیون دوزی داشتند، به همین مسئله برمی‌گردد. اصلا واکسنی به آنها فروخته نشد که بخواهند وارد کنند. هیچ کشوری به بخش خصوصی واکسن نمی‌فروشد.
شما که می‌دانستید هیچ کشوری به بخش خصوصی واکسن نمی‌دهد، چرا از ابتدا به این ۳۵ شرکت مجوز دادید؟
اگر مجوز نمی‌دادیم ایراد می‌گرفتند که چرا مجوز نمی‌دهید. ما با این که می‌دانستیم به آنها واکسن فروخته نمی‌شود این کار را کردیم. چون اگر این کار را نمی‌کردیم می‌گفتند ما می‌توانستیم وارد کنیم اما به ما مجوز ندادند. یکی از شرکت‌های خصوصی مدعی شد که می‌تواند ۳۰ میلیون دوز واکسن وارد کند. حتی به ما گفت که این محموله آماده است و اگر وزارت بهداشت مجوز دهد، این محموله وارد کشور می‌شود. ما هم مجوز دادیم اما دیگر نه خبری از آن شرکت شد و نه واکسنی که وعده داده بودند. ما تصور کردیم بخش خصوصی با توجه به ارتباطات و مشتری‌هایی که دارد، می‌تواند رایزنی کند و از شرکت‌های داروسازی خارجی برای تهیه واکسن اقدام کند و سهمیه بگیرد. اما این طور نشد. زمانی که کشوری مثل کانادا ۳.۷ برابر جمعیت، یا آمریکا ۲.۴ برابر جمعیت و انگلستان ۲.۲ برابر جمعیت واکسن می‌خرد، معنی‌اش این است که برخی کشورها و حتی آنهایی که تولیدکننده واکسن هستند، نه‌تنها واکسن دارند که واکسن تولید شده با کیفیت بالای کشورهای دیگر را هم پیش‌خرید می‌کنند. تا پایان سال ۲۰۲۱، کل ظرفیت تولید واکسن دنیا، ۸.۶ دهم میلیارد دوز واکسن است. اگر جمعیت هدف واکسن دنیا را ۷ میلیارد در نظر بگیریم و دو برابر کنیم، به ۱۴ میلیارد دوز واکسن برای تزریق دو دوز، برای کل جهان نیاز داریم. با این وضعیت به نظر شما تا پایان سال میلادی، تمام دنیا می‌توانند واکسن بزند؟ خیر. در سال ۲۰۲۲، میزان نیاز به واکسن در جهان به ۳۲میلیارد دوز می‌رسد.
یعنی بخش خصوصی دیگر تلاشی برای واردات واکسن نکند؟
تا همین حالا هم کار ویژه‌ای نکرده‌اند. ما شرکت‌های قوی در حوزه توزیع و واردات دارو داریم که تمام این سال‌ها مشکلات دارویی ما را حل کرده‌اند اما نتوانستند واکسن وارد کنند. من مخالف این هستم که شرکت خصوصی واکسن وارد کند و در یک جزیره، واکسن پولی عرضه کند. به هر حال حتی اگر هم برای تزریق پول نگیرد، اعلام می‌شود این واکسن‌ها برای توریست‌ها تزریق می‌شود. از آنجا که هر کس پول دارد به این جزیره سفر می‌کند، بنابراین تنها پولدارها می‌توانند از این واکسن استفاده کنند که این موضوع دور از عدالت است. حتی اگر استدلال این باشد که به جای ارمنستان به کیش سفر کنید و واکسن رایگان دریافت کنید. بله رایگان است اما به شرط سفر. پس دیگر رایگان نیست. واکسن‌های وارداتی باید بر اساس سند ملی واکسیناسیون تزریق شوند. مگر این که شرکت‌های صنعتی خودشان وارد کنند و به مجموعه خودشان بزنند. این مسئله دیگر ربطی به سند ما ندارد. خیلی شفاف بگویم که مشکل واکسن ما با ۱۰۰ هزار و ۲۰۰ هزار دوز حل نمی‌شود. بخش خصوصی باید قادر باشد ۱۰ تا ۲۰ میلیون واکسن وارد کند تا ما بتوانیم روی آن برنامه‌ریزی کنیم.
هم‌اکنون دو درگاه برای واردات واکسن وجود دارد. یکی هلال احمر است و دیگری سبد کووکس. بخش خصوصی هم که مشکلاتی داشته. بنابراین غیر از این دو مسیر نمی‌توان واکسنی وارد کرد؟
این طور نیست که هلال‌احمر خودش وارد کند. ما با کشورها مذاکره می‌کنیم قرارداد می‌بندیم اما به دلیل بحث تحریم‌ها این واکسن‌ها از طریق صلیب سرخ جهانی و هلال احمر وارد می‌شود. این طور نیست که هلال احمر به صورت مستقیم قرارداد ببندد و واکسن وارد کند. آمریکا می‌گوید تحریم تأثیری بر کرونا نداشته اما دروغ می‌گوید. الان یکسری رزین‌هایی که برای تولید واکسن مورد نیاز است، تنها در اختیار آمریکاست. تمام شرکت‌های واکسن‌سازی دنیا، از آمریکا می‌خرند. تحریم‌ها آن قدر جدی است که شرکتی که می‌خواهد به ما واکسن بفروشد، می‌ترسد نامی از او برده شود و از سوی آمریکا تحریم شود. ما تا همین یک ماه پیش برای خرید ماسک تحریم بودیم. هر چند خودمان از همان ابتدا ماسک تولید کردیم. حالا چطور می‌شود که در بحث تکنولوژی و فروش واکسن به کسانی که محصولی در اختیار ما قرار می‌دهند، تهدید به تحریم نشوند. شرکتی که به ما واکسن می‌فروشد هم مشتری‌های زیادی دارد، بنابراین ریسک نمی‌کند.
درست است که تحریم‌ها در تهیه واکسن نقش داشته، اما چقدر از این ناکامی به قصور مدیران مربوط می‌شود؟
درصد قصور مدیران وزارت بهداشت بسیار کم است. قبول دارم یکسری قوانین مشکل‌دار در کشور داریم. مثلا برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی در تحقیقات ساخت واکسن سرمایه‌گذاری کردند و هزینه دادند. اگر هم در مرحله تحقیق، طرح شکست می‌خورد، هیچ پولی بازگردانده نمی‌شد. اما کشور ما نه چنین ظرفیتی داشت و نه سیاستی که به این مرحله وارد شود.
در بخش کارآزمایی‌های بالینی هم ما ورود پیدا نکردیم. شاید اگر این اتفاق می‌افتاد سهمیه ما خیلی بیشتر می‌شد. این طور نیست؟
بله، خیلی از کشورها در کارآزمایی‌های بالینی فاز یک و دو واکسن شرکت کردند. ترکیه در فاز دو کلینیکال ترایال سینووک شرکت کرد و ۳۲ میلیون واکسن در همان مرحله اول به مردمش تزریق کرد. اما سیاست ما این بود که تنها در دو حالت واکسن خارجی وارد می‌کنیم. یکی این که این واکسن مورد تأیید سازمان‌های بین‌المللی باشد و فاز سه را تکمیل کرده باشد و دوم به صورت انتقال تکنولوژی به کشور وارد شود. کاری به درست یا نادرست‌بودن این سیاست ندارم. افرادی خارج از چارچوب وزارت بهداشت در این باره تصمیم گرفتند. به هر حال تمام واکسن‌ها مجوز مصرف اضطراری گرفته‌اند و تأثیر آنها را باید در سال‌های آینده روی کودکان، مادران باردار، سالمندان و سایر گروه‌های سنی در فاز پست‌مارکتینگ بررسی کرد.
دولت ما برای واردات واکسن ریسک نکرد. می‌دانم که اگر ما هم همان سیاست را در پیش می‌گرفتیم و در کارآزمایی بالینی فاز یک و دو شرکت‌های تولیدکننده واکسن شرکت می‌کردیم وزارت بهداشت را با خاک یکسان می‌کردند و می‌گفتند مردم را موش آزمایشگاهی کرده‌ایم. ما فقط کشورهای ترکیه و امارات را مثال نزنیم که در کارآزمایی بالینی شرکت کردند بلکه بسیاری از کشورها هم بودند که منتظر تکمیل نتایج ماندند و واکسن خریدند. حتی آن موقع که از چین و روسیه واکسن آوردیم، گفتند که تأیید نشده است و مجوز مصرف ندارد. تأییدیه سازمان جهانی بهداشت برای واکسن‌ها نهایی نیست. از میان واکسن‌هایی که در فهرست این سازمان وجود دارد، تنها هفت واکسن مجوز مصرف اضطراری دارند. خیلی از واکسن‌ها در فاز دو مجوز گرفتند. مثل سینوفارم و اسپوتنیک‌وی. اوایل خیلی‌ها انتقاد کردند اما حالا دنبال این واکسن‌ها هستند. ما کاری به سازنده واکسن نداریم. هر واکسنی که وارد کشور می‌شود، باید از سوی سازمان غذا و دارو تأیید شود. سازمان غذا و داروی ما یکی از سازمان‌های مورد تأیید دنیاست. این سازمان برای مصرف واکسن سختگیری‌های زیادی دارد. حتی صدور تأییدیه برای واکسن‌های داخلی هم با همین سختگیری‌ها همراه است. کمیته‌های تخصصی برگزار و بر اساس استانداردها عمل می‌کند.
قرار بود بخشی از واکسن‌های مورد نیاز ما از کووکس تامین شود. اما میزان اختصاص واکسن از این سبد بسیار کم بود. به نظر شما سبد کووکس برای توزیع واکسن، موفق عمل کرد؟
خیر. حدود ۵.۶ میلیارد دوز واکسن باید از سوی شرکت‌های تولیدکننده و کشورهای پولدار به کووکس تحویل داده می‌شد اما تنها ۱۳۶ میلیون دوز تعلق گرفت که باید در میان ۱۳۹ کشور توزیع می‌شد. قرار بود ۲۰ درصد واکسن‌های تولیدشده هر شرکتی، به سبد کووکس اختصاص پیدا کند. کشورهای پولدار هم موظف بودند ۲۰ درصد از خرید واکسن‌شان را به این بخش اهدا کنند. کووکس برای ایجاد عدالت در واکسیناسیون ایجاد شد تا کشورهای فقیر به واکسن دسترسی پیدا کنند. ما آبان سال گذشته برای خرید واکسن اقدام کردیم. استارت هم با کووکس زده شد. ما جزو نخستین کشورهایی بودیم که درخواست کردیم و برای ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار دوز ثبت نام کردیم. پولش را با مجوزی که در ستاد ملی کرونا مصوب شد، تامین و پرداخت کردیم. اما مسئله اینجاست که کشورها به تعهداتشان عمل نکردند. از سبد کووکس تنها کمی بیشتر از ۳ میلیون دوز واکسن به ما اختصاص پیدا کرد.
از نظر شما عمل‌نکردن به تعهدات، منجر به واکسیناسیون قطره‌چکانی شد؟
بله. قرار بود هند به ما واکسن تحویل دهد که ۵۰۰ هزار دوز آن در فرودگاه توقیف شد و آنها عنوان کردند که واکسیناسیون عمومی کشور خودشان در بحران کرونا ارجح است. کشور دیگری قرار بود ۲ میلیون دوز واکسن به ما تحویل دهد اما هنگام بارگیری به آنها اعلام شد که یکی از مناطق‌شان درگیر کرونا شده آنها هم صادرات را متوقف کردند تا مردم خودشان را واکسینه کنند. در اسفند ۹۹ قرار بود از چین و روسیه واکسن وارد شود اما این اتفاق نیفتاد. ما نمی‌توانیم به تعهد کشورها برای تامین واکسن اعتماد کنیم.
اگر ما ممنوعیتی برای واردات واکسن فایزر و مادرنا نداشتیم، آیا به نظر شما این کشورها به ما واکسن می‌دادند؟
آمریکا تا زمانی که ۴۰ درصد از جمعیتش را واکسینه نکرده بود، هیچ واکسنی به کانادا که بزرگ‌ترین خریدار فایزر و هم‌پیمان و همسایه‌اش است، نفروخت. کل ظرفیت تولید فایزر ۷۳۹ میلیون دوز در سال است. آنها ابتدا خودشان واکسینه می‌شوند بعد آن را به کشورهای دیگر می‌دهند. کشوری که برای فروش ماسک، ما را تحریم کرده بود، تصور می‌کنید به ما واکسن می‌فروشد؟ همه اینها در شرایطی است که سه ملاحظه در ارتباط با این واکسن وجود دارد. یکی این که پلتفرم آن Mrna است که پلتفرم جدیدی است. دوم این که آمریکا کشوری است که ما را برای همه چیز تحریم کرده و سوم این که در یک دوره‌ای هم‌پیمانان آمریکا واکسن می‌خواستند و به همین دلیل این کشور، دیگر به سایر کشورها واکسنی نفروخت. هم‌اکنون تزریق واکسن در این کشور مرز ۳۰۰ میلیون نفر را رد کرده و حالا شاید، محدودیت‌های قبلی را نداشته باشد.
قرار بود تا پاییز ۶۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک‌وی به ایران تحویل داده شود. این موضوع دیگر به کلی منتفی شد یا این که با این خط تولیدی که در ایران قرار است راه بیفتد، اختصاص داده می‌شود؟
قرار است این خط تولید، ماهانه دو میلیون دوز به ایران واکسن بدهد، احتمالا از مهرماه، این خط فعال می‌شود.
درباره سینوفارم گفته می‌شود که واکسن مؤثری نیست و از سبد برخی کشورها هم حذف شده است. تأثیرگذاری این واکسن چقدر مورد توجه قرار گرفته است؛ آن هم در شرایطی که بسیاری از سالمندان، با این واکسن، واکسینه شدند؟
تأثیر پایین این واکسن به هیچ وجه مورد تأیید نیست. در پیک جدید ۹۰ درصد بیماران بستری‌شده در بیمارستان‌ها، کسانی بودند که واکسن نزده‌اند. کمتر از دو درصد از آنها دو دوز واکسن دریافت کرده بودند. با همین شاخص می‌توان گفت سینوفارم ۹۰درصد شانس زنده‌ماندن افراد را افزایش می‌دهد. این عدد بالایی است. از نظر من واکسیناسیون مهم است و این که چه واکسنی زدید اصلا مهم نیست. اگر با ضعیف‌ترین واکسن دنیا که الان تأیید شده، تمام مردم دنیا را واکسینه کنند، پاندمی کرونا تمام می‌شود.
ظاهرا برند واکسن‌ها برای ورود به برخی از کشورها اهمیت زیادی پیدا کرده و تنها چند واکسن در فهرست کشورها برای صدور مجوز ورود قرار گرفته. در این فهرست واکسن‌های ایرانی جایی ندارند. این مشکل را چطور می‌توان حل کرد؟
ما از نماینده سازمان جهانی بهداشت درخواست کردیم ماجرای توجه به برند واکسن‌ها را به آن کشورها تذکر دهد. هم‌اکنون، ۵-۴ واکسن در فهرست برخی کشورها قرار گرفته، این نژادپرستی و بی‌عدالتی است و دو معنی دارد: یکی این که مردم دنیا تنها باید از برندهای خاصی واکسن بخرند؛ چرا که از نظر آنها معتبرترند و دوم، کشورهایی که می‌خواهند واکسن تولید کنند، به دلیل بی‌اعتبارشدن واکسن‌شان، بی‌انگیزه می‌شوند. این موضوع تنها شامل برکت نمی‌شود بلکه سینوفارم هم جزو این واکسن‌هاست. مشکلی که این تبعیض به وجود آورده این است که کارگران ایرانی شاغل در کویت وقتی به ایران می‌آیند و دوباره می‌خواهند برگردند، با ممنوعیت ورود مواجه می‌شوند. به آنها گفته‌اند باید حتما یکی از این واکسن‌ها، یعنی مدرنا، فایزر، جانسون‌اندجانسون یا آسترازنیکا را تزریق کرده باشند، در غیر این صورت اجازه ورود ندارند. این ظلم بزرگی است. کشورهای دیگر هم چنین اقدامی را انجام می‌دهند. تنها واکسنی که در ایران تزریق می‌شود و مورد تأیید آمریکاست، آسترازنیکاست. آنها ما را مجبور می‌کنند که این واکسن را تزریق کنیم. این اتفاق بدی است. سازمان بهداشت جهانی باید به این موضوع ورود کند و جلوی آن را بگیرد. ما هر کسی که بخواهد سفر کند، برایش کارت واکسن بین‌المللی صادر می‌کنیم اما کشورهای دیگر، جز آسترازنیکا، واکسن دیگری را قبول نمی‌کنند.
آمار فوتی و ابتلای کرونا بالا رفته و در پیک پنجم به سر می‌بریم. به نظر شما چند پیک دیگر را باید از سر بگذرانیم تا زنجیره شیوع کرونا در کشور متوقف شود و شاهد این میزان مرگ نباشیم؟
نکته این است که پاندمی تا زمانی که شایع است، هیچ کشوری در امان نیست. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی به کشورهای ثروتمند اعلام کرده تا به جای تزریق دو دوز واکسن به مردم کشورشان، برای تزریق یک دوز واکسن به تمام مردم دنیا اقدام کنند. در واکسیناسیون دو هدف دنبال می‌شود؛ یکی کاهش مرگ است و دیگری قطع زنجیره. اگر این واکسیناسیون به‌درستی مدیریت شود، ۲۰ درصد تزریق واکسن، باعث ۸۰درصد کاهش مرگ‌ومیر می‌شود. به همین دلیل هم اولویت تزریق با سالمندان است؛ چرا که ۷۴ درصد مرگ‌ها مربوط به این گروه سنی است. اگر اینها واکسینه شوند ۷۴ درصد مرگ‌ها کاهش پیدا می‌کند. ما فعلا در کشور با افزایش مرگ‌های کرونایی مواجهیم اما با قاطعیت به شما می‌گویم که با این روند واکسیناسیون، از نیمه اول آبان ماه، میزان مرگ‌های روزانه ما به زیر ۵۰ نفر می‌رسد.
در مجموع به چه تعداد واکسن نیاز داریم؟
تاکنون ۱۵ میلیون دوز واکسن به ایران وارد شده است. با توجه به تسریع روند واکسن در کشور و تامین واکسن‌های داخلی از ماه آینده به طور ثابت ماهانه بین ۵ تا ۷ میلیون واکسن و تا پایان سال ۴۵ تا ۵۰ میلیون واکسن خواهیم داشت. ۵۹ میلیون گروه هدف برای واکسن. با این برآورد ما تا پایان سال حداقل دوز اول را خواهیم زد. اضافه واکسن هم برای دوز دوم خواهد بود. اگر کل گروه هدف، تک دوز دریافت کنند تا پایان سال با قطع زنجیره شیوع در کشور مواجه می‌شویم. برای دوز تکمیلی و یادآور هم به ۱۱۰میلیون دوز دیگر نیاز داریم. بنابراین همچنان لازم است واکسن وارد شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۸۴ درصد بیماری‌های زمینه‌ای در میان افراد بالای ۵۰ سال شایع است. این افراد در کشور ما جمعیت ۱۵ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری را تشکیل می‌دهند. ما اگر دو دوز واکسن برای آنها درنظر بگیریم می‌شود ۳۲ میلیون دوز.
برای دور دوم واکسیناسیون که گفته می‌شود ۶ ماه بعد از مرحله اول واکسیناسیون است، برنامه‌ای دارید؟
تجدید واکسیناسیون زودتر از ۸ماه اتفاق نمی‌افتد.
واکسن‌های تولید داخل چقدر در واکسیناسیون می‌توانند سهم داشته باشند؟
واکسن برکت اعلام کرده از این ماه می‌تواند ۴ میلیون دوز به ما تحویل بدهد. انستیتو پاستور هم وعده داده از مهر، حدود یک میلیون واکسن در اختیار ما قرار دهد. هم‌اکنون ۶واکسن در کشور در مرحله کارآزمایی و تولیدند. ۳واکسن ویروس ضعیف شده‌اند و ۳ نوع دیگر مثل سیناژن و رازی و پاستور، نوترکیب هستند. اگر آن ۳۰میلیون دوز واکسن سینوفارم وارد شود، ذخیره خوبی خواهیم داشت.
شما به عنوان سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا و معاون بهداشت وزارت بهداشت، مدیریت کرونا در ۱۷ماه گذشته را چطور ارزیابی می‌کنید؟ مدیریت کرونا در این مدت چه اشتباهاتی داشت؟
گفتن این که چه اشتباهاتی مرتکب شدیم، راحت نیست. اما می‌توانم درباره مشکلات حرف بزنم. بیشترین مسئله‌ای که ما با آن مواجه بودیم، ناشناخته‌بودن ویروس بود. ما با کرونا شطرنج بازی می‌کردیم، منتظر بودیم تا ببینیم چه حرکتی می‌زند تا ما هم حرکت بعدی را بزنیم. ما یک کشور پهناور با قومیت‌ها و فرهنگ‌های متفاوتی هستیم. یکی از ابزارهای اصلی ما، رعایت پروتکل‌های بهداشتی است. در کنار این موضوع مسائل اقتصادی قرار می‌گیرد که در کشور ما دو تأثیر داشت؛ یکی این که کرونا ذاتا بیماری پرخرجی بود و دوم، روی اقتصاد مردم تأثیر گذاشت. وقتی اقتصاد کشوری ضعیف باشد، اصناف مثل مغازه‌ها و کاسبان نمی‌توانند تعطیل باشند؛ چرا که دولت یا به طور کلی نظام، توانایی پشتیبانی از بخش خصوصی را نداشت. کشورهای دیگر، مردم را قرنطینه و ماهانه ۲ هزار دلار به افراد پرداخت می‌کردند. شما وقتی مغازه‌ای را تعطیل می‌کنید باید پولی داشته باشید. در ماه‌های اول اعلام کردیم بانک‌ها یک‌ماه برای پاس‌کردن چک‌ها مهلت دهند اما کاسبان به ما گفتند که ما در حالت عادی ۳ ماه دیرتر چک‌هایمان را پاس می‌کنیم و عملا این موضوع کمکی به آنها نکرد. ما در دوره کرونا فقیرتر شدیم. اگر کاسبی شبی دو جفت جوراب نفروشد، شامی هم ندارد. تمام کسانی که حرف از خانه‌نشینی و قرنطینه می‌زدند چه کسانی بودند؟ یا حقوق‌بگیر دولت بودند یا پزشکان که مطب‌هایشان باز بود. نمی‌گویم بد می‌گفتند. موضوع اجرایی‌شدن کار بود؛ چرا که مدیریت کرونای ما آسیب‌پذیر بود.
با توجه به بالابودن آمار فوت و ابتلا و ضربه اقتصادی ناشی از شیوع ویروس، به نظر شما ما از هر دو طرف در مدیریت کرونا، بازنده بودیم؟
من می‌گویم کارمان سخت بود. من همیشه از اصناف تشکر می‌کنم که در آن شرایط کمک کردند و تعطیل شدند. ما چاره‌ای نداشتیم. کشورهای دنیا، واکسن‌زده، باز هم در پیک‌ها تعطیل می‌کنند. در ایران اما این طور نیست. رابطه بین کاهش پروتکل و خیز بیماری مستقیم است. از سوی دیگر ما پول زیادی هم نداشتیم. کشورهای اروپایی با نصف جمعیت ما، چقدر برای کرونا هزینه کردند ما چقدر هزینه کردیم؟ اصلا قابل مقایسه نیست. از سوی دیگر، ما با مشکل زیرساخت‌های اکسیژن‌ساز در بیمارستان‌ها مواجه شدیم که بسیار ضعیف بود. قبل از کرونا تنها آی‌سی‌یوها، تحت فشار اکسیژن بودند اما بعد از کرونا، کل بیمارستان افت کرد. بعدها نظام‌های سلامت دنیا را بر اساس مدیریت کرونایشان ارزیابی خواهند کرد.
شما به مدیریت کرونا در کشور چقدر نمره می‌دهید؟
اگر ۱۰ میلیون بیشتر از این واکسن به ما داده می‌شد، نمره‌مان خوب بود. تأخیر در واردات واکسن، مشکلات زیادی برایمان ایجاد کرد. بیشترین مشکل ما تامین واکسن است؛ در حالی که در توزیع هیچ تأخیر و تعللی نداریم. ۲۴ ساعت پس از نشستن هواپیمای حامل واکسن، واکسن‌ها توزیع می‌شود. به طور کلی نمی‌توان نمره مشخصی داد. اما می‌توان گفت نیاز به تلاش بیشتری داریم.
انتقادی که از مسئولان ستاد ملی مقابله با کرونا می‌شود، به کار نگرفتن متخصصان و افراد صاحب‌نظر در تصمیمات است. چرا این افراد در جلسه‌های ستاد مشارکت داده نشدند؟
ستاد ملی مقابله با کرونا محل بحث‌های کارشناسی نیست. کارشناسان و متخصصان در کمیته‌های تخصصی که در سطح وزارت بهداشت برگزار می‌شود، حضور دارند که تمام آنها استادان دانشگاه و عضو نظام پزشکی‌اند. در وزارت کشور از تمام این افراد هم دعوت می‌شود. ستاد ملی مقابله با کرونا، محل تصمیم‌گیری است و افرادی از وزارت بهداشت، نیروهای مسلح، نیروی انتظامی، دادستانی، شهرداری، مجلس و ... در آن حضور دارند. نکته دیگر این که وقتی این افراد انتقاد می‌کنند که چرا از ما دعوت نمی‌شد آیا آنها پیشنهاد خاصی دارند؟ فرمول پیچیده‌ای دارند که هنوز رو نکرده‌اند و می‌خواهند رو کنند؟ کارشناسان می‌گویند کل کشور را تعطیل کنید، اما مسئله تنها سلامت نیست. بعد اقتصادی، امنیتی، اجتماعی دارد.
ستاد ملی مقابله با کرونا یا وزارت بهداشت، در ارتباط با موضوع سلامت روان در دوران کرونا، برنامه‌ای در نظر دارد؟
موضوع سلامت روان ما از ابتدای کرونا فعال بود و در بحث سوگ، برنامه‌های زیادی داشت. ما در سایت وزارت بهداشت هم در لینکی، ارزیابی‌های اولیه‌ای در این ارتباط داریم. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که از میان تمام گروه‌ها، نیروهای کادر درمان، از نظر روان، آسیب‌های زیادی دیدند و انتظار داریم، پس از کرونا، این آسیب‌ها حادتر و مزمن‌تر شود. در همین راستا، دستورالعمل‌های خاصی برای بیماران بستری‌شده در بخش آی‌سی‌یو بعد از ترخیص داریم، تا کمتر درگیر آسیب‌های روانی شوند.»
∎