فرشاد گلزاری

از زمان اعلام خبر خروج نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان که قرار است تا 11 سپتامبر سال جاری میلادی عملیاتی شود، اتفاق‌ها بسیار زیادی در عرصه سیاسی و به خصوص میدانی این کشور رخ داده است که تاکنون بی‌سابقه بوده است. اینکه از عبارت «بی‌سابقه» استفاده می‌کنیم به این دلیل است که گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که پیشروی طالبان در سراسر افغانستان به حدی سریع است که اغلب ولایات این کشور سقوط کرده‌اند و یا در حال سقوط هستند. در این راستا یافته‌های نشریه آمریکایی «لانگ وار ژورنال» نشان می‌دهد که برای نخستین‌بار در دو دهه گذشته مناطق تحت کنترل طالبان از مناطق تحت کنترل دولت افغانستان بیشتر شده است. این گزارش در حالی منتشر می‌شود که سقوط سریالی مناطق مختلف افغانستان ادامه دارد و برخی مناطق این کشور نیز بدون درگیری به این گروه واگذار شده‌اند که نشان دهنده هراس عمومی و تزریق یأس و ناامیدی در میان مردم در مورد ضعف دولت برای مقابله با طالبان است. این نشریه آمریکایی در گزارش اخیر خود اعلام کرده که در حال حاضر تنها ۹۲ شهرستان یا ۲۳ درصد از مجموع شهرستان‌های افغانستان تحت کنترل دولت مرکزی کابل قرار دارند. این درحالی است که ۱۰۷ شهرستان یا ۲۷ درصد از مجموع شهرستان‌های افغانستان تحت کنترل طالبان است و ۱۹۹ شهرستان دیگر یا ۵۰ درصد از آنها نیز همچنان صحنه درگیری طالبان و نیروهای دولتی است. به موازات این وضعیت طالبان دوشنبه در ادامه حملات خود با تصرف ۶ شهرستان در استان‌های بلخ، قندوز و اورزگان با عبور از کمربند امنیتی شهر مزارشریف، عکسی از دروازه ورودی این شهر در فضای مجازی منتشر کرد که باعث نگرانی مردم این شهر شده است.

به دنبال انتشار این تصویر، شماری از فرماندهان سابق جهادی، نمایندگان مجلس و مردم خود را برای دفاع از مزار شریف آماده کردند. این در حالیست که وزارت دفاع افغانستان در تازه‌ترین اطلاعیه خود که روز گذشته (سه‌شنبه) منتشر شد، اعلام کرده که طالبان از حومه‌ شهر مزارشریف عقب رانده شده‌اند. خبرگزاری طلوع هم اعلام کرده که عطامحمد نور،‌ والی سابق ولایت بلخ از حامیانش خواسته است برای جلوگیری از ورود طالبان به مزار شریف و مقابله با نیروهای طالبان بسیج شوند و به همین دلیل گفته شده که غیرنظامیان در حال بیرون کشیدن سلاح‌های خود برای مقابله با طالبان هستند. در این میان عباس ابراهیم‌زاده، نماینده مردم بلخ در مجلس نیز با تاکید بر اینکه «طالبان خیال سقوط مزار شریف را به گور می‌برد» در صفحه فیسبوک خود نوشت که برای بسیج مردم علیه طالبان وارد شهر مزار شریف شده است. فارغ از اهمیت سقوط مزارشریف، براساس گزارش منابع امنیتی افغانستان، طالبان در هفته‌های اخیر، شهرستان‌های قلعه‌زال، دشت ارچی در ولایت قندوز، شولگره و کشنده در ولایت بلخ، شهرستان جلگه و دوشی در ولایت بغلان و ۵  شهرستان در ولایت تخار را تصرف کردند. رئیس شورای ولایتی تخار نیز اعلام کرد که پس از سقوط شهرستان بهارک، شهرستان‌های بنگی، چال، هزارسمچ، ینگی‌قلعه و نمک‌آب نیز به تصرف طالبان درآمده است. نکته‌ای که در اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که از ماه‌ها پیش بسیاری از کارشناسان مسائل امنیتی در داخل و خارج از افغانستان نسبت به سقوط مناطق شمالی که همیشه از مناطق امن افغانستان به شمار میرفت، هشدار داده بودند اما سوال این است که چرا هیچکس در دولت افغانستان گوشش به این موضوع بدهکار نبود؟

طالبان دیروز در ادامه حملات خود با تصرف ۶ شهرستان در استان‌های بلخ، قندوز و اورزگان با عبور از کمربند امنیتی شهر مزارشریف، عکسی از دروازه ورودی این شهر در فضای مجازی منتشر کرد که به معنای سقوط قریب‌الوقوع مزارشریف است

عدم انسجام در کابل

پاسخ این سوال تا حدودی مشخص است و دلیل آن به بی‌ثبات‌سازی دولت افغانستان برمی‌گردد. قبل از آنکه توافق دوحه میان تیم آمریکا به رهبری زلمی خلیلزاد و طالبان به رهبری ملابرادر آخند امضا شود، دولت ترامپ صرفاً برای آنکه این قرارداد را دولت و به امضا برساند، با اعمال فشار بر کابل موجب آزادی هزاران نفر از عناصر زندانی طالبان شد. همانموقع تمام دنیا اعلام کردند که این اقدام به نوعی مقدمه‌چینی برای نقشه بزرگتر یعنی تسخیر افغانستان توسط طالبان است که البته هیچ خروجی دربرنداشت و زندانیان طالبان به صفوف این جریان در ولایات مختلف پیوستند. از سوی دیگر رقابت سیاسی میان شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی افغانستان به حدی زیاد است و سهم‌خواهی‌ها تا جایی افزایش پیدا کرده که اساساً بسیاری از سطوح عالی دولت افغانستان، از جمله نهادهای امنیتی و نظامی یا ناکارآمد است یا هیچ شخصی توان اداره آنرا ندارد.

تسلیم شدن نیروهای امنیتی افغانستان جزء وظایف «کمیته دعوت و ارشاد» طالبان است که پس از قطع راه‌ها و خطوط تدارکاتی با فرماندهان نظامی افغان یا خانواده‌های آن‌ها تماس می‌گیرند و پیشنهاد می‌دهند که زندگی آن‌ها را در ازای تسلیم کردن مواضع، سلاح و مهمات می‌بخشند

این دقیقاً همان سناریوی آمریکا برای بی‌ثبات‌سازی سیاسی و ساختاری در افغانستان بود که حالا عملاً به ورطه اجرایی در آمده است. این بی‌ثباتی سیاسی به حدی رسیده که رئیس جمهوری افغانستان در حکم‌های جداگانه‌ای بسم‌الله محمدی را به‌عنوان سرپرست وزارت دفاع و عبدالستار میرزکوال را به‌عنوان سرپرست وزارت کشور منصوب کرده تا آنها شاید بتوانند اوضاع را کنترل کنند اما واقعیت این است که طی دو ماه گذشته بیش از ۳۰ شهرستان و قرارگاه نیروهای امنیتی به تصرف طالبان درآمده‌اند. در این راستا منابع محلی در ولایت هرات در غرب افغانستان به رسانه‌ها گفته‌اند که تمامی نیروهای امنیتی توسط بالگرد از تنها پاسگاه شهرستان اوبه در این ولایت به مرکز منتقل شدند. موضوع بسیار مهمتر این است که در بسیاری از ولایات عملاً هیچ درگیری میان نیروهای دولتی و طالبان رخ نمی‌دهد و شهرها بدون درگیری به تصرف طالبان درمی‌آید! بر اساس گزارش طلوع‌نیوز طی دو ماه گذشته حدود ۲۰ شهرستان و قرارگاه نیروهای امنیتی به تصرف طالبان درآمده که در بسیاری موارد شهرستان‌ها و قرارگاه‌ها با میانجیگری متنفذان محلی به طالبان واگذار شده است. براساس گزارش‌های منتشر شده از سوی این خبرگزاری، تسلیم شدن نیروهای امنیتی معمولاً جزء وظایف «کمیته دعوت و ارشاد» طالبان است که پس از قطع راه‌ها و خطوط تدارکاتی با فرماندهان نظامی افغان یا خانواده‌های آن‌ها تماس می‌گیرند و پیشنهاد می‌دهند که زندگی آن‌ها را در ازای تسلیم کردن مواضع، سلاح و مهمات می‌بخشند. شاید برای بسیاری از مخاطبان، موضوع تسلیم پاسگاه‌ها به طالبان باورنکردنی باشد اما واقعیت این است که طالبان طی یک دهه اخیر که کشور در دستان آمریکا و دولتِ نیمه‌جان افغانستان بود، توانست با نفوذ بر حواشی ولایات و روستاهای کمتر توسعه یافته، جای پای خود را برای این روزها محکم و محکمتر کند؛ امری که دلایلش چیزی جز فقر، عدم‌توسعه و همچنین فقر فرهنگی و آگاهی عمومی است. با نگاهی به مولفه‌هایی که بدان اشاره شد، به خوبی می‌توان درک کرد که جهان صرفاً شاهد انجام چند عملیات نظامی از سوی طالبان نیست؛ بلکه ما شاهد «بازگشت امارت اسلامی» در افغانستان هستیم که تداعی کنند دوران قبل از سپتامبر 2000 است.