گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- نرگس روزبه؛ اولین مناظره انتخاباتی سیزدهمین دورهٔ ریاست جمهوری، هرچقدر با تشریفات شروع شد، بی‌نتیجه تمام شد. مناظره‌ای که مخاطب، دست خالی‌ترین عنصری بود که از آن بیرون رفت. چیزی که شنبه ۱۵ خرداد ۱۴۰۰ روی آنتن سیما به نمایش گذاشته شد، دورهمی‌‌ای ساده و به دور از کنش و واکنش‌ها صرفاً برای شکل‌گیری سطحی‌ترین لایه شناخت از کاندیداها بود؛ برنامه‌ای که نه از کلامش و نه از نشانه‌های غیرکلامی‌اش چیزی نصیب بیننده نشد. البته که به نظر نمی‌رسید طراحی این مدل مناظرات هدف جدی‌تری داشته باشند. طرح موضوعات کلان اقتصادی در مقابل فرصت‌های ۳ دقیقه‌ای کاملا نشان می‌دهد که هدف از برگزاری مناظره در صداوسیما چیز دیگری است.
ناتوان در فرم، منفعل در محتوا
در مناظره‌های انتخاباتی آن هم با این شیوه برگزاری، بدون گفتگوهای آزاد و دو به دو، چیزی که بیشتر از کلام، مخاطب را به خود جذب می‌کند و حتی گاهی مبنای تصمیم‌گیری‌های مهمی می‌شود، حواشی و رفتارهای غیرکلامی است. رفتارهای غیرکلامی کاندیده‌ها و حتی حرف‌های خارج از چهارچوب آنها گاهی به نفع و گاهی به ضرر انتخابات و مصالح عمومی کشور تمام می‌شود اما نمی‌توان آن را نادیده گرفت و با چهارچوب بندی‌های غیراصولی، مناظره را از کارکرد اصلی خود دور کرد و نامزدها را در محدودهٔ رفتارهای برنامه‌ریزی شده قرار داد تا فرصت نشان دادن خود واقعی‌شان را نداشته باشند.
امروزه حواشی بعضاً تأثیرگذارتر از متن ماجرا عمل می‌کنند. رفتارهایی که اگرچه در گفتگوهای آزاد مجال بروز بیشتری دارند اما با تدابیری در همین شیوه مناظرات هم می‌توانستند فرصت ظهور بهتری پیدا کنند که صداوسیما از آن غافل ماند. اصلی‌ترین چیزی که این فرصت را از کاندیداها و مخاطب گرفت، چهارچوب های خط‌کشی شده این مناظرات بود. چهارچوب هایی که سعی می‌کرد تا رفتار نامزدها را اتوکشیده، منظم و شبیه به یکدیگر نشان دهد. در این شیوه برگزاری مناظرات، نامزدها چاره‌ای ندارند جز اینکه از کنترل خارج نشوند و همین مسئله باعث می‌شود مخاطب نه تنها از اهداف و راهکارهای کاندیداها چیزی دستگیرش نشود بلکه از تحلیل رفتارهای غیرکلامی و مهم کاندیداها هم باز بماند.
چیزی که همه برسر آن اتفاق نظر دارند این است که مناظره امسال صداوسیما محافظه‌کارتر از سال‌های قبل و تنها برای ادای تکلیف برگزار شده است. مناظره ای که در آن نه فرصتی برای ارائه درست برنامه ها در اختیار است و نه فرصت کافی برای نقد باقی نامزدها. فضا به طوری کنترل شده پیش می‌رود که نامزدها، پاسخ به سوال را موکول به بعد و مراجعه به کانال تلگرامی‌شان می‌کنند و از فرصت جهت نقد کاندید مقابل استفاده می‌کردند و در کنار همه این خط‌های کشیده شده برای با نظم و ترتیب یکجا نشستن نامزدها هیچ قانون الزام آوری هم جز تذکر های مجری برای محدود شدن به پاسخ سوال وجود ندارد. یعنی عملا نه قرار است این مناظرات ناظر بر ارائه برنامه‌ها و راه‌کار‌ها پیش برود نه شکل‌گیری کنش بین‌نامزدها.
یکی دیگر از مصادیقی که به راحتی نشان می‌داد هدف از برگزاری مناظره آشنایی با برنامه‌های نامزدها برای مشکلات اقتصادی نبود، عدم وجود مانتیور برای نمایش فایل و نمودار نامزدها بود. چنانکه که می‌شد به راحتی با یک دستگاه نمایشگر از این آشفته‌بازار کاغذی که نوشته‌های آن هم برای بیننده قابل خواندن نبود فاصله گرفت و به سمت جدی‌تر شدن فضا بر سرارائه برنامه‌ها پیش‌رفت.
تلوبیون می‌شود، تلویزیون نمی‌شود
در مقابل همه نقدهایی که امسال پیرامون اولین مناظره انتخاباتی به صداوسیما وارد بود، یکی از نقاط عطف و مهم عملکرد رسانه‌ملی، فعال کردن ظرفیت پلتفرم اینترنتی تلوبیون بود.پلتفرمی که این را به کاندیداها می‌دهد تا حرف‌هایی که نمی‌توان روی آنتن رسانه‌ملی زد را آنجا مطرح کنند. تأسیس شبکه «آرا» و شبکه اختصاصی نامزدهای انتخاباتی قدم مهم و روبه جلویی بود که اگرچه در گزارش قبل به پیامد‌های مخرب آن نیز پرداختیم اما نمی‌شود از کنار نقاط مثبت و پیش‌برنده آن به راحتی گذشت.
سیدحسن موسوی فرد تهیه کننده سابق برنامه ثریا در گفتگو با دانشجو پیرامون فضای جدید پلتفرم تلوبین که با هدف مشارکت حداکثری تأسیس شد، گفت:« تلوبیون پلتفرمی است که اگرچه تا حدی به کاندیداها و مردم کمک می‌کند اما بیشتر از همه به خود صداوسیما کمک می‌کند. عرصه انتخابات عرصه بازاریابی بسیار خوبی برای این پلتفرم بود. که به نظرم صداوسیما به خوبی و در موقع درستی از آن استفاده کرد. این بستر به مخاطبینی که می‌خواستند کمی انتخاب شده‌تر و دقیق‌تر برنامه نامزدها را دنبال کنند بسیار کمک کرد و حتی برای خود کاندیداها هم فرصتی بود تا حرف‌های غیررسمی‌تری را که نمی‌شد روی آنتن رسانه‌ملی بزنند آنجا مطرح کنند. و من معتقدم حتی اگر چندتا پلتفرم دیگر را هم برای این کار فعال می‌کردیم اتفاق بدی نبود چراکه بستر این انتخابات با توجه به شرایط کشور و محدودیت‌های کرونا، وابسته به ظرفیت‌های فضای مجازی است.»
تلویزیون منفعل است اما در مقابل فضای مجازی فعال است. و خودش انتخاب می‌کند چه چیزی را ببیند و چه چیزی را نبیند. و همین رویکرد کمی محدود تر در مواجه با پلتفرم تلوبیون هم وجود دارد. و ما با این ضریب نفوذ اینترنت لاجرمیم به استفاده و فعال کردن این قبیل فضاها. چه بخواهیم و چه نخواهیم مردم به این فضاها کشیده شده‌اند و ما هم باید استفاده درستی از آن داشته باشیم. حالا سازمان تصمیم درستی گرفته است که سهم خودش را از این بازار افزایش دهد. این کاری بود که سازمان باید خیلی قبل‌تر درباره ای‌پی تی‌وی ها انجام می‌داد اما به سرانجام نرساند. و حالا وی‌او‌دی ها آمدند و به طوری سازمان را تحت تأثیر قرار دادند و از آن جلو افتادند. من به شخصه این عملکرد سازمان را در جهت تاسیس شبکه‌های جدید انتخاباتی هوشمندانه می‌دانم.»
تهیه‌کننده سابق برنامه ثریا درباره عملکرد رسانه ملی در تهیه و تولید برنامه‌های انتخاباتی گفت:« یکی از ایراداتی که امروز به رویکرد برنامه‌های انتخاباتی وارد است حجم زیاد آن ها است. بلاخره حداقلی‌ترین کاری که رسانه‌ملی می‌توانست انجام دهد این بود که بستری فراهم کند تا نامزدها به صورت مساوی برای حرفشان آنتن در اختیار داشته باشند و یک عدالت رسانه ای لااقل برای مردم و نامزدها رعایت شود. که از پس آن هم برآمد اما به این دلیل که زمان تبلیغات نامزدها بسیاراندک است، برنامه‌ای که واقعا جنس آن جنس اقناع باشد و مردم به درستی باشخصیت ها آشنا شوند رقم نمی‌خورد و باید از این بابت به صداوسیما حق بدهیم. هرچند که فکرمی‌کنم حدود ۱۶۰۰ دقیقه آنتن در اختیار آنها قرار دارد. شبکه اختصاصی، برنامه برای استان‌ها، گفتگوهای ویژه و ... همه اینها نشان می‌دهد که رسانه‌ملی در بحث توازن در توزیع آنتن تمام توان خود را گذاشته است اما خب ما می‌بینیم که یک بهم‌ریختگی هایی هم وجود دارد که تا روز قبل از مناظره هنوز ساعت دقیق و موضوع آن مشخص نبود.»
موسوی فرد با گلایه از تایم محدود بازه تبلیغات کاندیداها گفت:« این مشکل قانون ما است و خیلی متوجه صداوسیما نیست. استدلالی هم که برای آن دارند این است که فضای کشور چندین ماه انتخاباتی می‌شود، ولی واقعیت ماجرا این است که فضای کشور ۴ سال است که انتخاباتی است. و اگر ما این درک را داشته باشیم تایم تبلیغات را بازتر می‌کنیم و فضا از این آشفتگی و برنامه‌های درهم‌ریخته خارج می‌شود.»
صداوسیما در این دوره از انتخابات اگرچه تلاش کرد تا شرایط را بسیار برنامه‌ریزی شده و عادلانه نشان دهد اما اغراق بیش از اندازه و غلبه فرم بر محتوا باعث شد تا اکثریت، اولین دوره از مناظرات صداسیما را مثبت ارزیابی نکنند. تقلیل مجری مناظرات به ربات قرعه‌کشی، نبود فضایی برای پرداختن نامزدها به برنامه‌هایشان، اجرای غیرحرفه‌ای مجریان تشریفات قبل از شروع برنامه همگی باعث شدند تا صداوسیما در این دوره از مناظرات محافظه‌کار و ضعیف‌تر از گذشته حاضر شود.
نظر شما