حسن بهشتی پور
استاد دانشگاه و کارشناس سیاست خارجی
روز گذشته رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کشورمان در مواضعی جداگانه اعلام کردند که تفاهم ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مدت یک ماه دیگر تمدید شد. در واقع اگر این اتفاق رخ نمی‌داد کار مذاکرات وین را باید در همین مرحله تمام شده می‌دانستیم و مهمتر از آن اینکه برجام هم در مرز نابودی کامل قرار می‌گرفت. چرا که در آن صورت حتی کشورهای دوست ما چون چین و روسیه نیز نه تنها امکانی برای حمایت از ما نمی‌داشتند بلکه به احتمال قوی به مواضع کشورهای اروپایی و امریکا نزدیک می‌شدند. در داخل ایران کسانی که در مخالفت با تمدید این توافق سخن گفته‌اند به‌خوبی آگاه هستند که حرف آنها به معنای پایان برجام است حال آنکه سیاست جمهوری اسلامی ایران بر خلاف این نگاه است. نظارت و کنترل بر اقدامات صلح‌آمیز هسته‌ای وظیفه ذاتی آژانس در قبال تمام کشورهاست. آنچه ما امروز با آن مواجه هستیم چیزی فراتر از این در چارچوب برجام است که نقض و عدول از آن به معنای نقض کامل برجام است. ایران از اردیبهشت سال ٩٧، یعنی زمانی که امریکا از برجام خارج شد تا یک سال بعد صبر کرد اما وقتی با عدم تعهد اروپایی‌ها مواجه شد، خود نیز فرایند کاهش تعهداتش را در ۵ مرحله ۶٠ روزه آغاز کرد. این مراحل در نهایت به جایی رسید که بسیاری از فعالیت‌های هسته‌ای ایران از حالت تعلیق خارج شده و دوباره آغاز شدند. اما آن مواردی که در قانون دی ماه سال گذشته مجلس آمده بود به معنای توقف کامل اجرای پروتکل الحاقی و مهمتر از آن بحث جمع‌آوری دوربین‌های نظارتی آژانس بود که در صورت اجرای این قانون هیچ شانسی برای احیای توافق هسته‌ای باقی نمی‌گذاشت. آن هم در شرایطی که ایران تمام هزینه‌های زنده ماندن برجام بعد از خروج امریکا را پرداخته و حالا می‌توانست منتظر نتایج آن باشد. تفاهم موقت با آژانس در اوایل اسفند ماه سال گذشته به معنای زمان دادن برای فرایند احیای برجام بود و اکنون به معنای امید به روزهای آتی و نتیجه بخش بودن گفت‌و‌گو‌ها در وین است.
این تفاهم در واقع راه میانه‌ای است که از یک سو طرف‌های برجام را در توافق و فرایند مذاکرات وین نگه می‌دارد و جلوی نزدیک شدن چین و روسیه به غرب را می‌گیرد و از سوی دیگر نمی‌گذارد حرف مجلس در قانون هسته‌ای هم زمین بماند. اما اینکه آیا یک ماه زمان برای این کار کافی است یا خیر، مسأله‌ای است که نمی‌توان با اطمینان به آن پاسخ داد. هر چند امیدواری‌ها درباره اینکه تا پایان این فرصت یک ماهه توافق حاصل شود زیاد است اما همزمان می‌توان نگرانی‌هایی هم برشمرد که باعث اخلال در این روند می‌شوند. به هر تقدیر پیام این فرصت یک ماهه به همه طرف‌ها این است که باید سرعت کار به مراتب بیشتر از این شود و دیگر تعلل جایی ندارد. چرا که هیچ نشانه‌ای نیست تا بتواند برای سومین بار تمدید این تفاهم بین ایران و آژانس را تضمین کند.
∎
استاد دانشگاه و کارشناس سیاست خارجی
روز گذشته رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کشورمان در مواضعی جداگانه اعلام کردند که تفاهم ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مدت یک ماه دیگر تمدید شد. در واقع اگر این اتفاق رخ نمی‌داد کار مذاکرات وین را باید در همین مرحله تمام شده می‌دانستیم و مهمتر از آن اینکه برجام هم در مرز نابودی کامل قرار می‌گرفت. چرا که در آن صورت حتی کشورهای دوست ما چون چین و روسیه نیز نه تنها امکانی برای حمایت از ما نمی‌داشتند بلکه به احتمال قوی به مواضع کشورهای اروپایی و امریکا نزدیک می‌شدند. در داخل ایران کسانی که در مخالفت با تمدید این توافق سخن گفته‌اند به‌خوبی آگاه هستند که حرف آنها به معنای پایان برجام است حال آنکه سیاست جمهوری اسلامی ایران بر خلاف این نگاه است. نظارت و کنترل بر اقدامات صلح‌آمیز هسته‌ای وظیفه ذاتی آژانس در قبال تمام کشورهاست. آنچه ما امروز با آن مواجه هستیم چیزی فراتر از این در چارچوب برجام است که نقض و عدول از آن به معنای نقض کامل برجام است. ایران از اردیبهشت سال ٩٧، یعنی زمانی که امریکا از برجام خارج شد تا یک سال بعد صبر کرد اما وقتی با عدم تعهد اروپایی‌ها مواجه شد، خود نیز فرایند کاهش تعهداتش را در ۵ مرحله ۶٠ روزه آغاز کرد. این مراحل در نهایت به جایی رسید که بسیاری از فعالیت‌های هسته‌ای ایران از حالت تعلیق خارج شده و دوباره آغاز شدند. اما آن مواردی که در قانون دی ماه سال گذشته مجلس آمده بود به معنای توقف کامل اجرای پروتکل الحاقی و مهمتر از آن بحث جمع‌آوری دوربین‌های نظارتی آژانس بود که در صورت اجرای این قانون هیچ شانسی برای احیای توافق هسته‌ای باقی نمی‌گذاشت. آن هم در شرایطی که ایران تمام هزینه‌های زنده ماندن برجام بعد از خروج امریکا را پرداخته و حالا می‌توانست منتظر نتایج آن باشد. تفاهم موقت با آژانس در اوایل اسفند ماه سال گذشته به معنای زمان دادن برای فرایند احیای برجام بود و اکنون به معنای امید به روزهای آتی و نتیجه بخش بودن گفت‌و‌گو‌ها در وین است.
این تفاهم در واقع راه میانه‌ای است که از یک سو طرف‌های برجام را در توافق و فرایند مذاکرات وین نگه می‌دارد و جلوی نزدیک شدن چین و روسیه به غرب را می‌گیرد و از سوی دیگر نمی‌گذارد حرف مجلس در قانون هسته‌ای هم زمین بماند. اما اینکه آیا یک ماه زمان برای این کار کافی است یا خیر، مسأله‌ای است که نمی‌توان با اطمینان به آن پاسخ داد. هر چند امیدواری‌ها درباره اینکه تا پایان این فرصت یک ماهه توافق حاصل شود زیاد است اما همزمان می‌توان نگرانی‌هایی هم برشمرد که باعث اخلال در این روند می‌شوند. به هر تقدیر پیام این فرصت یک ماهه به همه طرف‌ها این است که باید سرعت کار به مراتب بیشتر از این شود و دیگر تعلل جایی ندارد. چرا که هیچ نشانه‌ای نیست تا بتواند برای سومین بار تمدید این تفاهم بین ایران و آژانس را تضمین کند.