به گزارش همشهری، آخرین آمارهای منتشر شده از وضع بازار کار ایران در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد اقتصاد ایران به‌واسطه فشارهایی که از جانب محدودیت‌های تحریم، کرونا و داغ شدن حوزه‌های غیرمولد، بر اثر انتظارات تورمی، متحمل شده، شرایط نامساعدتری نسبت به قبل پیدا کرده و بخشی از نیروی انسانی مولد و در سن کار از دسترس آن خارج شده است.

بررسی اطلاعات رسمی مرکز آمار ایران، گویای این نکته است که نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در ایران، افت قابل‌تأملی داشته و به طور کم‌سابقه‌ای کاهش یافته است؛ درحالی‌که پیش از آن نیز نرخ مشارکت اقتصادی ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته و حتی درحال‌توسعه پایین‌تر بود.

بازار کار خلوت‌تر

نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد به‌طور میانگین در این سال ۴۱.۳درصد از جمعیت در سن کار از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور در مقایسه با سال قبل حاکی است نرخ مشارکت در سال گذشته تحت‌تأثیر کرونا و تحریم و تورم ۲.۳درصد نسبت به سال ۱۳۹۸ کاهش پیدا کرده و بازار کار، هم برای شاغلان و هم برای بیکاران خلوت‌تر از قبل شده است. درنتیجه تحولات اقتصادی سال گذشته، درمجموع یک‌میلیون و ۴۳۰ هزار نفر از جمعیت فعال اقتصادی ایران کم شده که از این تعداد یک‌ میلیون و ۱۰ هزار و ۴۷۰ نفر شاغل و ۴۱۹ هزار و   ۵۲۵ نفر بیکار و جوینده کار بوده‌اند. شواهد حاکی است این مسئله متأثر از عوامل متعددی بوده که همزمانی آنها با شیوع کرونا باعث می‌شود بخش عمده آن به‌حساب کرونا نوشته شود، اما آنگونه که در گزارش شاخص مدیران خرید اقتصاد (PMI) موسوم به شامخ در فروردین ۱۴۰۰ اعلام شده، پایین بودن دستمزد نیروی کار در مقابل هزینه معیشت و متناسب‌نبودن این دو، عملاً باعث شده بخشی از نیروی کار فعال کشور تمایلی برای ادامه فعالیت نداشته و به اشتغال خود پایان دهد. این مسئله که برخی از شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصاد را نیز با مشکل کمبود نیرو مواجه کرده، اتفاقی است که بروز آن در اقتصادهای بسیار متورم احتمال وقوع آن زیاد است و زنگ خطر تشدید افول اقتصاد محسوب می‌شود. 

در حقیقت، در شرایطی که عواملی باعث انحطاط اقتصاد و متورم شدن بازارها شده، نیروی مولد به‌دلیل دستمزد پایین از ادامه فعالیت منصرف می‌شود و همین مسئله تولید را بیش‌ازپیش تضعیف می‌کند؛ درنتیجه با تضعیف تولید و کاهش عرضه کالا و خدمات، تنور تورم بیشتر زبانه می‌کشد و این دور تسلسل می‌تواند تا زمینگیر شدن کامل اقتصاد ادامه پیدا کند. این اتفاق در حالی در اقتصاد ایران تجربه می‌شود که در طول سال ۱۳۹۹ و در شرایطی که کارگران بارها نسبت به پایین آمدن قدرت خرید معترض بودند، در حوزه‌های غیرمولد و دلالی، درآمدهای یک‌شبه و هنگفتی روانه جیب برخی افراد می‌شد. 

این موضوع مستقیماً با تضعیف فرهنگ کار، به دلسردی کارکنان، کاهش بهره‌وری و درنهایت تضعیف تولید منجر می‌شود و نتایج آن می‌تواند به طرز دردناکی در اقتصاد و بازارها منعکس شود. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد تحولات نرخ مشارکت اقتصادی در سال گذشته، نرخ بیکاری کل کشور را ۱.۱درصد کاهش داده و به رقم ۹.۶درصد رسانده است. این رقم حاصل افت ۰.۶درصدی نرخ بیکاری مردان و کاهش ۱.۹درصدی نرخ بیکاری زنان بوده است.

سهم زنان از اقتصاد کمتر شد

نتایج آمارهای بازار کار در سال ۹۹ نشان می‌دهد در این سال نرخ مشارکت اقتصادی در اقتصاد ایران در مناطق شهری کمتر از نقاط روستایی و در میان مردان بیشتر از زنان بوده است. بررسی این آمارهای مربوط به ریزش اشتغال در سال ۹۹ و خروج بیکاران از بازار کار به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد در یک سال گذشته نرخ مشارکت اقتصادی مردان ۲.۴درصد کاهش پیدا کرده و به ۶۸.۷درصد رسیده و نرخ مشارکت اقتصادی زنان با کاهش ۳.۱درصدی، ۱۳.۹درصد ثبت شده است. به‌عبارت‌دیگر، باوجود اینکه سهم مردان از فعالیت‌های اقتصادی در ایران ۵ برابر زنان است، بازهم در اثر اتفاقات اخیر بازار، سهم زنان بیش از مردان تحت‌تأثیر قرار گرفته و بازار کار ایران مردانه‌تر شده است. آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته، ۳۴۷ هزار و ۶۷۳ شاغل مرد و ۶۶۲ هزار و ۸۵۲ شاغل زن از بازار کار ایران خارج شده‌اند. همچنین ۴۱۹ هزار و ۵۲۵ مرد بیکار و ۲۳۹ هزار زن بیکار از کل جمعیت بیکاران کاسته شده که در این مورد نیز سهم زنان بسیار بیشتر از مردان بوده است. ضمن اینکه یکی از معانی این اعداد می‌تواند تصاحب بخشی از سهم اشتغال زنان توسط مردان باشد.

خروج جوانان از بازار

در شرایطی که نرخ بیکاری کل کشور در سال گذشته ۱.۱درصد نسبت به سال قبل از آن کمتر شده، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله ۲.۳درصد و نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ۲.۵درصد کاهش پیدا کرده است. ظاهر این ارقام فریبنده، از بهبود وضعیت شغلی جوانان در سال ۱۳۹۹ حکایت دارد، اما بررسی اطلاعاتی که از اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی وجود دارد، گویای این نکته است که از مجموع افراد خارج شده از جرگه بیکاران جوان و فارغ‌التحصیل، فقط بخش کمی به جمعیت شاغلان اضافه شده‌اند. براساس اطلاعاتی که مرکز آمار ایران از اشتغال و بیکاری فارغ‌التحصیلان منتشر کرده در سال گذشته ۲۴۲ هزار و ۳۴ فارغ‌التحصیل بیکار از جرگه بیکاران خارج شده‌اند، اما در مقابل کمتر از ۷۰ هزار نفر از آنها توانسته‌اند به جمعیت شاغلان اضافه شوند. بر این اساس، سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از کل بیکاران کشور در سال گذشته، با کاهش ۲.۷درصدی به ۳۸.۹درصد رسیده و سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان کشور نیز با افزایش ۰.۳درصدی، فقط ۲۵درصد ثبت شده است.