به گزارش مشرق، گاهی برخی از حوادث در جهان می تواند تنگری باشد تا به فکر استفاده از موقعیت های راهبردی موجود در کشور که به دست فراموشی سپرده ایم یا سال ها در به سرانجام رساندن آنها تعلل کرده ایم، بیفتیم و برای بهره بردن از آنها تلاش کنیم.

چهارم فروردین ماه ۱۴۰۰ برابر با ۲۴ مارس ۲۰۲۱، یک کشتی غول پیکر در کانال سوئز مصر گیر افتاد و سبب مسدود شدن آن و ایجاد ترافیک دریایی شدیدی شد.

کشتی غول پیکر پانامایی «اور گیون» (Ever Given)، در بحبوحه مذاکرات در مورد پروژه های حمل و نقل تجاری جایگزین، سبب شد تا در مورد آینده کانال سوئز گزارش هایی منتشر شود.

پایگاه خبری المانیتور نوشت، با این اتفاق، روسیه و ایران خواستار یافتن مسیرهای جایگزین حمل و نقل دریایی شدند.

مقامات کانال سوئز پس از تلاش حدود یک هفته ای، کانال را در ۲۹ مارس بازگشایی کردند و به دنبال آن، ترافیک دریایی از سر گرفته شد.

* ایران جایگزین بهتری برای کانال سوئز دارد

ایران، روسیه و هند در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ، توافقنامه موسوم به موافقتنامه احداث « راه گذر حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب» امضا کردند.

راه گذر بین المللی شمال جنوب

این مسیر بسیار به لحاظ مدت زمان و مسافت سفر بسیار با صرفه تر از کانال سوئز است.

ایران می تواند از این گزینه پیش روی خود که به مراتب بهتر است، استفاده کند و مسیری با منافع بیشتر به جهان عرضه نماید.

همچنین این امکان برای کشور فراهم بود تا با یک برنامه ریزی منسجم از این حادثه در کوتاه مدت، بی بهره نماند.

بطوریکه به گفته برخی کارشناسان، در حادثه سوئز، ایران می توانست با یک برنامه ویژه برای عبور بار کشتی های معطل مانده در دریای سرخ از داخل خاک کشور و تسهیل فرایند های گمرکی و بندری، حجم گسترده‌ای از بارهای بین المللی را در مدت زمان کوتاهی از خاک کشور عبور دهد و درآمد شایانی کسب شود. 

* راه گذر حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب

راه گذر بین المللی شمال-جنوب از مسیرهای راهبردی در نیم ‌کره شرقی جهان است.

این راه‌ گذر ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا را برقرار می کند.

در عین حال، پس از متصل شدن خلیج عمان و بندر چابهار در ساحل شرقی دریای مکران به این راه گذر، این بندر، نقش مهمی در انتقال کالا به شرق ایران و همسایه های شرقی کشور و آسیا میانه بازی خواهد کرد.

اگر تمامی زنجیره مسیرهای این راه گذر تکمیل شود، انتقال بار از بندر بمبئی به مسکو، تقریبا یک ماه زمان می برد؛ این درحالی است که در انتقال کالا در مسیر مشابه از طریق دریای بالتیک، هزینه حمل و نقل ۲۰ درصد افزایش خواهد داشت.

موافقتنامه احداث این راه ‌گذر بین‌المللی شمال-جنوب در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ میان کشورهای ایران، روسیه و هند به امضای وزرای حمل و نقل سه کشور رسید.

در صورت احداث و تکمیل این راه گذر، مدت زمان و مسافت این مسیر تجاری میان آسیا و اروپا تا ۴۰ درصد کاهش میابد مدت زمان سفر تا ۲۰ روز و هزینه ها تا ۳۰ درصد کاهش میابد که در نتیجه گزینه ای برتر برای جایگزینی کانال سوئز در ترانزیت به شمار می رود.

* ظرفیت درآمد هنگفت ایران از عبور و انتقال کالا از خطوط ریلی و جاده‌ای

ایران به لحاظ راهبری، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک همواره در جهان مورد توجه بوده است. در سال های اخیر، موقعیت مناسب ریلی و جاده‌ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج فارس، دریای عمان، دریای مکران، سواحل دریای خزر بسیار مورد توجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان قرار گرفته است.

اگر برخی مسیرهای ناتمام ریلی و جاده ‌ای ایران تکمیل شود، کشور می‌تواند از عبور و انتقال کالا از خطوط ریلی و جاده‌ای خود درآمد سرشاری کسب کند.

در همین راستا، کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه نیز در حساب فیس بوک خود در ۲۷ مارس، پس از حادثه کانال سوئز، خواستار فعال کردن راه گذر بین المللی جایگزین برای کانال سوئز یعنی راه گذر حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب شد و آن را مسیری با «خطرات پایین» توصیف کرد.

سفیر ایران در روسیه

سفیر ایران نوشت: «با توجه به مسدود شدن کانال سوئز در چند روز اخیر و خسارت روزانه ۹ میلیارد دلاری به اقتصاد دنیا، ضرورت تسریع در تکمیل زیرساخت ها و فعال سازی کریدور شمال - جنوب به عنوان جایگزین مسیر کانال سوئز ، بیش از گذشته دارای اهمیت شد.

اتفاق اخیر نمایانگر آن‌ست که با توجه به عبور سالانه بیش از یک میلیارد تن کالا از مسیر کانال سوئز باید مسیر جایگزین و کم ریسک تری را در نظر داشت و کریدور شمال- جنوب با برخورداری از کاهش مدت زمان سفر تا ۲۰ روز و صرفه جویی در هزینه ها تا ۳۰ درصد گزینه برتر می باشد.»

*  اذعان روسیه به ضرورت راه گذر شمال-جنوب

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم معتقد است مسدود شدن کانال سوئز تهدیدی برای تجارت جهانی بود.

وی تاکید کرد این حادثه اهمیت مسیرهای جایگزین مانند مسیری که روسیه و هند را از طریق ایران به هم متصل می‌کند، نشان داد.

راه گذر بین المللی شمال-جنوب

 این مقام روس خاطر نشان کرد: این راه تجاری چند ملیتی که به صورت رسمی «راه گذر بین‌المللی حمل و نقل شمال ـ جنوب» شناخته می شود، از اصلی‌ترین پروژه‌های زیرساختی منطقه است.

 وزیر امور خارجه روسیه اذعان کرد با توجه به اینکه مسدود شدن کانال سوئز، نیاز برای یک مسیر زمینی حمل و نقل قابل اطمینان را افزایش داده است، انجام چنین پروژه هایی در شرایط فعلی، کاملاً ضروری است.

* روس ها بیکار نماندند

البته روس ها هم در مدت بیکار نبودند و با استفاده از شرایطی که بر سر حادثه کانال سوئز پیش آمد، تلاش می کنند تا مسیر دریایی شمال خود را تبلیغ کنند.

مسکو تایمز در ۲۶ مارس نوشت، کرملین امید دارد تا مسدود شدن کانال سوئز در مصر را به یک منفعت طولانی مدت تبدیل کند.

شرکت دولتی روسی Rosatomflot در ۲۶ مارس،  مدعی شد در شرایطی که آب شدن سریع یخ های قطب شمال، عبور کشتی ها را بسیار آسان می کند، روسیه از قدرتمندترین یخ شکن های هسته ای برای بهبود دسترسی به ترافیک دریایی در دریای شمال استفاده می کند.

البته برخی از کارشناسان معتقدند که پروژه دریای شمال روسیه در مقایسه با کانال سوئز دارای مشکلاتی است از جمله اینکه بیشتر سال پوشیده از برف است و کشتیرانی در برف خطرات خود را دارد و همچنین به کشتی هایی با ماهیت و قابلیت های ویژه نیاز دارد.

از این رو این پروژه به هیچ اندازه ایی رقیب قوی برای کانال سوئز به شمار نمی رود و اگر رقیبی برای این کانال باشد، رقیبی فصلی و ضعیف است.

اما رسانه های روسیه، مسیر دریایی قطب شمال را تنها گزینه این کشور برای جایگزینی کانال سوئز نمی دانند.

در این میان، اولگ دریپاسکا، تاجر و میلیاردر روسی به راشاتودی گفته است، روسیه گزینه های متعددی دارد که می تواند به راحتی جایگزین مناسبی برای کانال سوئز شود، از جمله راه آهن این کشور است.

وی توضیح داد چین میزان کالاهای حمل شده از طریق راه آهن روسیه و آسیا را در ۲ ماه نخست سال جاری ۲ برابر کرده است زیرا بالا رفتن قیمت ها و تحویل طولانی مدت از طریق دریا، پکن را مجبور به افزایش حمل و نقل ریلی کرده است.

دریپاسکا تاکید کرد: انسداد کانال سوئز باید جامعه بین المللی را ترغیب کند که به سرعت حمل و نقل ریلی از آسیا به اروپا را توسعه دهد.

* تاثیرات مسدودی کانال سوئز بر جهان

از نخستین تاثیراتی که مسدودی کانال سوئز داشت، دو برابر شدن نرخ کرایه کشتی بود و نرخ کرایه کشتی های کوچک افزایش بیشتری را ثبت کرد و از آنجایی که انتظار می رفت، کالاها با تاخیر به مقصد برسند، قیمت اکثر کالاهای اساسی به شدت افزایش یافت.

گزارش ها از آسیب ۵ تا ۱۰ میلیارد دلاری به تجارت جهانی، به ازای هر یک هفته تاخیر در رسیدن محموله‌ها خبر می داد.

به گفته مقامات کانال سوئز، هر روز مسدودی این کانال، ۱۳ تا ۱۴ میلیون دلار از درآمد آن کاسته و برایش هزینه داشته است.

برخی از کشتی ها نیز مسیر خود را تغییر دادند تا پشت ترافیک سوئز نمانند و مجبور شدند آفریقا را دور بزنند و ۹۶۵۰ کیلومتر به مسیر خود اضافه کنند.

این درحالی است که گفته می شود، ترافیکی که طی یک هفته در پشت این کانال ایجاد شد، تاثیراتی بر شرایط حمل و نقل دریایی جهان داشته که تا سال ۲۰۲۲ عادی نخواهد شد.

در همین راستا، استاد دانشگاه علوم اجتماعی سنگاپور توضیح داد: «کانال سوئز از سیستم کاروانی برای سازماندهی ترافیک دریایی به سمت شمال و جنوب استفاده می کند.»

این کارشناس تاکید کرد: «اگر بخواهیم واقع بینانه صحبت کنیم، می توانیم پیش بینی کنیم تأثیر این حادثه تا نیمه دوم سال ۲۰۲۱ و حتی تا سال ۲۰۲۲ ادامه خواهد یابد.»

همین اثرات و وجود تنها یک مسیر برای حمل و نقل کالا در جهان، نشان از وجود یک پتانسیل دارد که ایران با دارا بودن شرایط بالقوه راهبردی می تواند از بهره کافی ببرد.

برخی کشتی‌های تجاری گرفتار شده در کانال سوئز به دنبال مسیرهای دیگری هستند.