گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ از منظر روابط بین الملل مذاکرات غیر مستقیم در زمانی صورت می‌گیرد که دو طرف به همدیگر اعتماد ندارند یا شرایط به گونه‌ای نیست که بخواهند با یکدیگر گفت و گوی مستقیم داشته باشند. برای همین منظور، طرف سومی درگیر می‌کنند که آن طرف به عنوان واسط عمل کند.
جو بایدن رئیس جمهور آمریکا تاکنون به شیوه‌های مختلف به دنبال مذاکرات مستقیم و غیر مستقیم با ایران به بهانه بازگشت به برجام بوده است. به گفته ناظران بین المللی، جوبایدن اگر به دنبال بازگشت به برجام است باید از تعیین پیش شرط برای بازگشت به برجام خودداری کند؛ بنابراین چنین اقداماتی از سوی رئیس جمهور آمریکا با نگاه گنجاندن مباحث موشکی و منطقه‌ای برای مهار این دو منبع قدرت ایران صورت می‌گرفت که در واقع به نوعی یک تله است که ایران تاکنون با مخالفت خود مانع از مذاکره مستقیم شده است.
در همین رابطه ثمانه اکوان کارشناس مسائل آمریکا با اشاره به نوع گفتگو‌های غیر مستقیم آمریکا در وین با هیات ایرانی معتقد است که، چون آمریکای‌ها از برجام خارج شدند، ایران حاضر به مذاکره مستقیم نشد و اعلان کرد که باید به برجام بازگردد.
وی با اشاره به مذاکرات وین در هفته‌های اخیر افزود: «در خصوص نشست وین می‌توان گفت که یک گفتگوی غیرمستقیم صورت گرفته است. بدین گونه که طرف‌های سومی در جلسات می‌نشینند و گفتگو‌های دوجانبه با ایران یا آمریکا دارند. اما آنچه وال استریت ژورنال به آن اشاره کرده بود در نهایت قرار است که دو توافق از این بحث انجام شود یکی توافق برای برگرداندن گام‌های کاهش تعهدات خود ایران و یک توافق با آمریکا برای این که نقشه راه برداشته شدن تحریم‌ها را مشخص کند و برنامه هایش را اعلان کند.»
گفتگو‌های غیرمستقیم آمریکا در وین با ایران بدون بازگشت آمریکا به برجام و انجام تعهدات غربی ها، باعث خرسندی بایدن و دولت او شده است. تاکنون چندین نشست کمیسیون مشترک برجام در سال جدید به طور مجازی و حضوری برگزار شده است و علاوه بر این توافق شده که دو کارگروه در حوزه تحریم‌ها و هسته‌ای تشکیل و بررسی‌ها را انجام دهد و در کنار آن، گفتگو‌های دو و چندجانبه و همچنین رایزنی‌های فنی و در صورت نیاز تشکیل کمیسیون مشترک مجدد انجام شود.
بعد از انفجار و خرابکاری در سایت هسته‌ای نطنز و خوشحالی جنتلمن‌های تروریست پشت میز مذاکره، بایدن در تازه‌ترین اظهارات خود در نشست خبری خود با نخست وزیر ژاپن ضمن غیر قابل قبول دانستن حق ایران در انجام غنی سازی ۶۰ درصد گفت: البته ما خوشحالیم که ایران برای بحث و گفتگو‌های غیرمستقیم با ما موافقت کرده تا درباره چگونگی حرکت به جلو و آنچه برای اجازه دادن به ما برای بازگشت به برجام مورد نیاز است، بحث شود.
تاکنون دکتر عراقچی و دستگاه دیپلماسی در مورد چندین دور مذاکرات وین در هفته‌های اخیر اظهاراتی را مطرح کرده‌اند که در نوع خود جای تامل دارد:
عراقچی: به مذاکرات وین خوشبین هستم. (۲۱ فروردین ۱۴۰۰)
توضیحات عراقچی درباره پیشرفت مذاکرات وین: بدون تهیه لیست تحریم‌ها فکر نمی‌کنم پیشرفتی داشته باشیم. (جمعه ۲۷ فروردین)
عراقچی: تفاهم جدید در حال شکل‌گیری است، زمان نوشتن متن توافق فرا رسیده است. (شنبه ۲۸ فروردین)
خطیب‌زاده: در «وین» پیشرفت‌هایی حاصل شده است. ما سعی کردیم متون خود را ارائه کنیم و از طرف‌های مقابل هم خواسته ایم سریعا وارد مصادیق و متون‌های مشترک شوند. (۳۰ فروردین)
اظهارات عراقچی و موارد مبهم مطرح شده از سوی وی در کنار دیگر اظهارات اعضای کشور‌های ۴+۱ و مقامات آمریکایی یادآوری تجریه تلخ مذاکرات برجام و خصوصا ماجرای فک شیت است. مسئله‌ای که تیم ایرانی در آن سال ها، اظهارات غربی‌ها از روند و پیشرفت مذاکرات را تکذیب می‌کرد، اما گذر زمان صحت ادعا‌های غربی‌ها را ثابت کرد.
هم چنین جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا گفته است: «مذاکرات وین تاکنون سازنده بوده است.» در اینجا این سوال مطرح می‌شود که خرسندی آمریکایی‌ها در مذاکرات از چه چیزی نشات می‌گیرد؟ آیا ایران از خواسته هایش عقب نشینی کرده است؟
در این بین اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللیگفته است که: آمریکا حاضر به لغو تحریم‌های دوره ترامپ نیست. این اظهارات مقام روسی ناخودآگاه حقایق دیگری در کنار توییت ظریف را به ذهن متبادر می‌کند. ظریف در تویتتر خود در روز‌های گذشته نوشته بود: همه تحریم‌های ترامپ ضد برجام بوده و باید رفع شود، بدون توجه به تمایزات و نام‌گذاری‌های بی‌منطق و خودسرانه تحریم‌ها. این مسئله در کنار طرح آمریکایی‌ها برای تقسیم بندی نظام تحریم‌ها به تقسیم تحریم‌ها به قابل رفع، قابل مذاکره و غیرقابل رفع که در روز‌های اخیر رسانه‌ای شده است، این سوال مطرح می‌شود که آیا قرار است بازگشت آمریکا به برجام صرفا منوط به لغو نمایشی تحریم‌های دوره ترامپ شود؟
ثمانه اکوان کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به ادعا‌های آمریکایی در دور اول مذاکرات وین اظهار داشت: آمریکایی تا قبل از این گفته بودند که درنهایت هم اگر بخواهند تحریم‌ها را بردارند، تحریم‌های که در زمان ترامپ اعمال شده است را بر میدارند.
وی با اشاره به غیر قابل اعتماد بودن آمریکایی‌ها و فاصله زیاد حرف تا عمل آن‌ها افزود: اگر یادتان باشد آن موقع (زمان اوباما) هم می‌گفتندکه یک یکی دبه‌های آمریکایی آشکار می‌شد که دولت آمریکا بر سر مسائل مختلف و به خصوص برداشتن تحریم‌ها در ابعاد مختلف دبه می‌کردند و ممکن است که بخواهند دوباره به احتمال زیاد هم مسیر قبلی را بروند و برای برداشتن تحریم‌ها دبه بیاورند و اولین گام شان هم همین است که «می‌گویند» فقط تحریم‌های ترامپ را «فعلا» برمی داریم.
هم چنین قدیری ابیانه سفیر اسبق ایران در مکزیک و استرالیا، با اشاره وضع تحریم از سوی اتحادیه اروپا در حین مذاکرات برجامی وین و مواضع آقای عراقچی و ظریف در مذاکرات وین اظهار داشت: این که اتحادیه اروپا دم از حقوق بشر بزنند، جز به مسخره گرفتن خودشان نتیجه‌ای ندارد. اما باید بدانیم که تا زمانی که یک دولت ضعیف و مجذوب غرب با مقاماتی ضعیف هم، چون آقایان ظریف و روحانی در کشور ما هستند، باید همواره شاهد اقدامات یک طرفه غرب و اسرائیل علیه کشورمان باشیم.
سفیر اسبق ایران در مکزیک و استرالیا با اشاره به مواضع ظریف بعد از انفجار نطنز و نقش رژیم صهیونیستی در این حادثه گفت: من خیلی متاسف شدم؛ وقتی یک جمله‌ای را از آقای ظریف خواندم که بعد از انفجار نطنز که صراحتا گفتند کار اسرائیل است. آقای ظریف گفته بود: هدف رژیم صهیونیستی از اقدام علیه تاسیسات نطنز، اخلال در روند مذاکرات بازگشت به برجام است، پس اسرائیل پاسخ این اقدام خود را در پیشرفت‌های جدید در مذاکرات خواهد دید.
دیپلمات سابق کشورمان ادامه داد: واقعا برای آقای ظریف متاسفم. اولا اسرائیل امکان ندارد این اقدام را بدون هماهنگی با آمریکا انجام داده باشد. ثانیا راه جواب به تجاوز اسرائیل پیشرفت‌های جدید در مذاکرات است؟ پیشرفت‌های جدید از سوی چه کسی؟ از سوی آمریکا؟ یا از سوی ایران؟ پیشرفت جدید یعنی عقب نشینی بیشتر. ترجمه صحبت آقای ظریف یعنی همین یعنی عقب نشینی بیشتر.
کارشناس مسائل استراتژیک با اشاره به مذاکرات هسته‌ای در دولت یازدهم و دوازدهم گفت: اول اینکه برجام را امضا کردند با تعهد یکجانبه و نظارت و کنترل غربی ها. یعنی ما متعهد شدیم به اجرای آن و مکانسیم نظارتی تعیین شد. هیچ مکانسیم برای نظارت بر تعهدات غربی‌ها پیش بینی نشد. تمام خطوط قرمز رهبری را رد کردند. گفتند از امروز تحریم‌ها لغو است، در حالی که لغو نبود و در زمان اوباما هم تشدید شد. ترامپ از برجام خارج شد، دولت گفت که اروپایی‌ها می‌توانند جبران کنند. نتیجه این که به اروپا امید بست. در حالی که اروپا هیچ گاه نمی‌آید رابطه ۱۴۰۰ میلیارد دلاری خودش با آمریکا را فدای رابطه ۲۰ میلیارد دلاری با ایران کند. اوباما وعده داد و این‌ها دلشان به اوباما خوش کردند.
دیپلمات پیشین کشورمان با توجه به مواضع بایدن و تیم سیاست خارجی او اظهار داشت: بایدن هم صراحتا گفت که تحریم‌ها را لغو نخواهد کرد. در حال حاضر هم که مذاکره است می‌دانند که آمریکا بنا ندارد تحریم‌ها ر ا لغو کند. منتها می‌خواهند بگویند که این برجامی که مرده به دنیا آمد هنوز جان دارد و این مذاکرات هدف اش این است؛ من معتقدم که ظریف و روحانی می‌دانند که این برجام مرده است، ولی باز دلخوش به نمایش مذاکرات هستند.
سفیر اسبق ایران در مکزیک با اشاره به موضع دکتر عراقچی در مذاکرات اخیر وین گفت: آقای عراقچی به مذاکره می‌رود و بدون کوچکترین دستاوردی ابراز خوشبینی می‌کند. ابراز خوشبینی بیجا خودش به ضرر ما است، ضمن اینکه نفس مذاکره با آن‌ها به ضرر ما است. مواضع روشن است. جایی نیاز به مذاکره است که مواضع روشن نباشد. حالا هم که اروپا جایزه این رفتار ظریف و روحانی و دولت اش با تحریم بیشتر داد و از این به بعد هم بیشتر خواهد شد.
مجتبی ذوالنور رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم در مورد اینکه مجلس در مورد محتوای مذاکرات وین در جریان است یا خیر به رسانه‌ها گفته است: پیش از آغاز مذاکرات، آقای ظریف و آقای عراقچی به کمیسیون آمدند و کلیاتی را در این باره مطرح کردند، اما این مربوط به دور اول مذاکرات است. ما مطلقاً در جریان جزئیات مباحثی که می‌خواهند داشته باشند نیستیم و آن‌ها قبل از مذاکرات هیچ چیز را با کمیسیون مطرح نکردند و در این زمینه نظری هم از کمیسیون نگرفتند.
در نیمه دوم فروردین ماه هفته‌نامه‌ی جوئیش‌ژورنال در مطلبی به نقل از یک منبع فرانسوی مدعی شد نشست مشترک برجام قرار است برای ارائه‌ی پیشنهادی به ایران برگزار شود که به موجب آن آمریکا بدون لغو تحریم‌ها به برجام برمی‌گردد. این هفته نامه از نقش مکرون در ارایه پیشنهاد به بایدن و روحانی سخن گفت که بی ارتباط با تلاش‌های سفیر فرانسه در تهران نیست که در اظهار نظری عجیب در مورد مذاکرات وین گفته است: تلاش می‌کنیم برجام قبل از انتخابات ایران احیا شود. هم چین این هفته نامه از کلاه گشاد غربی بر سر ایران پرده برداری می‌کند و می‌نویسد: فرانسه و آمریکا معتقدند ایران باید هرچه زودتر به تعهدات هسته‌ای خود برگردد و نصب سانتریفیوژ‌های جدید و غنی‌سازی ۲۰ درصد را متوقف کند. به همین منظور، آمریکا حاضر است فقط یک میلیارد دلار از پول‌های بلوکه‌شده‌ی ایران و احتمالاً تعدادی از زندانیان ایرانی در ایالات متحده را آزاد کند. بدین وسیله غربگراین ایرانی در آستانه انتخابات حساس ۱۴۰۰ در ایران تقویت می‌شوند.
علاوه بر آخرین مواضع جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا درباره مواضع این کشور درباره بازگشت تهران و واشنگتن به پایبندی به توافق هسته‌ای هم قابل تامل است. وی حتی به راهبرد گام به گام و مرحله به مرحله لغو تحریم‌ها بی توجه است و آن را هم بر نمی‌تابد. وی در گفتگو با شبکه فاکس نیوز به این سوال که آیا در مذاکرات وین در زمینه احیای توافق هسته‌ای پیش رفتی حاصل شده است و آیا آمریکا حاضر است در بازگشت گام به گام به توافق هسته‌ای تحریم‌های ایران را لغو کند یا نه، توضیح داد: مذاکرات وین از این نظر که تلاش‌هایی واقعی انجام شده سازنده بوده است.
سالیوان هم چنین گفته است: آمریکا تحریم‌های ایران را لغو نخواهد کرد، مگر شفافیت و اطمینان درباره بازگشت کامل ایران به پایبندی به تعهداتش در توافق وجود داشته باشد که یعنی برنامه هسته‌ای اش را متوقف کند، زمان گریز را افزایش دهد، سطح و دامنه غنی سازی را پایین بیاورد. آمریکا تا زمانی که از تمام این‌ها مطمئن نباشد، هیچ امتیازی نخواهد داد.
مصطفی احمدی- کارشناس ارشد روابط بین‌الملل