بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‌

"اللهمَّ اجعل صِیامی فیهِ صِیامَ الصائِمین، وَ قِیامی فیهِ قِیامَ القائِمین وَ نَبِّهنی فیهِ عَن نَومَةِ الغافِلین، وَ هَب لی جُرمی فیهِ یا اِلهَ العالَمین وَاعفُ عَنّی یا عافِیاً عَنِ المُجرِمین."

«خدایا قرار ده روزه‌ام را در این ماه روزه روزه‌داران واقعی و شب زنده‌داری‌ام را نیز مانند شب زنده‌داران و بیدارم کن در آن از خواب بی‌خبران و گناهم را بر من ببخش ای معبود جهانیان و درگذر از من ای درگذرنده از گناهکاران.»

به گزارش ایسنا، آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح دعای روز اول ماه مبارک رمضان آورده است:

اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ؛ خدایا روزه مرا روزه صائمین قرار بده؛ صائمین چه کسانی هستند؟

سه نوع روزه داریم؛ ۱- روزه عام ۲- روزه خاص ۳- روزه خاص الخاص

روزه عام: همان روزه‌ای است که عموم مردم می‌گیرند؛ نمی‌خورند و نمی‌آشامند، ولی متأسفانه به نامحرم هم نگاه می‌کند؛ گناه هم می‌کند؛ حجابش را هم مراعات نمی‌کند. بنابراین روزه عام روزه‌ای هست که انسان تنها از اموری که روزه را باطل می‌کند خودداری می‌نماید.

روزه خاص: روزه‌ای است که روزه‌دار علاوه بر اینکه از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند اعضا و جوارحش هم روزه دارد؛ چشمش را هم از معصیت می‌بندد؛ سحر که روزه می‌گیرد نیت می‌کند که خدایا من همه اعضا و جوارحم روزه است؛ گوشم غیبت نمی‌شنود، زبانم غیبت نمی‌کند، و … این روزه خاص است.

روزه خاص الخاص: این روزه، روزه‌ای هست که غیر از خدا هیچ چیز دیگری در دل روزه‌دار نباشد؛

ویژگی قائمین

وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ؛ خدایا در ماه رمضان قیام مرا قیام قائمین قرار بده؛ یعنی شب که نماز شب می‌خوانم، قیامم قیام قائمین باشد، قائمین آنهایی هستند که در نماز از خوف خدا گریه و زاری می‌کنند.

حاج میرزاعلی محدث‌زاده پسر بزرگ شیخ عباس قمی (ره) نقل می‌کرد: پدرم وقتی نماز شب می‌خواند آن طور از خوف خدا گریه می‌کرد که ما از صدای گریه ایشان از خواب می‌پریدیم.

قیام ما را قیام قائمین قرار بده؛ یعنی نماز مرا نماز عاشقانه قرار بده؛ برای نماز شب از خواب باید بپریم نه اینکه ساعت کوک کنیم تا بیدار شویم.

وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِینَ؛ در این روز اول ماه رمضان مرا از خواب غفلت بیدار بکن؛ این هم دعای خوبی است، گناه نکنیم هر لحظه ممکن است مرگ از راه برسد مثلاً فلان آقای فروشنده دارد آب توی شیر می‌ریزد، یک مرتبه سکته می‌کند، مرگ که خبر نمی‌کند و اینها غفلت است.

وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ؛ خدایا در این ماه رمضان مرا ببخش ای خدایی که از گنهکاران می‌گذری.

**************

شرح دعای روز اول ماه مبارک رمضان به روایت آیت‌الله مکارم شیرازی

دعا در معارف اسلامی جایگاه ویژه‏‌ای دارد،[۱]در این بین دعاهای مخصوص روزهای ماه رمضان که عطر آن تمام مساجد و مراکز عبادی مؤمنان را در سراسر جهان فرا می‌گیرد، نشانه‏‌ای از رحمت و عطوفت اسلامی است[۲].

آنچه مهم است دقّت در بندبند این دعای ارزشمند و تعبیرات لطیف و عالی آن و سپس هماهنگ ساختن روح و فکر با این تعبیرات است.

تبیین ویژگی‌های روزه داران و شب زنده داران واقعی، چیستی مفهوم غفلت و راه کارهای برون رفت از آن، نسبت طلب استغفار با آمرزش گناهان و ترسیم حدود وگستره مفهوم عفو الهی از مهمترین نکات دعای روز اول ماه مبارک رمضان به شمار می‌آید.

صائمین چه کسانی هستند؟

گرچه جسم روزه‏، ترک خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه‏ است، امّا روح روزه، رسیدن به قلّه تقوا است؛ «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»[۵]، لذا هنگامی که انسان روزه‏ می‏گیرد رقّت قلب‏ پیدا می‌کند و معنویتش بیشتر شده[۶] و در نتیجه حس مسؤولیت و پرهیزکاری و خداترسی و حق شناسی در انسان احیاء می‌شود و روزه داری حقیقی تحقق می‌یابد.[۷]

قائمین چه کسانی هستند؟

قائمین کسانی هستند که به دنبال شور و نشاطند، لذا در انتهای شب از خواب برمی‌خیزند و به راز و نیاز با خالق بی‌نیاز خویش می پردازند؛[۸] و با حضور قلب در نماز حاضر می‌شوند.[۹]

خدایا مرا از خواب غافلان، بیدار کن

«غفلت» شامل «غفلت» از خدا و «غفلت» از یوم المعاد و ناپایداری دنیا و «غفلت» از شیطان و وسوسه‏‌های او و در یک بیان ، «غفلت» از تمام اموری است که به نوعی با سعادت انسان مرتبط است.[۱۰]

از سوی دیگر بیداری‏ نقطه مقابل غفلت، و به معنای خودآگاهی است؛ یعنی توجه به اعمال و کردارهای گذشته، برای جبران خطاها و جهت‏‌گیری‌های صحیح در آینده.[۱۱]

گناهم را ببخش، ای خدای عالمیان

بی‌شک فراز «وَهَبْ لی جُرْمی‏ فیهِ یا الهَ‏ الْعالَمینَ؛ وگناهم را ببخش ای معبود جهانیان »[۱۲]، برای مردم جنبه سرمشق و آموزشی دارد و راه بازگشت به خداوند و توبه و انابه به درگاه او را، به ما می‏آموزد، و عظمت گناه‏ و سنگینی نافرمانی حق را به درستی برای ما مجسّم می‏سازد.[۱۳]

 گسترۀ مفهوم عفو الهی

«عَفْو» به معنای محو آثار گناه‏ می‏آید،[۱۴] و هنگامی که در مورد خداوند به کار می‏رود به معنای بخشش گناهان و ترک مجازات و محو آثار معصیت است.

[۱] سوگندهای پر بار قرآن ؛ ص۴۹۳.

[۲] آیین رحمت ؛ ص۴۰.

[۳] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۶۷۲.

[۴] همان؛ص۸۱۲.

[۵] سوره بقره؛ آیه ۱۸۳.

[۶] اخلاق در قرآن ؛ ج‏۱ ؛ ص۲۱۳.

[۷] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏۲ ؛ ص۳۷۰.

[۸] همان؛ص۱۰۲.

[۹] همان؛ص۱۰۳.

[۱۰] همان ؛ ص۳۳۸.

[۱۱] همان ؛ ص۳۴۸.

[۱۲] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص۸۱۲.

[۱۳] همان ؛ ص۱۱۵۴.

[۱۴] لغات در تفسیر نمونه ؛ ص۳۸۵.

[۱۵] پیام قرآن، ج‏۴، ص ۳۷۰.

شرح دعای روز اول ماه مبارک رمضان| جواد محدثی

فرازهای این دعا، عبارت است از:

نماز و روزه واقعی

هشیاری از غفلت

بخشایش گناه و عفو خدا…

نماز و روزه راستین

چه بسیارند روزه دارانی که از روزه، جز «گرسنگی و عطش»، دستاوردی ندارند… این سخن پیشوایان دین است.[۱]

پس، ممکن است که روزه هم، پوک و بی مغز باشد،

ممکن است روزه دار هم، به «ثواب» نرسد،

ممکن است که روزه انسان، آنچه که «باید باشد» نباشد،

ممکن است روزه ای بگیریم که پذیرفته درگاه حق نباشد،

پس… از همین روز اوّل، حتی پیش از رسیدن ماه مبارک، تکلیفمان را روشن کنیم، روزه ای بگیریم که «مقبول» باشد، درست باشد، کامل باشد، «خداپسند» باشد.

روزه ای که ما را از گناه و شهوت و خودخواهی باز داد،

روزه ای که از آن، فقط رنج و درد تشنگی، عایدمان نشود،

روزه ای که همراه عطش و گرسنگی، چشم و گوشمان از گناه، دست و پایمان از معصیت، نیّت و اراده مان از آلودگی و شرّ و بدی و قلبمان از بدخواهی و حسد و کینه مصون باشد،

زبانمان، به گفتن ناروا نچرخد، چشممان، به گناه و حرام ننگرد،

قدرتمان، در راه باطل، به کار گرفته نشود.[۲]

از خدا بخواهیم که «روزه» ما را در این ماه، روزه «روزه داران واقعی» قرار دهد،

همچنین نماز و قیاممان را، تا نمازمان هم، تنها خم و راست شدن نباشد، و صلاة ما، فقط گفتن ذکر و خواندن ورد نباشد، بلکه احساس «حضور» در پیشگاه خدا باشد، راز و نیاز با «مبدأ هستی» و مناجات با خالق باشد،

حضور، در خلوتگه یار و بار یافتن به محضر حقیقت جاودانه و کمال مطلق باشد،

تا نماز، سکوی پروازمان و نردبان عروجمان به سوی خدا وتقرّب به او گردد، چراکه: «الصَّلاةُ قُربانُ کُلّ تَقیٍّ».[۳]

نماز، وسیله قرب هر تقواپیشه است.

بیداری از غفلت

غفلت، نوعی خواب است، و خواب… برادر مرگ.

باید از خدا خواست که توفیق بیداری و هشیاری دهد، توفیق رسیدن به بصیرت و آگاهی، و نیل به اهداف والای خلقت انسان و رسالت انبیا بدهد.

حضرت موسی و عیسی و ابراهیم و نوح و محمّد صلی الله علیه و آلهو تمام پیامبران دیگر، آمده اند تا انسان را از «ظلمات» به «نور»، از «خواب» به «بیداری»، از «چاه خود» به «لقاء خدا» برسانند.

آمده اند تا فطرت الهی را یاد آرند، تا گنجینه های مدفون عقل و اندیشه را استخراج کنند و انسان را به «یقین» و آگاهی برسانند.

علی بن ابی طالب علیه السلام فرموده است:

«خداوند، عبد و بنده اش محمد صلی الله علیه و آله را با «حق» و دین هدایت فرستاد، تا بیماری های (قلبی و فکری) شما را درمان کند و شما را از غفلت، «بیدار» کند».[۴]

این فلسفه بزرگ رسالت است، دمیدن روح حیاتبخش آگاهی و بصیرت در انسان. تمام گناهان در سایه غفلت و جهالت است و انبیا برای غفلت زدایی و هدایت به خیر و حق آمده اند.

راه رسیدن به حق و نیکی و دور شدن از معصیت و غفلتهای تباهی زا، داشتن بصیرت و آگاهی است و این بیدار شدن از خواب غفلت، چیزی است که از خداوند خواسته ایم.

بخشایش جرم

اگر بنا باشد که خداوند با «عدل» با بندگانش رفتار کند، کمتر کسی است که بتواند از عذاب و دوزخ نجات یابد.

انسان ها گرفتار نافرمانی ها و خطاهایند، به اندازه ریگ بیابانها، و موج دریاها و برگ درختان و قطرات باران، امّا آنچه بیش از اینهاست، کرم و بخشش خداست.

خطاپوشی از صفات خداست، چرا که او «ستّارالعیوب» است، و بخشایش گناه، از ویژگیهای اوست، چرا که خداوند، «غفّار الذّنوب» است.

اوست که می بخشد و عذاب می کند، اوست که می پذیرید و ردّ می کند، اوست که از «جرم»، در می گذرد، پاداش و کیفر می دهد.

پس، همه چیز در دست اوست: «بِیَدِهِ مَلکوتُ کُلِّ شَیی ءٍ».[۵]

و اگر قصوری از بندگان است، باید پیش او دست به دعا بردارند و از او طلب عفو کنند، که او عفو کننده مجرمین است.

بنده همان به که زتقصیر خویش

عذر به درگاه خدا آورد

ورنه سزاوار خداوندیش

کس نتواند که به جا آورد[۶]

اگر خدا نبخشاید، پس که ببخشاید؟! و اگر او عفو نکند، پیش که باید رفت؟

آری، هیچ مفرّی از خدا نیست، مگر بازهم به سوی خدا.

اگر خداوند ببخشاید، بار سنگین گناهان از دوشمان برداشته خواهد شد، و آنگاه پرواز، آسان است.

پی نوشت:

[۱] ـ از جمله سخن پیامبر خدا: ما اَقَلَّ الصُوّام و اکثَرَ الجُوّاعُ چه اندکند روزه داران و چه بسیارند گرسنگان! من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۰۹. [۲] ـ امام صادق علیه السلام: اِذا صُمتم فَاحفَظوا اَلسِنَتَکم عَنِ الکِذبِ و غُضّوا أبصارَکم، ولاتنازَعوا ولاتَحاسَدوا ولاتَغتابُوا ولاتَماروا، ولاتَکذِبوا ولاتُباشِرُوا ولاتَخالفوا ولاتَغاضَبُوا ولاتَسابّوا ولاتَشاتَموا…ولاتَغْفُلوا عَن ذِکرِاللّه …بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۹۲. [۳] ـ خصال، ص ۶۲۰. [۴] ـ نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۱۹۸. [۵] ـ یس، آیه ۸۳. [۶] ـ سعدی، در دیباچه گلستان.

منبع: سینای نیاز؛ جواد محدثی.

انتهای پیام