گروه اقتصادی: شیوع کرونا، ضمن کاهش شاغلان و متقاضیان شغل چهره بازار کار ایران را نیز مردانه‌تر کرده است
بررسی وضعیت بازار کار ایران در 5سال منتهی به سال 1399حاکی از آن است که روند بهبود این بازار که از اواسط دهه 90آغاز شده بود، یکباره در دوره کرونا معکوس شده و فقط در یک سال، نرخ مشارکت اقتصادی به میزان 2.1درصد کاهش یافته است.

آمارها نشان می‌دهد پاندمی کرونا مشاغل زنان را هدف گرفته و شیوع کرونا، ضمن کاهش شاغلان و متقاضیان شغل، چهره بازار کار ایران را نیز مردانه‌تر کرده است. به گزارش همشهری، در شرایطی که سونامی متقاضیان انباشته کار در سال‌های 92تا 95 اجازه کاهش نرخ بیکاری را نمی‌داد و عملاً سیاست‌های اشتغال‌زایی دولت را خنثی می‌کرد،از سال 96به بعد شرایطی ایجاد شد که برنامه‌های توانمندسازی تولید و اشتغال‌آفرینی، به بهبود شرایط شغلی جمعیت فعال اقتصادی منجر شود اما کرونا فقط در سال 1399توانست تمام رشته‌های متولیان اقتصادی برای بهبود بازار کار را پنبه کند و با اخراج جمعیت فعال اقتصادی اعم از شاغل و بیکار، نرخ مشارکت اقتصادی ایران را به‌طور چشمگیری کاهش دهد؛ این در حالی بود که حتی اعمال تحریم‌های ترامپ از اواسط سال 97نیز نتوانسته بود تغییرات معناداری در بازار کار ایران ایجاد کند.

آفت کرونا
آخرین اطلاعات منتشر شده از مرکز آمار درباره وضع بازار کار ایران حاکی است: در پایان سال 1399، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 15ساله و بیشتر در ایران به 41.3درصد رسیده که در مقایسه با سال قبل 2.8درصد کاهش نشان می‌دهد. از سوی دیگر، در طول این یک سال که سرتاسر با بحران شیوع کرونا و دوره‌های متوالی اجرای محدودیت‌های کرونا همراه بوده است، نرخ اشتغال در ایران با کاهش 2.1درصدی به 37.3درصد و نرخ بیکاری با کاهش 1.1درصدی به 9.6درصد رسیده که از خروج همزمان شاغلان و بیکاران از بازار حکایت دارد.

این اتفاق به‌معنای کاهش چشمگیر سهم جمعیت فعال کشور (اعم از شاغلان و افراد در جست‌وجوی کار) است که تضعیف و محدود شدن حوزه تولید و فعالیت‌های مولد می‌تواند ازجمله تبعات اصلی آن باشد. بررسی‌های معاونت اقتصادی اتاق تهران حاکی از این است که نرخ مشارکت اقتصادی در ایران بعد از آغاز دوره صعودی در سال 1392که عمدتاً تحت‌تأثیر تغییر رویکرد دولت جدید در قبال تعامل بین‌الملل و خوش‌بینی جامعه به ثمرات توافق هسته‌ای محقق شده بود، از میانه سال 1397و با خروج یکجانبه آمریکا از معاهده برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه اقتصادی وارد روند نزولی شده؛ اما بخش عمده افول نرخ مشارکت اقتصادی از ابتدای سال98 و در سایه شیوع بیماری کووید-19 در ایران اتفاق افتاده است.

اثرات کرونا بر کار زنان و مردان
بررسی اطلاعات رسمی بازار کار حاکی است: تحولات آغاز شده از میانه سال 1397در بازار کار با شدت بسیار بالاتری در دوره شیوع ویروس کرونا ادامه پیدا کرده و البته مشارکت اقتصادی و حضور زنان در بازار کار را بیش از مردان تحت‌تأثیر قرار داده است.آمارها نشان می‌دهد در سال 1399، نرخ مشارکت اقتصادی مردان با افت 2.4درصدی نسبت به سال قبل به 68.7درصد رسیده و همزمان نرخ بیکاری مردان نیز برای دومین سال متوالی در این سال کاهشی بوده و با افت 0.6درصدی روی رقم 8.4درصدی ایستاده است.

در مقابل اما، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال 1399با 3.1درصد کاهش، 13.9درصد محاسبه شده و سهم جمعیت زنان از اقتصاد ایران بیش ‌از پیش کاهش یافته است. علاوه بر این، با تداوم روند نزولی نرخ بیکاری زنان 15ساله و بیشتر در سال 1399که عمدتاً ناشی از خروج آنها از بازار بوده، نرخ بیکاری زنان به 15.7درصد رسیده که 0.6درصد کمتر از سال 1398است. تفسیر آمارهای بازار کار در سال 98 گویای این حقیقت است که در دوره شیوع کرونا، باوجوداینکه همه فعالان اقتصادی تحت‌تأثیر قرار‌گرفته‌اند، بازهم فشار بر زنان بیشتر بوده و چهره بازار کار ایران مردانه‌تر شده است.

نمای بازار کار شهر و روستا
در سال کرونا، نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 15ساله و بیشتر در مناطق شهری ایران 40.4درصد بوده که نسبت به سال 1398معادل 2.7درصد کاهش نشان می‌دهد. این در حالی است که نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت 15ساله و بیشتر در مناطق روستایی ایران در سال 1399به 44.2درصد رسیده که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 3.1درصد کاهش را تجربه می‌کند.در حقیقت، مناطق روستایی در حالی در سال 1399با افت شدیدتر نرخ مشارکت اقتصادی مواجه شده‌اند که خطر همه‌گیری و سرایت کرونا در مناطق شهری بیشتر بوده و به همین واسطه محدودیت‌های کرونا با تأکید بر کاهش تجمعات انسانی در مناطق شهری با جدیت بیشتری پیگیری شده است. از سوی دیگر بررسی نرخ بیکاری در مناطق شهری و روستایی نشان می‌دهد در سال 1399و در سایه شیوع کرونا، نرخ بیکاری جمعیت 15ساله و بیشتر در مناطق شهری با 1.4درصد کاهش به 10.4درصد و در مناطق روستایی با افت 0.1درصدی به 7.2درصد رسیده است. نمای کلی بازار کار سال1399 در جامعه شهری و روستایی نشانگر این موضوع است که در دوره کرونا، کاهش بیشتر نرخ بیکاری در جامعه شهری و در مقابل افت بیشتر نرخ مشارکت در جامعه روستایی اتفاق افتاده است.

وضعیت بیکاری جوانان
در سال 1399، نرخ بیکاری جوانان شرایط مساعدتری نسبت به سال قبل داشته اما ازآنجا ‌که بخشی از تحولات این حوزه ناشی از کاهش نرخ مشارکت اقتصادی جوانان و خروج آنها از بازار بوده است، لزوماً نمی‌تواند اتفاق مثبتی قلمداد شود. آمارها نشان می‌دهد نرخ بیکاری جوانان 15تا 24ساله در سال 1399معادل 23.7درصد بوده که نسبت به سال قبل 2.3درصد کاهش یافته است.

بررسی مقایسه نرخ بیکاری جوانان با نرخ بیکاری کل کشور و سایر گروه‌های سنی حاکی از این است که نرخ بیکاری جوانان در همه سال‌های مورد‌بررسی بالاتر از نرخ بیکاری کل کشور بوده که این موضوع برای گروه زنان شدیدتر است. در سال 1399درحالی‌که نرخ بیکاری جوانان، 14.1درصد بیشتر از میانگین نرخ بیکاری کشور محاسبه شده، نرخ بیکاری زنان جوان 20.3درصد و نرخ بیکاری مردان جوان 12.8درصد بالاتر از میانگین نرخ بیکاری در گروه‌های جنسیتی متناظر بوده است.در این میان وضعیت بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی نیز حاکی است: در سال 1399نرخ بیکاری این گروه با 3.5درصد کاهش نسبت به سال قبل به 14.2درصد رسیده؛ یعنی در دوره کرونا، 14.2درصد از فعالان اقتصادی که جویای کار بوده‌اند همچنان بیکار مانده‌اند. البته زنان فارغ‌التحصیل آموزش عالی که جویای کار بوده‌اند، در این دوره شرایط بدتری را تجربه کرده و 22.8درصد از آنها قادر به یافتن شغل نشده‌اند.
البته این رقم 3.5درصد کمتر از سال 1398است. مقایسه جنسیتی بازار کار فارغ‌التحصیلان آموزش عالی نیز حاکی از این است که در سال کرونا، نرخ بیکاری مردان فارغ‌التحصیل جویای کار 10.4درصد و نرخ بیکاری زنان فارغ‌التحصیل 12.4درصد بوده است. به‌عبارت‌دیگر در سال گذشته، شکاف بین نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان زن با نرخ بیکاری مردان فارغ‌التحصیل به 2درصد رسیده است که در مقایسه با شکاف جنسیتی بازار کار ایران و اختلاف 7.3درصد نرخ بیکاری مردان و زنان، رقم قابل‌قبولی محسوب می‌شود و می‌تواند کورسوی امیدی برای کاهش تبعیض جنسیتی در بازار کار ایران و رشد چشمگیر سهم زنان در اقتصاد ایران باشد.