به گزارش مفدا آباده- بیش از هفت‌صد سال از درگذشت دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصرالدین طوسی می‌گذرد اما هنوز هم دستاوردهای علمی این دانشمند ایرانی محل رجوع است.
زندگینامه خواجه نصیرالدین طوسی
ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی مشهور به خواجه‌نصیرالدین طوسی شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضی‌دان و منجم ایرانی سده هفتم است که در ۵ اسفند سال ۵۷۹ هجری شمسی برابر با سال ۵۹۷ هجری قمری در توس متولد شد و به القابی مانند نصرالدین، محقق طوسی، استاد البشر و خواجه شهرت دارد. او بیشتر عمر خویش را صرف پیشرفت علمی کشور کرد و از علمای بزرگ ریاضی، نجوم و حکمت ایران در قرن هفتم و نیز از وزرا آن عصر است.
درباره زادگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی اختلاف است بعضی کتاب‌ها و منابع پدر وی را شیخ وجیه الدین محمد بن حسن از بزرگان و دانشوران قم می‌دانند اما در بعضی منابع پدر او را زاده روستای جهرود ساوه می‌دانند که به همراه خانواده برای زیارت امام هشتم شیعیان به مشهد عازم می‌شود و پس از زیارت، در هنگام بازگشت به علت بیماری همسرش، دریکی از محله‌های شهر توس مستقر می‌شود و پس از چندی به درخواست اهالی محل علاوه بر اقامه نماز جماعت در مسجد، به تدریس در مدرسه علمیّه مشغول می‌شود. خواجه نصیر در ایام اقامت پدر در آنجا متولد شد.
خواجه طوسی در کودکی و نوجوانی پس از خواندن و نوشتن، قرائت قرآن، قواعد زبان عربی و فارسی، معانی و بیان و حدیث را نزد پدرش آموخت. پس‌ازآن به توصیه پدر، نزد دایی‌اش نورالدین علی بن محمد شیعی که از دانشمندان نامور در ریاضیات، حکمت و منطق بود، به فراگیری آن علوم پرداخت.
وی باراهنمایی پدرش در محضر کمال‌الدین محمد حاسب که از دانشوران نامی در ریاضیات بود، به تحصیل پرداخت اما هنوز چند ماهی نگذشته بود که استاد آهنگ سفر کرد و آورده‌اند که وی به پدر او گفت: من آنچه می‌دانستم به او (خواجه نصیر) آموختم و اکنون سؤال‌هایی می‌کند که گاه پاسخش را نمی‌دانم!
پس از چندی دایی پدرش نصیرالدین عبدالله بن حمزه که تبحر ویژه‌ای در علوم رجال، درایه و حدیث داشت، به توس آمد و خواجه در نزد او به کسب علوم پرداخت. گرچه او موفق به فراگیری مطالب جدیدی از استاد نشد، اما هوش و استعدادش باعث تعجب استاد شد به‌گونه‌ای که به او توصیه کرد تا به‌منظور استفاده‌های علمی بیشتر به نیشابور مهاجرت کند. او در شهر توس و به دست استادش نصیرالدین عبدالله بن حمزه لباس عالمان دین را بر تن کرد و ازآن‌پس به لقب نصیرالدین از سوی استادش مفتخر شد و سپس به نیشابور رفت و در آنجا به‌عنوان عالمی برجسته شهرت یافت.
وی پس از تحصیل در نزد دانشمندان نیشابور به ری رفت، سپس قصد سفر به اصفهان کرد اما در بین راه، پس از آشنایی با میثم بن علی میثم بحرانی به دعوت او و به‌منظور استفاده از درس خواجه ابوالسعادات اسعد بن عبدالقادر بن اسعد اصفهانی به شهر قم رفت. سپس از قم به اصفهان و ازآنجا به عراق رفت.
خواجه نصیرالدین و مغولان
خواجه‌نصیرالدین طوسی مدتی در دستگاه اسماعیلیه در دژ الموت بود و هنگام حمله هلاکوخان مغول به ایران برای نجات مسلمانان از خونریزی‌های این حاکم به خدمت او درآمد و با تدابیر خاصی از خرابی‌های شهرها و کشتار دسته‌جمعی مردم به دست هلاکوخان جلوگیری کرد. او نهایتاً هلاکو را به یورش به بغداد و سرنگونی عباسیان ترغیب نمود.
از دیگر خدمات این دانشمند ایرانی تشویق هلاکوخان به ساخت رصدخانه‌ای در شهر مراغه و ترغیب وی به زیج (جدول نجومی) جدیدی است که بعدتر به زیج ایلخانی مشهور گردید. او همچنین کتابخانه‌ای گردآوری کرد که حدود چهل هزار جلد کتاب در آن بوده است. از خواجه‌نصیرالدین طوسی تألیفات متعددی در رشته‌های علوم ریاضی، نجوم، منطق، علوم طبیعی و حکمت الهی باقیمانده است.
آثار خواجه نصیرالدین طوسی
از مشهورترین کتاب‌های خواجه‌نصیرالدین طوسی به زبان عربی می‌توان به شرح کتاب اشارات ابن‌سینا و در فارسی کتاب اخلاق ناصری اشاره کرد. دیگر آثار برجسته وی عبارت‌اند از تجریدالکلام فی تحریر عقاید الاسلام در زمینه الهیات، تذکره نصیریه در نجوم، اساس الاقباس در منطق، اوصاف الاشراف در عرفان؛ وی همچنین چندین کتاب به زبان عربی درباره منطق، نجوم و هندسه دارد.
خواجه‌نصیرالدین طوسی حدود یک‌صد و نود کتاب و رساله علمی در موضوعات متفاوت به رشته تحریر درآورده است.
وی یکی از توسعه‌دهندگان علم مثلثات است. در قرن ۱۶ میلادی کتاب‌های مثلثات او به زبان‌های اروپایی ازجمله فرانسه ترجمه گردید و هنوز مورد ارجاع و استفاده دانشمندان مغرب زمین است.
شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی
از شاگردان معروف او می‌توان علامه حلی، قطب‌الدین شیرازی، کمال‌الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی، کمال‌الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی، سید رکن‌الدین استرآبادی، ابراهیم حموی جوینی، اثیرالدین اومانی، مجدالدین طوسی، مجدالدین مراغی را نام برد.
درگذشت خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی در واپسین لحظه‌های عمر خویش و هنگامی‌که در بغداد بود، به شاگردانش سفارش می‌کند که او را در کاظمین و در جوار مرقد مطهر امام کاظم (ع) و حضرت جواد (ع) دفن کنند و جمله‌ای که مبنی بر بزرگ داشتن او باشد بر سنگ‌قبرش نوشته نشود،.
شاگردان او اصرار می‌کنند تا آیه یا حداقل بیتی از اشعارشان را روی سنگ مزارش بنویسند تا آیندگان صاحب قبر را بشناسند و خواجه نصیر می‌گوید: تنها اسم مرا روی سنگ بنویسد زیرا وقتی قبر من در جوار این دو امام است شایسته نیست جمله‌ای مبنی بر بزرگداشت من روی قبر نوشته شود. اگر هم خواستید چیزی بنویسید، این آیه از قرآن کریم باشد: و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید، سوره کهف، آیه ۱۷؛ مربوط به حکایت اصحاب کهف و سگ آنها است که در دم غار نشسته است.
نظر شما