به گزارش جهان صنعت نیوز: حالا تنها چند روز به اتمام این فرصت زمان باقی است اما به نظر می‌رسد، علاوه بر اروپایی‌ها، جو بایدن هم برخلاف وعده‌های اولیه خود عجله‌ای برای بازگشت به برجامی که تنها پوسته‌ای از آن باقی مانده است، ندارد.روحانی موافق خروج از پروتکل‌های الحاقی یا همان «اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها» نیست و بارها این موضوع را به زبان آورد و حتی مصوبه فوق را برای اجرا ابلاغ نکرد و این قالیباف بود که به عنوان رییس مجلس مجبور به ابلاغ آن از طریق روزنامه رسمی شد. اما در نهایت محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه گفت که با وجود مخالفت با این قانون، دولت ناگزیر است مصوبه مجلس را اجرا کند؛ اتفاقی که ابهامات و آینده غیرشفافی را در صورت اجرا برای کشورمان به همراه خواهد داشت.
پروتکل الحاقی چیست؟
معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) از سوی ۱۹۱ کشور (تا سال ۲۰۱۵) از جمله ایران امضا شده است. این معاهده ضمیمه‌ای موسوم به «پروتکل الحاقی» دارد که به امضای جمهوری اسلامی ایران نیز رسیده است. بر اساس این پیوندنامه پیوستی، بازرسی حق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و برخلاف بازرسی ویژه، نیازی به تصویب شورای حکام ندارد. آژانس در بازرسی‌های خود برمبنای پروتکل حق دارد به هر جایی که برای انجام وظایف خود ضروری می‌داند، دسترسی پیدا کند. این نوع بازرسی بیشتر برای فعالیت‌های اظهارنشده یا مخفی طراحی شده است.
اما به دلیل اینکه آمریکا و اروپا روند روشنی در قبال برجام در پیش نگرفتند، مجلس ایران طبق مصوبه‌ای سعی کرد مانعی در برابر آنها ایجاد کند و به قولی دست ایران را برای چانه‌زنی برجامی باز کند. به همین دلیل نمایندگان در قانون فوق تصویب کردند که در صورت «عدم اجرای کامل تعهدات کشورهای ۱+۴ در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع موانع صادرات و فروش نفت»، دولت باید سوم اسفند اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند. همچنین طبق ماده یک طرح مقرر شده که سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در کشور تولید و ذخیره شود. همچنین طبق ماده دو سازمان انرژی اتمی مکلف شده است ماهانه ۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با سطح پایین تولید و نگهداری کند و طبق ماده ۳ سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی نیز مکلف به بهره‌گیری از ماشین‌های نسل جدید سانتریفیوژهای IR2Mو IR6 است. ناگفته نماند که مجلس، سازمان را مکلف به بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیوم فلزی در اصفهان کرده است. همان اتفاقی که اخیرا سازمان بین‌المللی انرژی اتمی از آن خبر داد و منجر به صدور بیانیه تروئیکای اروپا و ابزار نگرانی آنها از این سطح از تولید اورانیوم فلزی شد.
بنابراین با وجودی که ضرب‌الاجل مجلس روبه اتمام است و نمایندگان در حال خط و نشان کشیدن برای دولت به منظور اجرای مصوبه مجلس و خروج از پروتکل الحاقی در سوم اسفند هستند، تروئیکای اروپا مشغول صدور بیانیه هشدارآمیز برای اجرای کامل تعهدات برجامی از سوی ایران است و نسبت به غنی‌سازی اورانیوم ۲۰ درصدی و تولید اورانیوم فلزی ابراز نگرانی می‌کند و دولت بایدن هم مشغول بازی اول چه کسی به برجام برگردد، است! موضوعی که به خوبی نشان می‌دهد نه طرف‌های آمریکایی و نه اروپایی با وجود همه ادعاها و ابراز نگرانی‌هایشان درباره برجام، در واقع تمایلی برای بازگشت عملی به برجام ندارند و صرفا به دنبال جلب نظر افکارعمومی هستند تا ایران را ناقض برجام معرفی کنند. در حالی که ایران برخلاف آنها طی سال‌ها به همه تعهدات برجامی خود عمل کرده است.
برجام ابزار فشار برای رسیدن به مطالبات فرابرجامی
گفتنی است غربی‌ها در تلاشند با ایجاد فشار بین‌المللی ایران را وادار به پذیرش مذاکراتی فراتر از برجام کنند. مطالباتی از سوی متحدین دولت آمریکا، به ویژه عربستان و اسراییل برای حضور در مذاکرات جدید با ایران و همچنین مذاکره درباره موضوعات منطقه‌ای و به ویژه برنامه موشکی ایران از عمده این موارد است که اروپا و آمریکا برای رسیدن به آن در تلاشند. اما جمهوری اسلامی ایران بارها مواضع رسمی خود را اعلام کرده که موضوعات موشکی و منطقه‌ای‌اش به هیچ‌وجه قابل مذاکره نیست.
به نظر می‌رسد با وجود تعلل غرب برای بازگشت به برجام، در این فرصت چند روزه تا ضرب‌الاجل تعیینی مجلس برای خروج دولت از پروتکل‌های الحاقی، هیچ گشایش جدیدی در این باره اتفاق نخواهد افتاد. به همین دلیل زهره الهیان عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم با یادآوری تاریخ ۳ اسفند، به دولت و تاکید بر بیانات رهبری مبنی بر اینکه «ایران هنگامی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که آمریکا همه تحریم‌ها را در عمل و نه در حرف یا روی کاغذ، لغو کند و این لغو تحریم‌ها مورد راستی‌آزمایی ایران قرار گیرد»، گفت: «دولت باید مقدمات خروج از پروتکل الحاقی را فراهم کند و اگر غیر از این عمل کند، قطعا مجلس، مسوولان دستگاه‌های ذی‌ربط را فرا می‌خواند و با ابزارهای نظارتی، اجرای دقیق قانون را دنبال خواهد کرد.»
اگرچه مجلس برای خروج هر چه سریع‌تر دولت از پروتکل‌های الحاقی خط و نشان می‌کشد ولی کارشناسان بر این عقیده‌اند که در این شرایط حساس باید منطقی به موضوع نگاه شود چرا که هم ایران و هم آمریکا تمایل به احیای برجام دارند ولی هر کدام می‌خواهند از طرف مقابل امتیاز بیشتری بگیرند.
ایران و آمریکا به دنبال گرفتن امتیاز بیشتر از یکدیگرند
نوذر شفیعی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در این باره معتقد است: «هم ایران و هم آمریکا در آستانه ورود به یک نقطه عطف هستند و این نقطه عطف از طریق برجام تعیین می‌شود. به عبارت دیگر ایران و آمریکا با نگاهی به آینده‌هایی دورتر به برجام به عنوان نقطه نزدیک نگاه می‌کنند و به نظر می‌رسد هر دو تمایل دارند به برجام برگردند و برجام را به عنوان نقطه شروعی برای آینده‌ای خوب از روابط قرار دهند. با این حال هر دو برای رسیدن به آن نقطه سعی دارند وزن استراتژیک خود را بالا ببرند و قدرت چانه‌زنی خود را افزایش دهند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «آمریکا برای این کار یکسری پیش‌شرط تعیین کرده و گفته است باید به سمت مذاکره مجدد درباره برجام برای رسیدن به توافق جامع‌تری گام برداریم و اسراییل و عربستان در این مذاکره جدید حضور داشته باشند و هر گونه ورود آمریکا به برجام را منوط به مذاکره درباره مباحث موشکی و حضور منطقه‌ای ایران و مباحث حقوق بشری کرده است.»
شفیعی تصریح کرد: «البته این تحلیل هم وجود دارد که هدف آمریکا از بیان این موضوعات، افزایش وزن و قدرت چانه‌زنی برای بازگشت به برجام و امتیازگیری بیشتر باشد. ایران هم این کار را انجام می‌دهد و برخلاف گذشته که نگران مصوبه مجلس بودند، اکنون باید بابت این مصوبه مجلس درباره خروج از پروتکل الحاقی، خوشحال باشند چرا که قدرت چانه‌زنی ایران را بالا می‌برد.»
نماینده اسبق مجلس مصوبه مجلس برای خروج ایران از پروتکل الحاقی را ابزاری برای اعمال فشار بیشتر ایران به طرف‌های غربی دانست و گفت: «این مصوبه مجلس تا زمانی که آمریکا به برجام برنگردد، دست ایران را برای برخی اقدامات داوطلبانه که انجام داده بود باز می‌گذارد که آنها را انجام ندهد. همچنین درباره پروتکل الحاقی ایران به سادگی از آن صرف‌نظر می‌کند و حتی می‌تواند مانع از بازدید بازرسان آژانس انرژی اتمی شود و همچنین شاید ایران به این نتیجه برسد که برخی دوربین‌هایی که آژانس در مراکز هسته‌ای ایران کار گذاشته است را بردارد. به همین دلیل می‌تواند امتیازهای بیشتری از آمریکا و اروپا بگیرد و قدرت چانه‌زنی‌اش را بالا ببرد.»
شفیعی در پاسخ به این پرسش که آیا دولت چنین ریسکی را می‌پذیرد گفت: «به لحاظ قانونی دولت نمی‌تواند از مصوبه مجلس سر باز بزند و این کار می‌تواند آن را در معرض استیضاح و حتی برخورد حقوقی قرار دهد. هر چند تصور می‌کنم اجرای این قانون در شرایط فعلی به نفع دولت است و دستش را برای چانه‌زنی باطرف‌های غربی پرتر می‌کند.»
این کارشناس امور بین‌الملل در پیش‌بینی از آینده برجام گفت: «البته شرایط دشوار و غیرقابل پیش‌بینی است. از طرفی دولت روحانی به شدت در حال تشویق بازگشت آمریکا به برجام است تا هم برجام را زنده کند و هم بتواند به حیات سیاسی خود ادامه دهند. در آمریکا هم به نظر می‌رسد انگیزه لازم برای این کار وجوددارد ولی آقای بایدن تحت تاثیر دو ملاحظه اسراییل و عربستان خود را درگیر کرده و خروج از این ملاحظات شرایط تصمیم‌گیری را برای او سخت کرده است و باعث می‌شود زمان را از دست بدهد.»
البته در صورت اجرای مصوبه مجلس، دولت ملزم می‌شود مانع از ادامه همکاری با آژانس اتمی شود؛ موضوعی که می‌تواند تبعات شدیدی برای کشورمان به همراه داشته باشد. رافائل گروسی دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همان زمان در واکنش به مصوبه مجلس گفته بود: «هیچ کشوری و به ویژه ایران از محدود کردن یا قطع همکاری با بازرسان آژانس سودی نمی‌برد.» همچنین آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل نیز (۱۹ آذر) از ایران خواسته بود تا نگرانی‌های مطرح شده درباره برنامه هسته‌ای و موشکی خود را برطرف کرده و به «اجرای کامل» مفاد برجام بازگردد.
بنابراین با توجه به مخالفت دبیر کل سازمان ملل و دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تروئیکای اروپایی، جدای از نگاه خوشبینانه نوذر شفیعی، این سوال مطرح است که آیا دولت روحانی ریسک خروج از پروتکل الحاقی را می‌پذیرد؟ و آیا این اقدام تبعات سنگین‌تری مثل تحریم‌های شدیدتر از قبل را با ایجاد اجماع جهانی علیه کشورمان به دنبال نخواهد داشت؟
∎