هم‌زمانی و همراهی هنرمندان در قامت جشنواره‌های هنری چون تئاتر فجر، فیلم فجر، موسیقی فجر و تجسمی فجر هم‌زمان با ایام شکوه‌مند پیروزی انقلاب اسلامی بازتاب رنگ و بویی خاص در قالب گفتمان فرهنگی در جامعه به‌شمار می رود. اتفاقات و رویدادهای جشنواره های فجر در مواجهه مخاطبان با آثار ارائه شده در این رخدادها گره خورده است و همین امر مهم‌ترین بخش اخبار و اطلاعات را شکل می دهد، به ویژه سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر که در سایه شیوع ویروس کرونا و حضور قریب به یک سال این میهمان ناخوانده متفاوت‌ترین دوره برگزاری خود را پشت سر می‌گذارد.
اما گاه برخی حاشیه‌ها دامنه فعالیت جشنواره‌های هنری را متاثر می‌کند تا جاییکه گاهی حواشی، پررنگ‌تر از متن اتفاقات جشنواره‌های هنری فجر خود را نشان می‌دهد. سی‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه کار خود را از روز شنبه یازدهم بهمن ۱۳۹۹ آغاز کرد. جشنواره‌ای که تاکنون دو روز را پشت سر گذاشته و در این میان با توجه به نوآوری‌ها و خلاقیت‌های مسئولان برگزاری این رخداد نه‌تنها بازتاب نگرشی نو در شکل برگزاری این رویداد به شمار می‌رود که در بطن و متن خود با کمترین حواشی توانسته قواره جشنواره سی‌ونهم را با وجود تنگناها و مشکلات راست قامت نگه دارد.
کم فروغی تبلیغات محیطی و مهجوریت تئاتر فجر
یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های معرفی جشنواره‌های هنری در تمام جوامع برای همراهی بیشتر عموم مردم با این رویدادها تبلیغات است. در کنار تبلیغات صورت‌گرفته در حوزه رسانه‌هایی چون مطبوعات، روزنامه‌ها و رسانه‌های برخط؛ دو مؤلفه رسانه‌های دیداری و شنیداری و از آن مهم‌تر تبلیغات محیطی از مهم‌ترین اقدامات تبلیغاتی برای معرفی بیشتر و دعوت گسترده‌تر عموم مردم برای همراهی با جشنواره‌های فرهنگی و هنری به‌شمار می رود.
جشنواره تئاتر فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد نمایشی کشور و در نگاهی مهم‌تر بزرگ‌ترین رویداد نمایشی منطقه و ثبت شده در تقویم رویدادهای بین‌المللی تئاتر در گام سی‌ونهمی هرچند شرایط برگزاری متفاوتی را مانند تمام رویدادهای هنری در جهان به سبب شیوع کرونا از سر می‌گذراند، قدمت و سابقه آن از یک‌سو و گستردگی این رویداد، چنان بزرگ است که با وجود تمام محدودیت‌ها، نیازمند تبلیغات بیشتر به‌خصوص در حوزه تبلیغات محیطی برای همراهی هرچه بیشتر مخاطبان است.
زیرا به فاصله ۱۰ روز مانده به برگزاری این رویداد یعنی از اول بهمن‌ماه با دستور ستاد ملی مقابله با کرونا و تاکید سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مشخص شد دو رویداد جشنواره تئاتر و فیلم فجر در گام سی‌ونهم خود با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی می‌توانند بعد از مدت‌ها تعطیلی سالن‌های نمایشی با استفاده از ظرفیت ۵۰ درصدی سالن‌ها میزبان مخاطبان باشند.
همچنین پیش‌تر نیز اعلام شده بود برای فراگیری هرچه بیشتر و جذب گسترده دامنه مخاطبان، تمام آثار صحنه‌ای حاضر در سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر از طریق فضای مجازی نیز به مخاطبان ارائه می‌شود.
با وجود تلاش مسئولان و متولیان امر تئاتر در اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از یک‌سو و همراهی و همدلی هنرمندان تئاتر که با وجود سختی‌ها و مشقات تولید آثار نمایشی در شرایط همه گیری کرونا، وقتی مشخص شد جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم میزبان ۱۰۷ اثر نمایشی در بخش‌های مختلف است، لزوم تأکید بر مفهوم فراگیری این جشنواره در قالب تبلیغات محیطی و معرفی هرچه بیشتر آن به مخاطبان و مردم سراسر کشور ازجمله پایتخت، به‌عنوان میزبان اصلی این رویداد جهت همراهی و همدلی هرچه بیشتر، چه با حضور در سالن‌های نمایشی و چه در قامت پیگیری در فضای مجازی، تبلیغات محیطی گسترده‌تری را می‌طلبد. چیزی که در گام سی‌ونهم جشنواره تئاتر فجر کمتر می‌توان آن را به چشم دید.
در محوریت و قلب تپنده این رویداد یعنی مجموعه تئاترشهر تنها شاهد نصب چند پوستر و بنرهای تبلیغاتی هستیم. همچنین از ابتدای خیابان شهریار در تقاطع خیابان حافظ تا پارک دانشجو که مدتی است با همکاری و همدلی شهرداری منطقه ۱۱ و بنیاد رودکی کارکرد این خیابان به کارکردی فرهنگی - هنری تغییر یافته و نام آن نیز مزین به «پهنه رودکی» شده است، تنها شاهد نصب چند بندر مختصر برای معرفی جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر هستیم.
نکته دیگر آنکه در اطراف محوطه تئاترشهر که امسال به دلیل شرایط خاص ویروس کرونا دیگر میزبان آثار حاضر در بخش نمایش خیابانی نیست، دیگر شاهد روشن شدن پروژکتورها نیستیم. هنگام غروب آفتاب حتی همان پوسترها و بنرهای محدود با وجود رنگ‌های شادی چون سبز، نارنجی و قرمز در نور محدود محیط مجموعه تئاتر شهر کمتر به چشم می‌آیند.
تابلوی تبلیغاتی مقابل سالن اصلی تئاترشهر و دو استندی که برنامه‌های مجموعه تئاترشهر را در ایام جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌کنند، حتی پروژکتورهاشان نیز روشن نیست که مهجوریت و غربت هرچه بیشتر تبلیغات محیطی سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر را بیشتر به رخ می‌کشد.
و دست‌فروشانی که هنوز هستند
رویکرد دیگری که طی ادوار سی‌وهفتم (۱۳۹۷) و سی‌وهشتم (۱۳۹۸) جشنواره تئاتر فجر یکی از حاشیه‌های پررنگ‌تر از متن رویداد برگزاری تئاتر فجر به حساب می‌آمد، حضور گسترده دست‌فروشان در پیاده راه ضلع غربی مجموعه تئاترشهر است.
اتفاقی که بارها از سوی مسئولان شهرداری و نیروی انتظامی مبنی بر سامان بخشیدن به حضور این دست‌فروشان بر آن تاکید شده اما طی گذشت دو شب از شب‌های سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر نه‌تنها سامانی داده نشده که شاید بخشی از روشنایی محیط مجموعه تئاترشهر به دلیل چراغ‌های گازی، نئون و پرنور دست‌فروشان در پیاده راه چهارراه ولی‌عصر است.
سالن‌هایی خالی‌تر از میزان ظرفیت پذیرش در روز نخست
هرچند پیش‌تر اعلام شده بود تمامی سالن‌های میزبان مجموعه میزبان آثار حاضر در سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر به دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در راستای شیوع کرونا در کشور از ظرفیت ۳۰ تا ۵۰ درصدی برای میزبانی از مخاطبان بهره می‌برند، در نخستین شب از اجراهای حاضر در جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر اغلب سالن‌ها حتی باوجود ظرفیت محدود نیز پر نشدند و فضای خالی زیادی به چشم می‌آمد. امری که شاید تاکنون نظیر آن را طی ادوار سی‌وهشت دوره برگزاری جشنواره تئاتر فجر در دو قامت ملی و بین‌المللی به خاطر نداریم.
هرچند این وضعیت در شب دوم و با قدم گذاشتن این رویداد به دومین روز تجربه خود تا حدودی بهتر شد و انرژی حاصل از حضور مخاطبان برای گروه‌های نمایشی بیش از پیش خود را در اجرای هنرمندان حاضر در این دوره جشنواره به رخ کشید و نشان داد.
در دو روز نخست تنها مدیران هنری میهمان جشنواره بودند
هنر تئاتر با وجود جریان‌سازی و پیش‌قراولی در عرصه توسعه فرهنگی در قیاس با سایر گونه‌های هنری کشورمان به‌ویژه سینما و موسیقی، همواره کمتر شاهد حضور مسئولان، متولیان و دولت‌مردان در طول ایام سال و در قالب اجراهای عمومی بوده است.
اما جشنواره تئاتر فجر همواره از این حیث مستثنی بوده و شاهد بودیم هرساله طی ایام هفت تا ۱۰ روزه برگزاری این رویداد، نمایندگان مجلس و برخی چهره‌های سیاسی و دولت‌مردان حاضر در کابینه برای حضور در این رویداد هنری و دیدن برخی از نمایش‌ها به سالن‌های نمایشی میزبان جشنواره تئاتر فجر می‌آمدند.
اما این رویداد طی دو روز نخست خود تنها میزبان مدیران و متولیان امر فرهنگ و هنر به‌عنوان میهمانان ویژه آثار هنرمندان تئاتر بود. به گونه‌ای که در شب نخست (شنبه ۱۱ بهمن) نمایش برونسی به کارگردانی مرتضی شاه‌کرم در تالار سایه مجموعه تئاترشهر از سیدمجتبی حسینی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رضا بصیرت مدیر انجمن هنرهای نمایشی ایران میزبانی کرد. در شب دوم نیز نمایش ایوب خان به کارگردانی امیر دژاکام در تالار چهارسو مجموعه تئاترشهر تنها میزبان قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.
تقدیم اجراهای دو روز جشنواره به شهدای سلامت
یکی از متفاوت‌ترین رویکردهای جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم، نگاه همدلانه، مشفقانه و برخاسته از شعور جمعی هنرمندان تئاتر در همراهی و همدلی با حسین مسافرآستانه دبیر این جشنواره و قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسداشت و بزرگداشت مقام شهدای عرصه سلامت بود. پزشکان و پرستارانی که طی حضور قریب به یک‌سال از این میهمان ناخوانده در کشورمان، در صف نخست مبارزه با این ویروس لجوج و سمج و تلاش برای شکستن زنجیره گسترش آن، جان خود را ایثارگرانه فدا کردند.
در جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر هر شب تمامی اجراها به یکی از چهره‌های شاخص و نامدار شهدای عرصه سلامت تقدیم می‌شود. به گونه‌ای که در شب نخست تمامی اجراها به نرجس خانعلی‌زاده نخستین شهید سلامت کشور که با آغاز شیوع ویروس کرونا شهد شهادت را نوشید تقدیم شد و در شب دوم کلیه اجراها به دکتر محمد آقایی‌میبدی از پزشکان و متخصصان به‌نام کشورمان که او نیز در مسیر مداوای بیماران به دلیل ابتلا به این ویروس جان خود را از دست داد.
یکی از مهم‌ترین شهرت‌های زنده‌نام دکتر آقایی‌میبدی در میان عموم مردم، ویزیتی بود که او از بیماران به ویژه افراد کم برخوردارتر دریافت می‌کرد. به‌گونه‌ای که تنها ۵۰۰ تومان از بیماران خود برای معالجه، ویزیت و مراحل درمان آنها دریافت می‌کرد. همین امر طی دو روز از برگزاری جشنواره تئاتر فجر، خود به جریانی میان عموم مردم که از طریق رسانه‌ها مخابره شده بدل شده و حتی کسانی که ممکن است تابه حال علاقه‌ای به دیدن تئاتر نداشته یا کمتر از این هنر شناخت داشته باشند با مرور اخبار منتشرشده در مطبوعات، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها شاهد زمزمه چنین رویداد و اتفاقی از سر تحسین و تقدیر از مسئولان و از همه مهم‌تر هنرمندان عرصه تئاتر کشور هستیم.
رعایت حداکثری و سخت‌گیرانه شیوه‌نامه‌های بهداشتی و رضایت مخاطبان
آن‌چنان که پیش‌تر در نشست خبری سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر از قول حسین مسافرآستانه دبیر این رویداد عنوان شده بود هنر تئاتر و هنرمندان آن در تمام زمینه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چهره‌های فرهنگ‌ساز و الگوساز در جامعه شناخته می‌شوند. به همین سبب در راستای تاکید بر لزوم رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و اصل فاصله‌گذاری اجتماعی بنا شد تا چه در آثار صحنه‌ای و چه در اجراهای خیابانی و محیطی شاهد رعایت تمامی شیوه‌نامه‌ها باشیم.
در همین راستا طی این دو شب، مخاطبان حاضر در سالن‌های نمایشی پیش از ورود توسط افراد مشخص تب‌سنجی می‌شوند و برای تمام ورودی سالن‌ها، محلول‌های شستشو و تونل ضدعفونی کننده قرار داده شده‌است تا آن‌چنان که طی یک‌سال گذشته شاهد حتی ابتلای یک نفر از هنرمندان تئاتر و یا مخاطبان این هنر طی روزهای تمرین، اجرا و یا حضور در سالن‌ها برای دیدن آثار نمایشی نبودیم، در ایام برگزاری جشنواره تئاتر فجر نیز شاهد وقوع چنین رخداد تلخی نباشیم.
رضایت خوب مردم از بخش سرباز انقلاب
یکی دیگر از بخش‌های ویژه سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر آن‌چنان که پیش از این نیز وعده داده شده بود، اختصاص بخشی ویژه سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی و شهدای مدافع حرم است.بخشی که در این دوره جشنواره به‌نام بخش «سرباز انقلاب» شناخته می شود.
در بین اجراهای نمایش خیابانی شاهد حضور ۱۲ گروه در قامت بخش سرباز انقلاب هستیم. کلیه آثار حاضر در این بخش به شکل مستقیم یا غیرمستقیم مربوط به دوران زندگی و رزم سردارسپهد شهید حاج قاسم سلیمانی و یا دیگر شهدای مدافع حرم ارتباط دارد. تمامی این آثار مانند دیگر آثار حاضر در بخش نمایش خیابانی برای مخاطبان با قرار دادن صندلی‌ها به فاصله یک و نیم متری در راستای رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی توانسته اقبال خوبی از سوی مخاطبان را با خود به‌همراه داشته باشد.
خواهرم منم ایسمنه از یزد پراستقبال‌ترین نمایش دو روز اول جشنواره
تردیدی در این مسئله وجود ندارد که جشنواره تئاتر فجر به‌عنوان نماینده جشنواره تئاتر ایران، همواره در کنار میزبانی از هنرمندان تهرانی بخش مهمی از رویدادهای خود در بخش رقابتی و میهمان را به حضور گروه‌های هنرمند تئاتر استان‌ها و شهرستان‌ها اختصاص داده است.
هنرمندانی که به‌ویژه طی یک دهه اخیر بارها نشان دادند که با وجود امکانات کمتری که نسبت به تهران برخوردار هستند، توانایی تولید آثار قدرتمند را داشته و در مواردی نه‌تنها به تولید آثار هنرمندان پایتخت‌نشین شانه زده‌اند که در مراسم اختتامیه بخش مهمی از جوایز این جشنواره را از آن خود کردند.
در همین راستا گروه نمایشی خواهرم منم ایسمنه که به‌عنوان نماینده یزد در سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر حاضر است با وجود آنکه از حضور بازیگران متعددی بهره می‌برد، جوانان حاضر در کارِ نگارش، تولید و اجرای این اثر نمایشی طی اجرا در نخستین شب برگزاری سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر در سالن ناظرزاده تماشاخانه ایرانشهر مطابق آمار منتشرشده، بیشترین مخاطبان را به سمت خود جذب کردند و خوشبختانه اغلب مخاطبان بعد از خروج از سالن رضایتی بسیار بالا از این اثر نمایشی داشتند. آنها بر این نکته تاکید می‌کردند که باوجود جوان بودن گروه، اثر ارائه‌شده، اثری قابل دفاع و قوی در عرصه هنرهای نمایشی به‌ویژه در حوزه بهره بردن از مفاهیم مدرن در تولید اثری تئاتری و استفاده درست و بهینه از جلوه‌های ویژه به ویژه جلوه‌های نوری و صوتی بود.
حیرت تئاتری‌ها، خبرنگاران و مخاطبان از خبری سینمایی
هم‌زمان با برگزاری دومین روز از سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر یکی از اتفاقاتی که نُقل صحبت هنرمندان حاضر در این رویداد، اصحاب رسانه و مخاطبانی که به شکلی خاص‌تر و ویژه‌تر اخبار حوزه تئاتر را دنبال می‌کنند بود به صحبت‌های سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد دبیر سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر بازمی‌گشت.
صحبت‌هایی که از قول او امروز در دومین روز جشنواره تئاتر و نخستین روز جشنواره فیلم فجر (یکشنبه ۱۲ بهمن) در بسیاری از رسانه‌ها بازتاب داشت. جایی که او بودجه برگزاری جشنواره فیلم فجر در گام سی‌ونهم را ۵ میلیارد تومان عنوان کرده بود. در شرایطی است که بنا به گفته حسین مسافرآستانه دبیر سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا در نشست خبری این رویداد درباره بودجه جشنواره تئاتر فجر، تاکید کرده بود که سی‌ونهمین گام جشنواره تئاتر فجر با بودجه ۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیارد تومانی بسته شده است.
یعنی با توجه به صحبت‌های طباطبایی‌نژاد نخستین بار است که بودجه جشنواره تئاتر فجر با تمام محدودیت‌ها نسبت به حوزه سینما از مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور یعنی جشنواره فیلم فجر بیشتر است. امری که باورپذیری آن را میان هنرمندان تئاتر، اصحاب رسانه و آن دسته از مخاطبانی که اخبار جشنواره تئاتر و فیلم فجر را با دقت بیشتری پیگیری می کنند سخت و آنها را به تعجب و حیرت واداشته بود.
به گزارش ایرنا، جشنواره تئاتر فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد رقابتی و جشنواره‌ای در عرصه هنر تئاتر و بازتاب‌دهنده آینه تمام‌نمای هنر انقلاب در ایام یوم‌الله دهه فجر امسال (۱۳۹۹) در شرایط سی‌ونهمین دوره خود را با دبیری حسین مسافرآستانه پشت سر می‌گذارد که شرایط شیوع و گسترش ویروس کرونا در کشور مختصات برگزاری جشنواره‌ها و فعالیت‌های هنری به‌ویژه در عرصه تئاتر را با شرایط بسیار ویژه‌ای مواجه کرده است.
تعطیلی فعالیت‌های نمایشی به‌ویژه تماشاخانه‌ها و سالن‌های میزبان آثار نمایشی از یک‌سو و ازسوی دیگر برگزاری بخش اعظم این رویداد به‌عنوان مهم‌ترین رویداد عرصه تئاتر کشور در بستر فضای مجازی، ویژگی‌های این دوره جشنواره را متمایزتر از ادوار دیگر ساخته است.
همچنین دو محور «رادیوتئاتر» و «فیلم‌تئاتر» به‌عنوان دو بستر متفاوت تولید آثار نمایشی و ارائه آن به مخاطبان برای نخستین‌بار به‌عنوان بخش‌های اصلی و استوانه این جشنواره تعریف شده است.
همچنین با اعلام سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر بازگشایی مجدد تالارهای نمایشی از ابتدای بهمن‌ماه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و استفاده از ظرفیت محدود و حداکثر ۵۰ درصدی نمایش‌ها، سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر را به یکی از معدود رویداد عرصه هنری کشور در قالب جشنواره‌های هنری فجر بدل ساخته که به شکل محدود میزبان مخاطبان خواهد بود.
در کنار دو بخش یادشده (رادیوتئاتر و فیلم‌تئاتر) به‌عنوان دو ستون اصلی جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم؛ اختصاص بخش «سرباز انقلاب» به مناسبت نخستین سالروز شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ترور ناجوانمردانه شهید محسن فخری‌زاده باعث شده‌است که این رویداد بعد از مدت‌ها یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های محتوایی خود را بر حوزه تئاتر مقاومت و دفاع مقدس به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بن‌مایه‌های گفتمان فرهنگی انقلاب قرار دهد.
از دیگر بخش‌های این دوره از جشنواره می‌توان به بخش «نمایش‌های میدانی و خیابانی»، «بخش دیگر گونه‌های اجرا»، «بخش رقابتی آثار صحنه‌ای»، «بخش رقابتی برگزیدگان جشنواره‌های استانی» و«بخش رقابتی نمایشنامه‌نویسی» اشاره کرد.
سی‌ونهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه در تهران در حال برگزاری است.
نظر شما