هجدهم دی ماه ۱۳۹۸، به عنوان روزی تلخ در تاریخ کشور ما ثبت شد. روزی که پرواز شماره ۷۵۲ شرکت هواپیمایی اوکراین دچارسانحه شد و ۱۷۶ مسافر و خدمه آن، جان باختند.

به گزارش تین نیوز به نقل از صدا و سیما، ملتی که هنوز یک هفته از شهادت و ترور ناجوانمردانه سردار دلاورش حاج قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس پاسداران انقلاب اسلامی نگذشته بود و داغ ترور او و همراهانش در فرودگاه بغداد به دست ارتش تروریستی آمریکا را به دل داشت، با شنیدن این خبر، داغ دلش تازه شد و در عزای جمعی از هموطنانی که در این هواپیما بودند بار دیگر به سوگ نشست.

 

این گزارش روایتی است از این پرواز ناتمام:

تاریخچه: 

 

پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین یک پرواز مسافری متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال از مبدا تهران به مقصد کی‌یف بود.

 

این هواپیما ساعت ۶:۱۹ بامداد روز ۱۸ دی ۱۳۹۸ مصادف با ۸ ژانویه ۲۰۲۰، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین المللی امام خمینی بطور سهوی و درپی یک اشتباه انسانی هدف سامانه تور ام - یک پدافند هوایی قرار گرفت و کمی بعد، هواپیما در نزدیکی شاهد شهر استان تهران سقوط کرد. 

در این سانحه تلخ، همه ۱۷۶ سرنشین این پرواز شامل ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمه هواپیما جان خود را از دست دادند.

 

 

هواپیما:

هواپیمای این پرواز از نوع بوئینگ ۷۳۷ و مدل ۸KV، با شماره سریال ۳۸۱۲۴ و کد ثبتی UR-PSR که از زمان ساخت آن ۳ سال و نیم گذشته بود. نخستین پرواز این هواپیما در تاریخ ۲۱ ژوئن ۲۰۱۶ بود و در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۶ تحویل خطوط هوایی اوکراین داده شد. این هواپیما نخستین هواپیمای ۷۳۷ سری KV۸ بود که شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال اقدام به خریداری آن کرده بود.

 

مسافران و خدمه:

پس از گزارش‌های اولیه سقوط که تعداد سرنشینان پرواز ۷۵۲ را ۱۸۰ نفر اعلام می‌کرد، رضا جعفرزاده سخنگوی وقت سازمان هواپیمایی کشوری، تعداد دقیق مسافران را ۱۶۷ و تعداد خدمه را ۹ نفر شامل ۶ مهماندار و سه خلبان (خلبان، کمک خلبان و معلم پرواز) اعلام کرد.

 

گروه خلبانی این هواپیما شامل: کاپیتان ولادیمیر گپوننکو (Volodymyr Gaponenko) با سابقه بیش از ۱۱ هزار و ۵۰۰ ساعت پرواز با هواپیمای ۷۳۷، کمک خلبان سرهی خومنکو (Serhii Khomenko) با سابقه ۷۶۰۰ ساعت پرواز با بویینگ ۷۳۷ و خلبان مربی اولکسی ناومکین (Oleksiy Naumkin) با سابقه ۱۲ هزار ساعت پرواز با این مدل از هواپیمای بوئینگ بودند.

 

 

اکثر مسافران این پرواز را ایرانیان تشکیل می‌دادند و تعدادی از اتباع سایر کشور‌ها از جمله سوئد، انگلیس، آلمان، افغانستان و کانادا در این پرواز بودند. طبق اطلاعات منتشر شده ۱۴۶ نفر از مسافران این پرواز دارای تابعیت ایرانی بودند، اما بدلیل اینکه تعداد زیادی از این مسافران دارای تابعیت مضاعف کانادایی بوده و طبق قوانین کانادا شهروند این کشور نیز محسوب می‌شدند، در روز‌های اول تناقضات زیادی در ملیت مسافران وجود داشت بخصوص اینکه تعدادی از مسافران این پرواز، بلیت خود را با گذرنامه (پاسپورت) کانادایی و تعدادی دیگر با پاسپورت ایرانی خریداری کرده بودند و ملیت این افراد در سامانه‌های کنترل مسافری هواپیمایی و فرودگاه مبدا، بسته به پاسپورت ارائه شده، متفاوت درج شده بود. 

 

 

آنچه در روز‌های بعدی مشخص شد، اینکه حداقل ۱۳۸ نفر از مسافران ایرانی بوده و عده زیادی از این افراد تابعیت کانادا را نیز همزمان دارا بودند چنانچه جاستین ترودو نخست وزیر کانادا در روز‌های پس از این سانحه، تعداد شهروندان کانادایی این پرواز را ۶۳ و تعداد کسانیکه قصد سفر به این کشور را داشتند ۱۳۸ نفر اعلام کرد.

 

بر اساس آمار سازمان هواپیمایی کشوری، در این پرواز ۱۴۶ ایرانی، ۵ کانادایی، ۱۱ اوکراینی، ۴ سوئدی و ۱۰ تبعه افغانستان در این پرواز حضور داشتند درحالیکه طبق آمار شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال، ۸۲ ایرانی، ۶۳ کانادایی، ۱۱ اوکراینی، ۱۰ سوئدی، ۳ انگلیسی، ۳ آلمانی و ۴ تبعه کشور افغانستان در این پرواز بودند.

 

تفاوت این دو آمار چنانچه اشاره شد، به موضوع تابعیت مضاعف بسیاری از سرنشینان این هواپیما برمی گردد. در روز‌های بعد، آلمان نیز اعلام کرد: هیچ تبعه این کشور در پرواز ۷۵۲ نبوده و افراد جان باخته صرفا پناهجویانی بوده اند که هنوز تابعیت آلمان را دریافت نکرده بودند.

 

بر اساس اعلام سخنگوی دولت ایران، در این پرواز ۷۰ مرد، ۸۱ زن، ۱۵ کودک و یک نوزاد در کنار ۹ خدمه پرواز جان باختند.

 

 

پرواز ۷ دقیقه ای:

پرواز ۷۵۲ قرار بود ساعت ۰۵:۱۵ به وقت تهران فرودگاه امام خمینی را به مقصد کی یف ترک کند که با تأخیر روبرو شد. حدود یک ساعت بعد یعنی ساعت ۶ و ۱۲ دقیقه، این هواپیما از باند ۲۹ راست فرودگاه امام از زمین بلند شد. علت این تاخیراضافه بار مسافران بود. براساس برگه توزین هواپیما، بیشترین وزن مجازبرای پرواز ۷۲ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم بوده و به همین دلیل ۸۲ بسته از بار مسافران به وزن ۲ هزار و ۹۴ کیلوگرم بارگیری نمی‌شود که این مسئله و جابجایی بار مسافران موجب تاخیر حدود یکساعته پرواز می‌شود. 

 

ساعت ۶:۱۴ دقیقه یعنی کمتر از ۳ دقیقه پس از تیکاف و برخاستن از باند فرودگاه، هواپیما در ارتفاع ۲ هزار و ۴۱۶ متری بالاتر از سطح دریا با سرعتی معادل ۲۷۵ گره (۵۰۹ کیلومتر در ساعت) در حال پرواز بود. بر اساس اطلاعات مندرج در مراجع بین المللی از جمله پایگاه اینترنتی فلایت رادار ۲۴ و داده‌های استخراج شده از جعبه سیاه هواپیما که اطلاعات اولیه را تایید می‌کرد، با توجه به اینکه فرودگاه امام خمینی بیش از هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد، هواپیمای سانحه دیده حدود هزار و ۴۱۰ متر از سطح زمین ارتفاع داشت که مورد اصابت موشک مجاورتی پدافند ایران قرار گرفته و ثانیه‌هایی بعد، سامانه‌های ثبت کننده ارتفاع و رهگیری هواپیما از کار افتادند. در نتیجه اصابت دو موشک پدافندی، هواپیما ساعت ۶:۱۹ دقیقه بامداد ۱۸ دی ماه در ۱۵ کیلومتری شمال فرودگاه امام خمینی در نزدیکی روستای خلج آباد شهریار سقوط کرد.

 

بررسی سانحه:

سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران بلافاصله پس از حادثه اعلام کرد: علاوه بر عوامل امدادی، تیمی از بازرسان کمیسیون بررسی تحقیقات هوایی ایران برای کشف علت سقوط به محل حادثه اعزام شده اند. مسئولان مختلف سازمان هواپیمایی از جمله رضا جعفرزاده سخنگو و علی عابدزاده رئیس وقت سازمان هواپیمایی کشوری بی خبر از علت اصلی حادثه که ناشی از عملکرد اشتباه اپراتور پدافند هوایی بود، بر اساس پیش فرض‌های ذهنی و تجربیات خود، از همان ابتدا احتمال نقص فنی را برجسته کرده و گرچه علت اصلی را بازگو نکردند، اما به خبرنگاران گفتند: نقص فنی هواپیما و خرابی در سامانه‌های هدایت آن علت این سانحه بوده است. 

 

همچنین حسن رضایی فر مدیرکل بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشور همان روز بروز حادثه در مصاحبه با خبرنگاران اعلام کرد: بر اساس ضمیمه (انکس) شماره ۱۳ پیمان شیکاگو و مقررات سازمان جهانی هوانوردی، کشور محل سانحه مسئول بررسی رویداد است.

 

بر اساس این ضمیمه، کشور میزبان باید برای بررسی سانحه از شرکت‌های هواپیمایی آسیب دیده و سازنده هواپیما، و همچنین سازمان‌های هواپیمایی کشور‌های ذینفع برای شرکت در عملیات بررسی سانحه دعوت کند. 

 

بلافاصله ایران از سازمان هوانوردی کشور اوکراین به عنوان مالک هواپیمای ساقط شده، شرکت بوئینگ آمریکا به عنوان سازنده هواپیما، کانادا، سوئد، انگلیس و افغانستان به عنوان کشور‌های ذینفعی که اتباع آن‌ها در این حادثه فوت کرده بودند دعوت کرد در کمیسیون بررسی سانحه حضور یابند.

 

سازمان هواپیمایی کشوری همچنین همان روز حادثه اعلام کرد: هر دو جعبه سیاه هواپیما پیدا شده اند و بزودی با حضور کارشناسان کشور‌های عضو کمیسیون بررسی سانحه بازخوانی و دانلود اطلاعات این جعبه سیاه انجام خواهد شد.

 

اوکراین و کانادا هم بلافاصله و شرکت بوئینگ هم پس از اخذ مجوز‌های لازم از کشور متبوع خود اعلام کردند در روند بازخوانی اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما و همچنین بررسی سانحه حضور خواهند داشت.

 

نبود امکانات لازم برای بازخوانی جعبه سیاه هواپیما در ایران

 

چند روز بعد مشخص شد به دلیل فناوری جدید هواپیمای بوئینگ اوکراینی، ایران امکانات لازم برای بازخوانی جعبه سیاه هواپیما را ندارد بنابراین ایران از شرکت بوئینگ درخواست کرد تا نرم افزار‌های مورد نیاز برای دانلود این اطلاعات را به ایران بدهد. 

 

یک بار دیگر خباثت دولت متخاصم آمریکا علیه ایران و مردم این کشور در این ماجرا نمود عینی پیدا کرد و آمریکا به بهانه تحریم‌های خود ساخته، مانع تحویل امکانات بازخوانی جعبه سیاه به ایران شد. ایران برای اثبات حسن نیت خود موافقت کرد برغم اقدام غیرقانونی دولت آمریکا، جعبه سیاه هواپیما در آزمایشگاهی در کشور فرانسه بازخوانی و پیاده سازی شود.

 

یک بار دیگر خباثت دولت متخاصم آمریکا علیه ایران و مردم این کشور در این ماجرا نمود عینی پیدا کرد و آمریکا به بهانه تحریم‌های خود ساخته، مانع تحویل امکانات بازخوانی جعبه سیاه به ایران شد.

سرانجام و پس از کش و قوس‌های فراوان، ۳۰ تیر امسال سازمان هواپیمایی کشوری در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: آزمایشگاه دفتر بررسی و تحلیل ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه موسوم به BEA موفق به کشف و بازخوانی اطلاعات هر دو جعبه سیاه هواپیما شده است.

 

اما درحالیکه تلاش برای بازخوانی جعبه سیاه و فعالیت کمیسیون بررسی سوانح هوایی کشور به کمک کارشناسان کشور‌های دخیل همچنان ادامه داشت، مقامات و مسئولان دیگر دستگاه‌ها نیز به فعالیت خود برای کشف حقیقت و مشخص شدن ابعاد حادثه ادامه دادند.

 

در دو روز نخست، اطلاعات و داده‌های هواپیمایی کشوری نشان می‌داد که سانحه بخاطر نقص فنی هواپیما رخ داده است و اصرار مقامات وقت سازمان هواپیمایی کشوری این بود که نقص فنی به احتمال قوی عامل این اتفاق بوده است، اما تصاویر موجود از دوربین‌های مداربسته و تصاویری که مردم از لحظات آخر پرواز این هواپیما ضبط کرده و بلافاصله در شبکه‌های مجازی به اشتراک می‌گذاشتند نشان می‌داد که علت حادثه چیز دیگری است.

 

همان زمان، رئیس جمهور در پیام تسلیتی که به همین مناسبت صادر کرد دستگاه‌های مرتبط را مسئول بررسی علت حادثه کرد.

 

رئیس جمهور در این پیام، ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های داغدیده و تسلیت این مصیبت به ملت ایران از همه نیرو‌های امدادی، انتظامی و دستگاه‌های مسئول از جمله وزارت‌خانه‌های راه و شهرسازی و امور خارجه خواست: ضمن شناسایی و تعیین هویت جان باختگان و کاهش آلام خانواده‌های این عزیزان، علت وقوع این سانحه تأسف بار را بررسی و پیگیری قانونی لازم را برای احقاق حقوق بازماندگان به عمل آورند.

 

همدردی رهبر معظم انقلاب اسلامی با خانواده‌های جان باختگان

 

رهبر معظم انقلاب اسلامی هم با صدور پیامی، جان باختن جمعی از هموطنان را در این سانحه و همچنین مراسم تشییع سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در کرمان موجب اندوه شدید خود و مردم ایران دانسته و با خانواده‌های جان باختگان ابراز همدردی کردند.

 

در این پیام آمده بود: 

حادثه تلخ و غم بار جان باختن جمعی از هم میهنان عزیز در هنگام بدرقه شهید عالیقدر و نیز حادثه مصیبت بار سقوط هواپیمای مسافربری و جان باختن مسافران ایرانی و غیر ایرانی، دو نقطه غم انگیز این دو روز است.

 

اینجانب ضمن ابراز صمیمی‌ترین همدردی‌ها با خانواده‌های داغدار و اظهار مراتب تأسف و تأثر، از خداوند متعال صبر و بردباری برای بازماندگان و رحمت و مغفرت برای جان باختگان مسألت میکنم. 

 

سایر مقامات کشوری و لشکری هم با صدور پیام هایی، با مردم ایران و بخصوص خانواده‌های جان باختگان این حادثه تلخ ابراز همدردی کردند.

 

ایران همچنان در شوک شهادت و ترور ناجوانمردانه سردار شهید خود حاج قاسم سلیمانی بود که به فاصله کمتر از ۲۴ ساعت، در دو حادثه تلخ در کرمان و تهران شاهد جان باختن فرزاندان و عزیزان خود بود. 

 

درحالیکه شواهد حاکی از هدف قرارگرفتن این هواپیما بود ودرحالیکه اظهارات متفاوتی در این زمینه دررسانه‌ها و فضای مجازی در جریان بود، صبح روز شنبه ۲۱ دی ماه ستاد کل نیرو‌های مسلح اطلاعیه‌ای صادر کرد و در اجرای بند ۵ همین اطلاعیه نشستی خبری برگزار شد که به شایعات در خصوص علت سقوط این هواپیما خاتمه داد. 

 

ستادکل نیرو‌های مسلح در خصوص سقوط هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین اطلاعیه‌ای در ۵ بند صادر کرد که خطاب به ملت شریف و انقلابی ایران اسلامی آمده بود:

 

درپی وقوع حادثه دلخراش سقوط یک فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ خطوط هوایی کشور اوکراین در نخستین ساعات صبح چهارشنبه ۱۸ دی ۹۸ و در بحبوحه تهاجم موشکی به پایگاه آمریکای جنایتکار و احتمال تاثیر اقدامات نظامی در این حادثه، ستاد کل نیرو‌های مسلح بلافاصله به منظور بررسی این احتمال اقدام به تشکیل هیئت بازرسی متشکل از کارشناسان فنی و عملیاتی، مستقل از سازمان هواپیمایی کشوری کرد که نتایج بررسی شبانه‌روزی و دقیق این هیأت به استحضار ملت شریف ایران می‌رسد:

 

در اجرای بند ۵ همین اطلاعیه، ساعاتی بعد یک فرمانده ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نشستی خبری که بصورت زنده از رسانه ملی نیز پخش شد، واقعیاتی را بر زبان آورد که در هیچ جای دنیا از زبان یک فرمانده ارشد نظامی گفته نمی‌شود و به صورت عرف، به همان اطلاعیه اکتفا می‌گردد.

 

سردار امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوا فضای سپاه که چند روز قبل نیرو‌های تحت امر وی با شجاعتی مثال زدنی پایگاه دو میلیارد دلاری آمریکا در عین الاسد را در انتقام خون شهدای جبهه مقاومت با خاک یکسان کرده بودند، پشت تریبون قرار گرفت و با قبول مسئولیت حادثه سقوط هواپیما بر اثر شلیک اشتباه پدافند هوایی اعلام کرد: ما گردن مان از مو هم باریکتر است و همه مسئولیت این کار را می‌پذیریم و هر تصمیمی که مسئولان بگیرند ما مطیع اجرای آن هستیم.

 

سردار حاجی زاده در اقدامی بر خلاف عرف مسئولان، مسئولیت نیرو‌های تحت امر خود را نیز برعهده گرفت و گفت: وقتی این خبر تلخ را شنیدم آرزوی مرگ کردم.

 

فرمانده هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با بیان اینکه از همان لحظه که متوجه حادثه شدیم بدنبال مخفی کاری و لاپوشانی نبودیم گفت: این حادثه توسط ستاد‌های بالاتر و مجموعه قوه قضاییه بررسی و اطلاعات کامل می‌شود.

 

 

وی ادامه داد: بیش از یک هفته شرایط و التهابات منطقه و احتمال درگیری نسبت به سال‌های گذشته که شاید از ابتدای انقلاب بی سابقه و احتمال درگیری نیز بالا بود و نیرو‌های هر دو طرف در آماده باش صددرصد بودند بویژه، چون آمریکایی‌ها اعلام کرده بودند ۵۲ نقطه ایران را می‌زنند و برای همین همه یگان‌های آفندی و پدافندی در آماده باش صد در صد بودند.

 

حاجی زاده گفت: در بررسی ها، شب حادثه وضعیت آمادگی را در سطح جنگی قرار دادیم و بالاترین سطح آماده باش توسط شبکه یکپارچه پدافند به سامانه‌ها ابلاغ شد. در این شرایط تعدادی از سامانه‌های پدافندی به رینگ پدافند تهران اضافه شد. یعنی نخستین سامانه‌ها در محدوده غرب تهران مستقر شد که این حادثه توسط آن رقم خورده است.

 

 

فرمانده هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی افزود: در چندین مرحله این آماده باش سه - سه که بالاترین سطح آماده باش است به همه شبکه تاکید شد و همه سامانه‌های پدافندی در بالاترین سطح آمادگی به سر می‌بردند، چون گزارش شده بود کروز به سمت ما شلیک شده است.

 

وی افزود: در مراحل مختلف چندین بار به این سامانه‌ها از جمله همین سامانه که درگیر شده توسط شبکه یکبارچه اعلام شد موشک‌های کروز به سمت کشور شلیک شده است و در یکی دو مرحله تاکید شد و گزارش‌های رسیده مبنی بر این بود که این کروز‌ها در مسیر هستند و آمادگی داشته باشید.

 

سردار حاجی زاده با شجاعت، مسئولیت اقدام و عملکرد اشتباه نیروی تحت امر خود را پذیرفت

فرمانده هوافضای سپاه خاطرنشان کرد: در واقع سامانه‌ها در بالاترین سطح آمادگی قرار داشتند و کافی بود شاسی را فشار داد. به آن‌ها گفته شده کروز‌ها شلیک شده و در مسیر است. این سامانه درگیر شده و شلیک موشک داشته است.

 

این مقام نظامی اضافه کرد: ما پیش بینی کردیم و مصاحبه‌ای با خود اپراتور شد. اپراتور اظهار می‌کند ما چندین بار درخواست کردیم که فضای کشور از پرواز‌ها متوقف و به اصطلاح (CLEAR) شود که در شرایط آماده باش سه - سه طبیعی است که درخواست شود. 

 

حاجی زاده با تشریح چگونگی نحوه اصابت موشک به هواپیمای مسافربری اوکراینی، محل استقرار سامانه پدافند یا سامانه‌ای که ساعت ۱۲ شب قبل مستقر و آماده بود را نشان داد و گفت: زمانی که هواپیما که از فرودگاه امام بلند می‌شود، (سامانه) به سمتی که (با اشاره به نقطه اصابت) می‌بیند می‌رود و با توجه به اطلاعاتی که به این اپراتور داده بودند که وضعیت جنگی است و موشک کروز شلیک شده است این بنده خدا، این را کروز تشخیص می‌دهد.

 

سردار حاجی زاده با شجاعت، مسئولیت اقدام و عملکرد اشتباه نیروی تحت امر خود را پذیرفت و البته از سازمان هواپیمایی کشوری به واسطه ارائه اطلاعات غلط سلب مسئولیت کرده و گفت: آن‌ها (سازمان هواپیمایی) بر اساس داده‌های خود اعلام نظر می‌کردند.

 

تسلیت مجدد رهبر معظم انقلاب به خانواده بازماندگان

 

رهبر معظم انقلاب اسلامی بار دیگر با اطلاع از حادثه رخ داده، در بیانیه ای، ضمن تسلیت مجدد به خانواده بازماندگان، خواستار پیگیری کوتاهی و قصور‌های رخ داده شدند. در پیام مقام معظم انقلاب اسلامی تاکید شده بود: 

 

با اطلاع از نتایج تحقیقات ستاد کل درباره حادثه هواپیمای مسافربری اوکراینی و اثبات دخالت خطای انسانی در آن، مصیبت درگذشت جان باختگان این حادثه اندوهبار برای اینجانب بسیار سنگین‌تر شد.

 

پروردگار عزیز و کریم به درگذشتگان لطف و رحمت و به داغداران صبر و اجر عنایت فرماید.

پس از بیانیه ستادکل نیرو‌های مسلح و دستور موکد فرمانده کل قوا و رهبر انقلاب اسلامی مبنی بر پیگیری حادثه، حجت الاسلام ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه نیز با صدور دستوری خطاب به رئیس سازمان قضایی نیرو‌های مسلح، ضمن اعلام تسلیت مجدد به بازماندگان حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، خواستار پیگیری فوری علل و ابعاد سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین در تهران شد و جمع‌آوری مستندات و اقدامات قضایی مربوط به این حادثه دلخراش را مورد تأکید قرار داد.

 

پس از دستور عالیترین مقام قضایی، دادستان نظامی تهران از سوی قوه قضائیه در کنار کمیسیون مستقل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری که مسئول بررسی فنی سانحه برای جلوگیری از تکرار حوادث مشابه است، مسئول بررسی حادثه از نظر حقوقی و قضایی و پیگیری کشف تخلفات و قصور‌های احتمالی شد.

 

از سوی دیگر، کمیته‌ای با محوریت وزارت امور خارجه و معاونت حقوقی ریاست جمهوری و معاونت بین الملل قوه قضائیه مسئول دلجویی از خانواده‌های بازماندگان و اقدامات حقوقی برای پرداخت خسارت به شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال و همچنین پرداخت غرامت به خانواده‌های بازماندگان شد.

 

پیگیری‌های حقوقی:

در بخش حقوقی که کمیته‌ای زیر نظر دادستان نظامی تهران موضوع را بررسی کرد، طبق شواهد قصور اپراتور پدافند هوایی و چند مسئول نظامی دیگر قطعی بود و افراد مقصر همچنان در بازداشت به سر می‌برند.

 

نهم تیر ماه امسال خبرگزاری‌ها به نقل از روابط عمومی سازمان قضایی نیرو‌های مسلح خبر دادند که دادستان نظامی استان تهران در دیدار با جمعی از خانواده‌های جان باختگان و شهدای این سانحه، جزئیاتی از چگونگی رخداد را با این خانواده‌ها مطرح کرده است که نشان از تلاش واقعی و بدور از هیاهو‌های رسانه‌های مخالف برای کشف حقیقت و برخورد واقعی با مسببان حادثه بوده است.

 

خبرگزاری‌ها نوشتند: دادستان نظامی استان تهران در دیدار با جمعی از خانواده‌های شهدای سانحه هواپیمای اوکراینی و تعدادی از وکلای آنان به بیان جزییات تازه‌ای از این پرونده پرداخت و با رد شواهد مبنی بر احتمال خرابکاری و جاسوسی در هواپیما، از نقص فنی سامانه سیار موشکی در زمینه تعیین درجه و شلیک بدون اخذ اجازه به عنوان دو دلیل عمده وقوع این حادثه نام برد.

 

غلامعباس ترکی با بیان اینکه سازمان قضایی نیرو‌های مسلح در این حادثه همدرد خانواده‌های شهداست، گفت: تشریح حادثه در جلسه امروز، به منظور طبیعی جلوه دادن و یا توجیه آن نیست.

 

دادستان نظامی استان تهران در تشریح اقدامات به عمل آمده بعد از وقوع این سانحه گفت: حضور نیرو‌های انتظامی و هلال احمر با مدیریت فرماندار شهریار در محل سانحه، از جمله نخستین اقدامات بعد از سقوط هواپیما بود و گروه‌های دوازده‌گانه بررسی سانحه هواپیمایی کشوری بلافاصله در صحنه حاضر شدند و اقدامات اولیه را انجام دادند.

 

وی گفت: روز بعد از حادثه یعنی ۱۹ دی، هیئت ۴۷ نفره اوکراینی محل سانحه را بررسی کردند و همکاری‌های خوبی با این هیئت صورت گرفت.

 

ترکی با بیان اینکه در همان روز وقوع سانحه، پرونده‌ای در دادسرای عمومی شهریار تشکیل شد، گفت: ۳ روز بعد، در ۲۱ دی که ستاد کل نیرو‌های مسلح بعد از بررسی‌های اولیه، علت سانحه را شلیک سامانه پدافندی بر اثر خطای انسانی اعلام کرد، به دستور رئیس قوه قضائیه، پرونده به سازمان قضایی نیرو‌های مسلح ارسال و هیئت قضایی دادسرای نظامی در همان روز تشکیل شد.

 

تاخیر سه روزه در اعلام وقوع حادثه و شلیک سامانه پدافندی

 

وی در مورد تاخیر سه روزه در اعلام وقوع حادثه و شلیک سامانه پدافندی گفت: از جمله دلایلی که مسئولان مربوط در این زمینه اعلام کرده‌اند، ضرورت تحقیق و بررسی حداقلی برای روشن شدن چگونگی شلیک و وقوع سانحه از جمله تحقیق از افراد مرتبط، پیاده شدن نوار مکالمات و فیلم‌های ضبط شده، تطبیق گراف‌های راداری و بررسی احتمالات و فرضیه‌های مطرح است که موضوع در دست بررسی است.

 

دادستان نظامی استان تهران همچنین گفت: بررسی‌های اولیه در حداقل زمان ممکن انجام شده به نحوی که در حوادث مشابه، پذیرش شلیک در این مدت زمان، بی‌سابقه بوده با این حال جمع بندی نهایی دادسرای نظامی در این خصوص پس از تکمیل تحقیقات خواهد بود.

 

در طول تحقیقات، اگر افرادی به عنوان متهم شناسایی شوند طبعاً به اتهامات آن‌ها رسیدگی می‌شود.

این مقام قضایی با اشاره به آغاز تحقیق از متهمان به محض ارسال پرونده به دادسرای نظامی گفت: در همان شب ۲۱ دی تعدادی از افرادی که در سامانه شلیک کننده و بخش‌های بالادستی آن حضور داشتند به عنوان متهم احضار شدند و تحقیقات مبسوطی در همان شب انجام و یکی از متهمان بازداشت شد.

 

وی افزود: در فرآیند تحقیقات، ۵ نفر دیگر به عنوان متهم تحت تعقیب قرار گرفتند که با قرار قانونی بازداشت شدند و در ادامه ۳ نفر از متهمان پس از انجام تحقیقات مقتضی با تودیع وثیقه آزاد شدند در حال حاضر ۳ نفر در بازداشت به سر می‌برند.

 

ترکی در عین حال تأکید کرد: در طول تحقیقات، اگر افرادی به عنوان متهم شناسایی شوند طبعاً به اتهامات آن‌ها رسیدگی می‌شود.

 

وی با بیان اینکه تحقیقات میدانی و معاینات محلی بدون هیچ مانعی از همه مراکز مرتبط جداگانه و با دقت تمام انجام شده است، افزود: در جلسات متعدد بازپرسی، از افرادی به عنوان شهود و مطلع در پدافند هوایی، فرودگاه، تیم کنترل هوایی، نمایندگان پدافند هوایی مستقر در واحد‌های مراقبت پرواز، فرد جامانده از پرواز ۷۵۲ و خلبان هواپیمایی آسمان به سبب مشاهداتشان در هنگام سانحه به‌عمل آمد و در خصوص خلبان هواپیمای آسمان، پس از بررسی مستندات، متوجه شدیم که با تحریف و جابجایی کلمات منتشر شده است.

 

بخشی از اقدامات کارشناسی توسط سازمان هواپیمایی کشوری مطابق با مقررات ناظر بر بررسی سوانح هوایی و نحوه مستندسازی این سوانح انجام شده

این مقام قضایی همچنین به بررسی مکالمات انجام شده و فیلم‌ها و صوت‌های ارتباط واحد مراقبت پرواز با هواپیما و بین خود واحد‌ها در بخش‌های لشکری و کشوری و رادار‌ها و سامانه‌های پدافندی همچنین جمع آوری فیلم‌های همه دوربین‌هایی که مشرف به محل سقوط هواپیما بوده و افراد و اشخاص ثبت کرده اند و استعلامات مربوط به گراف راداری رادار پدافند هوایی و سایر مستندات فنی هواپیمایی اشاره کرد.

 

دادستان نظامی استان تهران گفت: بخشی از اقدامات کارشناسی توسط سازمان هواپیمایی کشوری مطابق با مقررات ناظر بر بررسی سوانح هوایی و نحوه مستندسازی این سوانح انجام شده و برابر کنوانسیون شیکاگو، کشور محل وقوع سانحه، دارای صلاحیت انحصاری برای بررسی سانحه است.

 

دادستان نظامی استان تهران در تبیین مسائل مطرح شده در خصوص علت وقوع این سانحه با استناد به نظریات کارشناسی گفت: احتمال برخورد‌های آسیب‌زننده شامل پرتو‌های لیزری و الکترومغناطیس به هواپیمای اوکراینی منتفی به نظر می‌رسد و نظریه اولیه کارشناسان تا این لحظه، حاکی از عدم انفجار یا احتراق دیگری در لحظه وقوع سانحه در هواپیماست.

 

ترکی با بیان اینکه تا این لحظه دلیلی بر هک سایبری و الکترونیکی، اختلال بیرونی در سامانه‌های پدافندی و موشکی و نفوذ در سامانه‌ها یا شبکه‌ها بدست نیامده، افزود: به هیچ شواهد و قرائنی برای احتمال خرابکاری و جاسوسی در هواپیما نرسیدیم و آثاری از قطعات موشک شلیک شده بر روی بدنه هواپیما مشهود است و هواپیما بر اثر برخورد با زمین منفجر شده و قطعات آن تا شعاع وسیعی از محل اصابت پراکنده شده که به‌لحاظ مسکونی بودن محل با مشکلاتی از نظر جمع‌آوری قطعات هواپیما و حفظ صحنه مواجه شدیم.

 

هیچ شواهد و قرائنی برای احتمال خرابکاری و جاسوسی در هواپیما نرسیدیم و آثاری از قطعات موشک شلیک شده بر روی بدنه هواپیما مشهود است

ترکی در ادامه، به تشریح علل وقوع سانحه دلخراش پرداخت و با اشاره به بررسی رویه‌های موجود هواپیمایی کشوری در فرودگاه همچنین رویه‌های شبکه پدافندی گفت: در بامداد روز سانحه، با توجه به احتمال حمله هوایی آمریکا به ایران، بخش نظامی برای تأمین امنیت پرواز‌ها به بخش غیرنظامی کنترل فضای کشور اطلاع می‌دهد که تنها پرواز‌هایی مجاز به برخاستن از باند فرودگاه‌ها هستند که از قبل توسط شبکه پدافند شناسایی شده و مجوز پرواز آن‌ها توسط این شبکه صادر شده باشد.

 

وی افزود: بر این اساس، در زمینه رویه برخاستن هواپیما‌های خروجی در فرودگاه‌های تهران تغییری ایجاد می‌شود و همه پرواز‌ها باید با اجازه و پس از شناسایی توسط شبکه پدافندی از باند فرودگاه پرواز می‌کردند و در همه پرواز‌هایی که تا زمان وقوع سانحه و بعد انجام شده این رویه برقرار بوده است.

 

دادستان نظامی استان تهران در پاسخ به ابهامات مطرح شده در خصوص علت عدم توقف پرواز‌ها در شب و روز حادثه گفت: مطابق دستورالعمل‌های موجود اگر حمله هوایی دشمن خارجی به کشور قطعی باشد باید فرمان توقف پرواز‌ها صادر شود که برابر شواهد و قرائن و تشخیص سلسله مراتب، احتمال حمله و تهدید فقط وجود داشته است و لذا مراجع مسئول مطابق مقررات به اتخاذ تدابیر کنترلی اکتفا کرده و آسمان بر روی پرواز‌ها به طور کامل بسته نشده است. 

 

این مقام قضایی درباره علت تأخیر یک ساعته پرواز ۷۵۲ گفت: دلیل این تاخیر، بار اضافی و افزایش وزن هواپیما بیش از استاندارد‌های فنی به دلیل زدن سوخت مازاد بر عرف پرواز بود که قبل از درخواست مجوز، به خلبان اعلام و با دستور وی طی این یک ساعت بخشی از بار اضافه هواپیما تخلیه می‌شود و تاخیر پرواز هیچ ارتباطی به بخش کشوری یا لشگری ندارد.

 

در ساعت ۶ و ۱۲ دقیقه، هواپیما هدف موشک پدافند هوایی گرفته و متاسفانه سقوط می‌کند.

ترکی درباره انطباق صدور مجوز پرواز به هواپیمای اوکراینی با رویه ابلاغی شبکه پدافندی کشور افزود: در ساعت ۵ و ۵۲ دقیقه واحد کنترل تقرب مراقبت پرواز با مرکز کنترل فضای کشور تماس می‌گیرد و درخواست صدور مجوز می‌کند و مرکز کنترل کشور یک دقیقه بعد درخواست را به مرکز هماهنگی اعلام می‌کند و نهایتا با تأیید این مرکز در ساعت ۶ و ۱۲ دقیقه، خلبان مجوز پرواز را از برج مراقبت فرودگاه امام خمینی (ره) دریافت می‌کند.

 

وی ادامه داد: در ساعت ۶ و ۱۲ دقیقه، هواپیما هدف موشک پدافند هوایی گرفته و متاسفانه سقوط می‌کند.

 

دادستان نظامی استان تهران با اعلام اینکه دادسرای نظامی در بررسی‌ها به یک سری از خطا‌ها رسیده است، یکی از خطا‌های تاثیرگذار و عمده در این سانحه را چنین عنوان کرد: سامانه سیاری که موشک شلیک کرده پس از راه اندازی مجدد به دلیل شرایط میدانی، شمال واقعی را دقیق تعیین نمی‌کند و همین اشتباه فاحش موجب می‌شود که سمت اهداف شناسایی شده توسط سامانه با اختلافی حدود ۱۰۵ درجه توسط اپراتور مشاهده شود و این خطا، مبنای یک سلسله اشتباهات دیگر قرار می‌گیرد و در نتیجه سامانه پدافندی دچار اشتباه می‌شود.

 

خطای انسانی در تنظیم مختصات

 

ترکی افزود: این خطای انسانی در تنظیم مختصات موجب می‌شود، اپراتور سامانه پدافند هوایی، هواپیما را به عنوان هدفی که از ناحیه شمال غربی در حال نزدیک شدن به تهران است و محل و سمت حرکت آن، ارتباطی با باند پروازی فرودگاه ندارد، در رادار خود مشاهده کند و خط سیر هواپیما با خط سیری که کاربر مشاهده می‌کرده متفاوت بوده است.

 

وی افزود: کاربر سامانه پدافندی، مشخصات هدف شناسایی شده را به مرکز هماهنگی مربوط اعلام می‌کند، اما پاسخی دریافت نمی‌کند و اطلاعات ثبت شده نشان می‌دهد که پیام سامانه دفاعی با مرکز هماهنگی مبادله نشده و قبل از مبادله پیام و دریافت پاسخ، متأسفانه کاربر اقدام به شلیک کرده در حالی‌که این قطع ارتباط تنها در حد چند ثانیه بود.

 

ترکی ادامه داد: کاربر سوال را می‌پرسد و منتظر پاسخ نمی‌شود و بر اساس تشخیص خودش، شلیک را انجام می‌دهد و انتشار خبری مبنی بر شلیک موشک کروز در سامانه ناشی از مشاهدات نور‌های پرتاب شونده در مناطق مرزی توسط دیده‌بانان در ساعاتی قبل از وقوع سانحه نیز مزید بر علت می‌شود.

 

هیچ دستوری مبنی بر شلیک صادر نشد

 

وی با اشاره به اینکه سامانه‌ها به عنوان واحد‌های عملیاتی پایین‌دستی، ارتباطی با برج مراقبت نداشته‌اند و صرفا برابر دستورالعمل‌ها باید برای تشخیص اهداف مشکوک از مرکز بالادستی استعلام و کسب تکلیف می‌کردند، گفت: در سانحه هواپیمای اوکراینی، هیچ دستوری مبنی بر شلیک از سوی شبکه به سامانه‌های پایین دستی صادر نشده و در زمان وقوع سانحه، وضعیت سامانه‌های پدافندی تحت مقررات «آتش محدود» بوده نه آتش به اختیار، بنابراین صرفا باید با اخذ مجوز از شبکه، شلیک صورت می‌گرفت.

 

طبق نظرات کارشناسان و نتایج بررسی اولیه هیئت قضایی، سامانه پدافندی به صورت فابریک فاقد دوربین دید در شب و سامانه تشخیص دوست از دشمن است

ترکی با اشاره به اینکه تشخیص نهایی متخاصم بودن هدف با شبکه است نه سامانه گفت: خطای فاحشی که اینجا اتفاق افتاد این بود که سامانه بدون اخذ اجازه از شبکه، اقدام به شلیک کرد.

 

وی با اشاره به اینکه طبق نظرات کارشناسان و نتایج بررسی اولیه هیئت قضایی، سامانه پدافندی به صورت فابریک فاقد دوربین دید در شب و سامانه تشخیص دوست از دشمن است، گفت: اپراتور این سامانه وقتی هدفی را به عنوان هدف تهدید کننده شناسایی کند باید به مراکز بالادستی خودش که همان شبکه پدافندی است اعلام نماید و پس از دستور شبکه اقدام کند.

 

ترکی با بیان اینکه دو موشک توسط سامانه پدافندی شلیک شده و بررسی کارشناسان حاکی است که یکی از این موشک‌ها تاثیری بر روی هواپیما نداشته و موشک دیگر در نزدیکی هواپیما منفجر شده، گفت: ۲۶ ثانیه فاصله شلیک‌های اول و دوم بوده، اما متاسفانه در این فاصله زمانی هم، کاربر برای شلیک دوم از شبکه کسب مجوز نمی‌کند.

 

دادستان نظامی استان تهران با تاکید بر اینکه یک خطا گاهی یک فاجعه غیرقابل جبرانی را رقم می‌زند، افزود: اعتقاد کارشناسان این است که اگر کاربر سامانه احتیاط لازم را انجام می‌داد و از تجربه اش استفاده می‌کرد، این سانحه قابل پیشگیری بود.

 

وی ادامه داد: افرادی که مجموعه این خطا‌ها را مرتکب شدند کسانی هستند که بازداشت شده اند.

 

اعتقاد کارشناسان این است که اگر کاربر سامانه احتیاط لازم را انجام می‌داد و از تجربه اش استفاده می‌کرد، این سانحه قابل پیشگیری بود.

ترکی با اعلام اینکه برای بدست آوردن یافته‌های جدیدتر از سانحه هواپیمای اوکراینی، ۲۳ کارشناس نظامی در ۷ حوزه با دادسرای نظامی تهران همکاری می‌کنند، افزود: بخشی از این گروه‌ها نظریات خودشان را اعلام کردند و هنوز بخش‌هایی از گزارش‌ها باقیمانده است.

 

دادستان نظامی استان تهران همچنین با اعلام اینکه کشور اوکراین به عنوان مالک هواپیما اصرار داشت که جعبه‌های سیاه هواپیما برای بازخوانی، به آن کشور فرستاده شود، گفت: آمریکا و کانادا به عنوان کشور‌های ذی‌نفع، در مورد توانایی و امکانات فنی لابراتور‌های اوکراین در بازخوانی اطلاعات جعبه‌های سیاه ابراز تردید کردند.

 

این مقام قضایی با بیان اینکه تاکنون خانواده‌های معظم ۸۰ نفر از شهدای سانحه شکایات خود را مطرح کرده اند، گفت: با همکاری ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، مرکز امور مشاوران و وکلای حقوقی قوه قضاییه و کانون وکلا اقداماتی جهت تعیین وکیل معاضدتی برای خانواده‌های شهدا انجام شده است.

 

جبران خسارت این سانحه

دادستان نظامی استان تهران در باره جبران خسارت این سانحه گفت: جلساتی با شورای عالی امنیت ملی و معاونت حقوقی ریاست جمهوری داشتیم و بحث جبران خسارت‌ها را پیگیری کردیم و برابر تصمیمات مقامات صالح، پرداخت خسارات و غرامات براساس نرخ بین‌المللی خواهد بود و به صورت یکسان در صورت تکمیل مستندات حقوقی، ترجیحاً زودتر از زمان برگزاری دادگاه سانحه هوایی پرداخت خواهد شد.

 

ترکی افزود: براساس توافقنامه همکاری‌های قضایی مصوب ۸۳ طی نیابتی که به اوکراین دادیم، از آن‌ها خواستیم که اسناد بیمه‌ای هواپیما و برخی مستندات قانونی لازم را برای ما بفرستند و معاونت بین الملل قوه قضائیه این موضوع را به طور مستمر از دولت دنبال می‌کند.

 

ترکی با اشاره به اینکه اوکراین هنوز به نیابت مرجع قضایی پاسخ کامل نداده و اسناد و مستندات لازم را ارسال نکرده است، تصریح کرد: این در حالی است که در همین رابطه چند نیابت قضایی از اوکراین دریافت کردیم که ضمن تاکید بر صلاحیت انحصاری کشورمان در رسیدگی به ابعاد سانحه برابر مقررات بین‌المللی و داخلی، به جهت همکاری‌های حقوقی- قضایی در سه مرحله پاسخ‌های لازم به مقامات قضایی اوکراین داده شده است.

 

دادستان نظامی استان تهران با اشاره به اینکه باوجود پیچیدگی‌های فنی و حقوقی پرونده، تسریع در رسیدگی و دقت و اتقان توامان مورد تاکید رئیس قوه قضائیه، دادستان کل کشور و رئیس سازمان قضایی نیرو‌های مسلح است، گفت: تلاش می‌کنیم ضمن حفظ استقلال قضایی با تعامل سازنده با همه مراجع مسئول، تحقیقات قضایی و استیفای کامل حقوق بازماندگان سانحه را جدی و شفاف و با رعایت اصول دادرسی منصفانه دنبال و تکمیل نماییم و در نهایت صدور رأی نهایی با دادگاه نظامی تهران است.

 

پیگیری‌های فنی حادثه: 

 

کاپیتان تورج دهقانی زنگنه معاون وزیر راه و شهرسازی و رئیس جدید سازمان هواپیمایی کشوری، دوم شهریور ماه سال جاری در یک نشست خبری با خبرنگاران جدیدترین اطلاعات بازیابی شده از جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی را تشریح کرد.

 

وی گفت: گزارش مستقل درباره ضبط کننده پروازی، بالاخص توصیف اطلاعات آن‌ها از نظر فنی و اطلاعات برای عموم مردم مرسوم نبوده و در هیچ سانحه‌ای این اتفاق نیافتاده، اما به دلیل شرایط خاص پرواز ۷۵۲ و دستور رئیس جمهور و وزیر راه و شهرسازی مبنی بر شفافیت صرف به خصوص برای همدردی با داغدیدگان سانحه، سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان مرجع رسیدگی به سانحه، اطلاعات مورد نیاز جعبه سیاه را منتشر می‌کند.

 

کاپیتان دهقانی زنگنه ادامه داد: بررسی هر دو جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی از ۲۷ تیر امسال تا سوم مرداد ماه در آزمایشگاه دفتر تحقیقات و ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه (BEA) انجام شد و این بازخوانی تحت نظارت سازمان هواپیمایی با مساعدت کشور فرانسه انجام شده است.

 

به گفته معاون وزیر راه، نمایندگان کشور‌های آمریکا به عنوان سازنده هواپیما، اوکراین به عنوان بهره بردار هواپیما، فرانسه به عنوان ارائه دهنده خدمات فنی، سوئد، انگلستان و کانادا به عنوان کشور‌های دارنده اتباع و نیز ایکائو (سازمان جهانی هوانوردی) به عنوان هماهنگ کننده کشور‌های ذینفع در جریان بازخوانی قرار داشتند و داده‌های هر دو جعبه سیاه به خوبی، با دقت و بدون مشکل فنی بازخوانی و به اطلاعات قابل تحلیل تبدیل شده‌اند.

 

وی در تشریح اتفاقات رخ داده پس از شلیک دو موشک مجاورتی سامانه پدافند هوایی در هواپیما گفت: همزمان با انفجار فیوز مجاورتی موشک اول، ضبط اطلاعات در ساعت ۶:۱۴:۵۳ ثانیه متوقف شده است، تاکنون همه متغیر‌ها نشان می‌دهد که هواپیما در شرایط پروازی نرمال و در پروفایل پروازی پیش بینی شده قرار داشته است.

 

دهقانی زنگنه یادآور شد: CVR (جعبه سیاه داخل کابین خلبان) تا ۱۹ ثانیه بعد از انفجار موشک مکالمات داخل کابین خلبان را ضبط کرده، در این کابین سه خلبان حضور داشتند دو خلبان و یک معلم خلبان؛ هر سه متوجه شرایط غیرعادی می‌شوند، اما تا آخرین لحظه مشغول هدایت هواپیما بودند و معلم راهنما نیز اقدام به ارائه کمک می‌کند.

 

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری تصریح کرد: در این لحظه هواپیما دچار مشکل الکتریکی می‌شود و به دستور معلم خلبان، برق کمکی هواپیما روشن می‌شود، اما هر دو موتور در ثانیه‌های پس از انفجار روشن بوده است.

 

وی تاکید کرد: در این لحظه هیچ صدایی از کابین مسافران شنیده نمی‌شود و ضبط صدا پس از ۱۹ ثانیه متوقف می‌شود.

 

وی افزود: ۲۵ ثانیه بعد از انفجار نخست، موشک دوم می‌رسد، تحلیلی از آثار موشک دوم در جعبه سیاه وجود ندارد که این موضوع نشان می‌دهد انفجار موشک نخست باعث آسیب قابل توجه به هواپیما شده و همزمان، ضبط صدا از سوی هر دو جعبه سیاه (CVR و DVR) در فاصله ۱۹ ثانیه پس از شلیک موشک نخست، قطع می‌شود.

 

معاون وزیر راه تاکید کرد: این اقدامات (تشریح اطلاعات جعبه سیاه هواپیمای سانحه دیده) با هدف ایمنی و جلوگیری از رخداد‌های مشابه صورت می‌گیرد و هر نوع استفاده سیاسی از این فرآیند‌ها علاوه بر اینکه در تعارض با اهداف صریح ایکائو قرار دارد، روند رسیدگی به سانحه را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.

 

روز دهم دی ماه نیز، آقای محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در حاشیه جلسه هیئت دولت در خصوص آخرین اقدامات انجام شده در خصوص هواپیمای اوکراینی به خبرنگاران گفت: رسیدگی به سانحه هواپیمایی اوکراین به دور از هر حاشیه و رفتار غیرحرفه‌ای انجام شد و به پایان رسید.

 

وی گفت: در فرآیند بررسی سانحه طبق ضمیمه ۱۳ پیمان شیکاگو نمایندگان شرکت بهره بردار که اوکراینی‌ها بودند و شرکت سازنده یعنی بوئینگ امریکا نقش داشتند و جمع‌بندی و بررسی سانحه هوایی اوکراینی تمام شده و گزارش نهایی آن به دو زبان فارسی و انگلیسی در اختیار ذی نفعان قرار گرفته است.

 

وزیر راه و شهرسازی همچنین اعلام کرد: به‌زودی متن این گزارش از طریق سامانه سازمان هواپیمایی کشوری اطلاع رسانی خواهد شد و برای عموم مردم قابل مطالعه خواهد بود.

 

پیگیری ابعاد حقوقی خانواده‌های جان باختگان: 

بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی روز ۲۴ دی سال گذشته با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد: طبق قانون، جان باختگان ایرانی سانحه هواپیمای اوکراینی در حکم «شهید» محسوب می‌شوند و این بنیاد، آمادگی خود را برای ایفای وظایف قانونی در قبال جان باختگان ایرانی این حادثه از جمله تدفین در قطعه شهدا اعلام کرده و به اطلاع می‌رساند جان‌باختگان ایرانی این سانحه هوایی در حکم «شهید» محسوب می‌شوند.

 

همچنین سعید اوحدی رئیس این بنیاد روز ۱۴ دی ماه امسال از تکمیل پرونده ۷۰ خانواده جان باختگان این سانحه خبر داد و گفت: در خصوص موضوع سانحه هواپیمای اوکراینی از ۱۶۷ مسافر، تعدادی مسافر خارجی بودند، اما تا به امروز اسامی ۱۲۷ نفر از مسافران ایرانی، به عنوان شهید توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران دریافت شده است که برای بیش از ۷۰ خانواده از این ۱۲۷ نفر، تکمیل پرونده شده و توفیق بسیار بزرگی برای خودمان می‌دانیم که بنیاد شهید در خدمت این عزیزان باشد.

 

همچنین معاونت حقوقی نهاد ریاست جمهوری نیز روز دهم دی امسال اعلام کرد: طبق مصوبه هیئت دولت، وزارت راه و شهرسازی موظف شد تا با همکاری دستگاه‌های ذیربط، ترتیب پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده‌ها و بازماندگان هریک از جانباختگان سانحه هواپیمایی اوکراین را در اسرع وقت فراهم کرده و مبالغ را براساس مستندات به ذی نفعان پرداخت کند. همچنین در مصوبه هیئت دولت آمده است که این جبران، مانع از پیگیری جنبه کیفری موضوع در مرجع قضایی صلاحیت دار نیست. 

 

هیئت دولت همچنین با توجه به پیشنهاد معاونت حقوقی، در جلسه خودتصویب کرده که خسارات ناشی از فوت جان باختگان، بدون هیچ گونه تبعیض ناشی از ملیت و تابعیت بر اساس قوانین متبوع و قابل اعمال کشور‌های جان باختگان، به ورثه و بازماندگان آن‌ها پرداخت شود.

 

از سوی دیگر، ایران برای بازپرداخت غرامت هواپیمای ساقط شده، از دولت اوکراین و شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال درخواست کرده اسناد بیمه‌ای این هواپیما را در اختیار ایران قرار دهند که حسب اطلاع، هنوز این اتفاق نیافتاده است و طبیعی است که تا زمان تکمیل مدارک و صدور دستور قضایی برای پرداخت خسارت، این امر به تعویق خواهد افتاد.

 

حوادث مشابه:

این اتفاق در تاریخ هوانوردی جهان امری بی سابقه نبود. به طور مشخص این پرواز در تاریخ هوانوردی جهان با سانحه هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ خطوط هوایی مالزی که ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴ با ۲۹۸ مسافر و خدمه از فرودگاه آمستردام به قصد فرودگاه کوالالامپور حرکت کرد، اما بر فراز مرز اوکراین و روسیه با شلیک یک موشک سرنگون شد مقایسه می‌شود.

 

هواپیما در استان دونتسک در شرق اوکراین سقوط کرد که در آن زمان درگیر نزاع بین طرفداران روسیه و دولت مرکزی اوکراین بود. هر دو طرف، طرف مقابل را به دست داشتن در سانحه متهم می‌کردند، اما سال بعد که شورای امنیت سازمان ملل قصد داشت با تشکیل دادگاه بین المللی جنایی، ابعاد حادثه را روشن کند با وتوی روسیه مواجه شده و پرونده رسیدگی به این حادثه تقریبا مختومه شد.

 

در سال ۲۰۰۱ نیز، یک فروند هواپیمای توپولف ۱۵۴ سیبریا ایرلاینز با شماره پرواز ۱۸۱۲ که قصد داشت از فرودگاه بن گوریون در سرزمین‌های اشغالی به مقصد فرودگاه نووسیبیرسک روسیه پرواز کند با آتش نیروی هوایی اوکراین ساقط شد و همه ۷۸ سرنشین آن بر فراز دریای سیاه کشته شدند.

 

پیش از آن و در قرن بیستم میلادی نیز، جهان شاهد حوادث مشابه دیگری بوده است.

 

در ۱۲ تیر سال ۱۳۶۷ شمسی (۳ ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی)، هواپیمای ایرباس‌ای ۳۰۰ شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با شماره پرواز ۶۵۵ از تهران به مقصد دوبی حرکت کرد و پس از توقف در بندرعباس، در ادامه مسیر بر فراز خلیج فارس مورد حمله ناو جنگی وینسنس آمریکا قرار گرفته و همه ۲۹۰ سرنشین و خدمه آن به شهادت رسیدند.

 

همچنین در تاریخ اول سپتامبر ۱۹۸۳ یک فروند هواپیمای خطوط هوایی کره جنوبی از نوع بوئینگ ۷۴۷ فرودگاه جان اف کندی نیویورک را با ۲۶۹ خدمه و مسافر به مقصد سئول ترک کرد، اما بدلیل خطای خلبان در جهت یابی و انحراف به سمت خاک شوروی، توسط نیروی هوایی شوروی سابق بر فراز جزیره کامچاتکا ساقط شد و همه سرنشینان آن کشته شدند.

 

سخن آخر:

یک سالی که از فقدان جمعی از نخبگان این آب و خاک گذشت، سالی تلخ و اندوهبار برای بازماندگان، خانواده‌های شهدای این حادثه و عموم مردم ایران بود.

 

پس از شهادت سردار شهید قاسم سلیمانی به دست تروریست شرور آمریکای جنایتکار، ایران و محور مقاومت از سوریه و لبنان تا عراق و یمن شاهد افزایش همدلی عمومی مردم و تنفر از بدخواهان کاخ سفید و محور غربی – عبری – عربی بودیم. این وحدت کم سابقه که پس از شهادت سردار دل‌ها در کشورمان ایجاد شد، به مذاق عده‌ای خوش نیامد و تلاش کردند از این سانحه تلخ و شهادت جمعی از هموطنانمان در یک سانحه هوایی که در شرایط خاصی رخ داد، بهره برداری تبلیغی کرده و نظام را به اهمال و مدارا با عاملان این حادثه متهم سازند. عده‌ای از آن‌ها همسو با رسانه‌های نظام سلطه که متکی به دلار‌های کثیف نفتی کشور‌های مرتجع عرب منطقه بودند، کوشیدند نظام را به پنهانکاری یا مخفی کاری متهم سازند. این رسانه‌ها بدون اینکه اشاره‌ای به پیگیری‌های مراجع حقوقی عالی نظام و دستگاه‌های مرتبط از جمله سازمان هواپیمایی کشوری، وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور خارجه، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، معاونت امور بین الملل قوه قضائیه، دادستانی نظامی تهران، سازمان قضایی نیرو‌های مسلح و بنیاد شهید و امور ایثارگران، پزشکی قانونی، نیروی انتظامی و پلیس بین الملل و ده‌ها دستگاه متولی دیگر و البته همکاری ده‌ها و صد‌ها کارشناس صنعت هوایی، کارشناسان نظامی و پزشکان و امدادگران داشته باشند مجموعه این خدمات را نادیده گرفته و از این اتفاق تلخ نمدی برای کلاه تفرقه افکنی خود بافتند. 

 

هیچ کس منکر رنجی که بر خانواده‌های محنت کشیده و داغدار دریک سال گذشته رفته نیست، اما سانحه هوایی همواره جزیی از صنعت هوایی بوده است. باید ضمن تلاش برای احقاق حق خانواده‌های داغدار، تلاش کرد تا این حادثه درسی باشد برای صنعت هوایی جهان تا مانع رخ دادن حوادث مشابه شود.

 

فراموش نکنیم که خطای سامانه‌های پدافند در تشخیص و اشتباه یک اپراتور در فضایی متشنج و به شدت جنگی شده که هر لحظه امکان تلافی دشمن وجود داشت را به پای کلیت نظام نگذاریم. با خطا باید به همان میزان برخورد کرد و از سوی دیگر، این برخورد نباید منجر به تضعیف روحیه نظامیان کشورمان که سد محکم ایجاد امنیت در این آب و خاک در میان منطقه‌ای آشوب زده و بحرانی بوده اند شود.

 

اصلاح دستورالعمل‌ها و چینش پدافند هوایی در اطراف مراکز هوایی و فرودگاه‌های مسافری غیر نظامی، بازنگری در کریدور‌های هوایی داخلی و بین المللی با همکاری دو وزارتخانه راه و شهرسازی و دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح با سامانه‌های پدافند کشور و همچنین اصلاح و تدوین دستورالعمل مناسب برای هشدار به هواپیما‌ها در موارد مشابه یا دستورالعمل خالی کردن فضای منطقه یا (CLEAR) شدن منطقه از جمله ضروریات جلوگیری از تکرار حوادث تلخ مشابه است.

 

گرچه پرداخت ۱۵۰ هزار دلار به خانواده هریک از شهدای این سانحه تلخ، نمی‌تواند حتی لحظه‌ای از فقدان آن‌ها را برای خانواده‌های سوگوار جبران کند، اما وظیفه‌ای است بر عهده مسئولان کشوری که باید هرچه سریعتر جامه عمل بپوشد.

 

همچنین مردم و بخصوص خانواده‌های داغدار منتظر اجرای عدالت و محاکمه عادلانه خاطیان و مقصران رخداد این حادثه تلخ هستند و امیدوارند بدون اغماض و بدون تضعیف روحیه قوای مسلح امنیت آفرین کشورمان، با خطای خاطیان و قصور قاصران برخورد قاطعی صورت پذیرد؛ و در پایان، اگر شرارت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در ترور ناجوانمردانه سردار سپاه اسلام حاج قاسم سلیمانی رخ نمی‌داد، قطعا هیچیک از این حوادث که در این گزارش به آن‌ها اشاره شده رخ نمی‌داد. یکی دیگر از مصادیق تعبیر امام خمینی (ره) در شر و شیطان اکبر خواندن آمریکا، همین حادثه‌ای است که سلسله حوادثی را رقم زد که به جان باختن و شهادت هموطنانمان منجر شد.