در روزهای اخیر  در حالی برای دومین‌بار بخش‌هایی از طاق کسری فرو ریخت که نه تنها مسوولان میراث فرهنگی کشور عراق در طول کمتر از ۱۰ سال گذشته دو بار از متولیان میراث فرهنگی ایران خواسته بودند تا برای مرمت این بنای تاریخی به آن‌ها کمک کنند، بلکه ۱۶ سال قبل نیز با مشاهده نخستین ترک‌ها روی این بنای تاریخی کارشناسان ایرانی آمادگی خود برای مرمت این بنا را اعلام کرده بودند.

آخرین ضربه به این بنای عظیمِ ساسانی که حتی بزرگ‌ترین طاق ضربی شناخته‌شده‌ جهان نیز نامیده می‌شود، در طول یک هفته گذشته به آن وارد شد. خبر و تصاویر این اتفاق یکشنبه، ۱۴ دی‌ماه از طریق برخی افراد فعال در شبکه‌های اجتماعیِ عراق در بغداد منتشر شد و درباره‌اش نوشتند «همزمان با آغاز سال ۲۰۲۱ بخشی از سقف این بنای تاریخی فرو ریخت».

البته با انتشار این خبر، برخی افراد در فضای مجازی این اتفاق را به اندازه‌ای ندانستند که تا این حد بزرگ جلوه داده شود، اما تکرار آن یعنی ریزش بخش‌هایی از طاق که قطعا به دلایل مختلفی از جمله بی‌توجهی به این بنا و نداشتن برنامه‌ مرمتی مناسب از سوی متولیانِ عراقی و حتی عملکرد کُندِ متولیان میراثی کشور برای جواب به مسوولان عراقی است، قابل توجه است.

به نظر می‌رسد تا زمانی که آن درخواستِ کمک بی‌پاسخ بماند، هر از چندگاهی باید منتظر تخریبِ بخش بیشتری از این بنای تاریخی که بخشی از تاریخِ کشورمان را در خود دارد، باشیم.

روایت طاق کسری و درخواست‌هایی که متولیان میراث فرهنگی عراق برای نجاتِ این بنای ارزشمند و جهانی دارد، آن‌قدر عمیق است که سابقه‌ آن به بیش از ۱۰ سال قبل برمی‌گردد، زمانی که محمدحسن محب‌علی، مدیر وقت دفتر ابنیه و بافت‌های تاریخی کشور، در ۱۳ آذر ۱۳۸۳ به برخی گزارش‌های تخریبی از اماکن مذهبی عراق اشاره و اعلام کرد که برای تشکیل دفتر مستقل نمایندگی میراث فرهنگی ایران در آن کشور تلاش می‌کند.

او با اشاره به گزارش‌هایی که از ایجاد ترک در طاق کسری در اردیبهشت همان سال منتشر شده بود، از اعلامِ آمادگی کارشناسان سازمان وقت میراث در همان زمان نیز خبر داده بود که تمایل داشتند با بازدید از این بنا وضعیت آن را به طور دقیق کارشناسی کنند، اما ایجاد شرایط جدید و پیچیده‌ آن زمان در عراق باعث رها کردن پیگیری‌ها برای حضور کارشناسانِ ایرانی در ایوان مدائن شد.

آن درخواست بی‌پاسخ ماند و طاق کسری همچنان در همان وضعیت باقی ماند تا ۹ اسفند ۱۳۹۰ که خبرگزاری فرانسه اعلام کرد «دولت عراق قصد دارد شهر ساسانی مدائن را به مقصد جدید گردشگری این کشور تبدیل کند».

نکته جالب توجه در همان زمان درباره‌ این شاهکار معماری دنیای ایرانِ باستان، اعلام انجامِ مرمت اساسی این اثر ارزشمند با همکاری سازمان یونسکو و در آینده‌ای نزدیک بود؛ البته به نظر می‌رسد برای یونسکو هم هنوز آن آینده نزدیک فرانرسیده است.

بین همه این اتفاقات و با توجه به دل‌نگرانی‌هایی که باستان‌شناسان در آن زمان نسبت به وضعیت این بنای تاریخی داشتند، رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در پنجم آبان ۱۳۹۲ و در افتتاحیه‌ همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان به محمدعلی نجفی - رئیس وقت سازمان وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - پیشنهاد دادکه «مدیران میراث فرهنگی کشور به آثار فرهنگی و تمدنی باشکوه ایران در کشورهای پیرامونی - که زمانی بخش از قلمرو ایرانِ سرفراز بوده‌اند - توجهی ویژه داشته باشند و با رایزنی با مقامات میراث فرهنگی این کشورها، امکان حضور باستان‌شناسان ایرانی را برای پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی فراهم کنند». او این درخواست را به آثار تاریخی کشورهای همسایه و به خصوص عراق و طاق کسری تعمیم داد.

با این وجود باز هم در این میان طاق کسری ماند و حوضش، تا هفت سال بعد یعنی ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ که با سفر یک‌روزه عبدالامیر الحمدانی  - وزیر فرهنگ و گردشگری عراق - به ایران و در دیدار با علی‌اصغر مونسان - معاون وقت رئیس‌جمهور و رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و وزیر کنونی وزارتخانه میراث فرهنگی -، در کنار پیشنهادهایی که برای توسعه همکاری‌های دو کشور در بخش گردشگری و میراث فرهنگی داشت، به صورت جداگانه برای نجات «ایوان مدائن» از ایران کمک خواست.

او نگهداری آثار باستانی را مهم‌ترین چالش این کشور دانست و از ایران درخواست کرد که در این زمینه با توجه به مفاد آخرین تفاهم‌نامه دو کشور به عراق کمک کند و در ادامه گفت: طاق کسری (ایوان مدائن) از جمله آثار باستانی عراق است که به خاطر اقدامات مرمتی گذشته و از طرفی به دلیل کهنسال بودنش به نگهداری و ترمیم نیاز دارد.

در همان دیدار، مونسان برای همکاری در این زمینه و همچنین مرمت کاخ کسری اعلام آمادگی کرد و گفت: می‌دانیم پرونده‌های مشترک در یونسکو خارج از نوبت پیگیری می‌شوند. با توجه به اشتراکات دو کشور، آمادگی داریم ثبت‌های مشترکی با عراق داشته باشیم.

این حرف‌ها بماند تا ۲۴ روز بعد، یعنی ۱۶ اسفند ۱۳۹۷ که شبکه سومریه اعلام کرد «شب گذشته (۱۶ اسفند) بخش‌هایی از ایوان کسری فروریخت» و از سوی دیگر «هر لحظه امکان دارد فرود بریزد». حتی «کاظم الشمری» - نماینده ائتلاف ملی عراق - از مقامات ارشد این کشور خواست هرچه سریع‌تر فکری به حال نجات اثر باستانی «ایوان مدائن» بکنند و اعلام کرد «وگرنه باید منتظر ریزش بخش‌های دیگری از این اثر تاریخی و باستانی باشیم»

او با انتشار تصاویری که نشان می‌داد بخش‌هایی از این اثر باستانی و جهانی اخیرا فرو ریخته، از رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و وزیر فرهنگ و سازمان یونسکو خواست برای نجات و ترمیم آن سریعاً اقدام کنند.

دو روز بعد یعنی ۱۸ اسفند انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای سرگشاده درخواستِ پنج سال قبل (پنجم آبان ۱۳۹۲) خود را برای مرمت ایوان مدائن این‌بار خطاب به مونسان - رییس سازمان وقت میراث فرهنگی - تکرار کرد تا «امکان حضور باستان‌شناسان ایرانی برای پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در طاق کسری را فراهم کند».

۲۰ اسفند ۱۳۹۷ هم سپنتا نیکنام - عضو شورای شهر یزد - از حسن روحانی - رئیس‌جمهور - خواست در سفر به عراق به وضعیت طاق کسری رسیدگی شود.

او در حساب شخصی توئیتر خود نوشت: آقای روحانی برای اولین بار در دوران ریاست جمهوری‌اش عازم عراق است. همزمان خبر رسیده که ایوان مدائن (طاق کسری) یادگار سرزمین پارس در عراق، در حال فروریختن است. کاش ایشان از همتایان عراقی خود روند بازسازی آن را پیگیر شوند تا بدانند ایوان مدائن برای ما هویتی عبرت‌آموز و مهم است.

و این اتفاق در ۲۳ اسفند رخ داد و روحانی در سفر خود به عراق از این محوطه دیدن کرد و عبدالامیر الحمدانی - وزیر فرهنگ و گردشگری عراق - نیز در زمان دیدنِ این اثر همراه رییس‌جمهور ایران، از دانشگاه بغداد خواست تا به دنبال علل خرابی بخشی از طاق کسری باشند و درباره مرمت آن تحقیق کنند.

تا این‌ نقطه از تاریخ، این درخواست‌ها و حرف‌ها اگر هم فرایند و عملکردی را به دنبال داشت، اما بدون اعلامِ رسانه‌ای در میان خود مسوولان باقی ماند.

یکم تیر سال گذشته ولی تیموری - معاون گردشگری میراث فرهنگی - که به عنوان نماینده سازمان وقتِ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران در نشست با هیات عراق و معاون گردشگری این کشور حضور داشت، بعد از برگزاری این نشست، درباره پیگیری پیشنهاد قبلی عراق درباره مرمت «ایوان مدائن» (طاق کسری) و قبرستان «وادی‌السلام» اظهار کرد: ایران برای مرمت این آثار باستانی قبلا هم اعلام آمادگی کرده بود، اما شرط آن‌، تامین هزینه‌های متخصصان ایرانی از سوی عراق است که اگر این شرایط از سوی آن‌ها فراهم شود، ایران در این‌باره اقدام خواهد کرد.

حرفی که به نظر می‌رسد یک فصل‌الخطاب برای همه درخواست‌ها و پیگیری‌ها و هشدارها تا آن زمان نسبت به آخرین وضعیت طاق کسری بود.

تا بعد از حدود ۲۳ ماه، این بار گویا خود طاق کسری سعی کرد با رها کردن بخشی از بار سنگینی که به دوش داشت، هشدارها را به سمت وضعیت نامطلوبش سوق دهد.

مدائن را شهری می‌دانند که آثار تاریخی ارزشمندی از امپراتوری ساسانیان را در خود جای داده که از آن جمله می‌توان به کاخ ساسانی «ایوان مدائن» یا «طاق کسری» اشاره کرد. ایوان مدائن در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر بغداد، پایتخت عراق و ساحل رود دجله واقع شده و مهم‌ترین اثر تاریخی برجای‌مانده از ساسانیان محسوب می‌شود. طاق اصلی این کاخ که بلندترین طاق خشتی ساخته‌شده به دست انسان است، ۳۵ متر ارتفاع، ۲۵ متر پهنا و ۵۰ متر طول دارد. این کاخ به دستور «شاپور اول» که در فاصله‌ سال‌های ۲۴۱ تا ۲۷۲ پس از میلاد بر سرزمین‌های امپراتوری ساسانیان حکومت می‌کرد، با نمایی از آجرهای زردرنگ و به شیوه‌ معماری پارتی ساخته شده است و یکی از شاهکارهای معماری دنیای باستان محسوب می‌شود و حتی آن را بزرگ‌ترین طاقِ ضربی شناخته‌شده‌ جهان می‌دانند.

خبرنگار ایسنا تا لحظه‌ی ارسال این گزارش تلاش کرد در تماس با محمدحسن طالبیان – معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی – نتیجه‌ درخواست‌های مطرح‌شده از سوی مسوولان فرهنگی عراق و اقدامات وزارتخانه میراث فرهنگی برای نجات این اثر تاریخی و ارزشمند برای تمدن کشورمان را جویا شود، اما موفق به صحبت با او نشد.