فرشاد گلزاری

 از دیرباز تاکنون نشست ها یا اجلاس‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مکانی برای تبادل نظر میان دولت‌ها بوده و از همه مهمتر اینکه متولی برگزاری این محافل، به راحتی می‌تواند در چنین مراسم علاوه بر تقویت وجهه خود، اقدام به سهم‌خواهی یا تعمیق ارتباط‌هایش با مدعوین کند. تشکیل این کُلونی‌ها شاید برای دولت‌های اروپایی و آمریکا یک امر عادی به حساب بیاید و اساساً برای قبضة آنها دست و پا نزنند، اما واقعیت این است که برگزاری نشست‌ها و همایش‌های این چنینی برای کشورهای حاشیه خلیج فارس به اندازة وجود اکسیژن برای انسان، اهمیت دارد. رقابت‌هایی که میان دولت‌های عربی این منطقه از دهه‌ها پیش تاکنون ادامه دارد به نوعی نشان می‌دهد که این جماعت برایشان مهم نیست که هزینه برگزاری این مراسم چقدر برای اقتصاد آنها تمام می‌شود، بلکه این قبیل نشست‌ها را نوعی امتیاز برای خود می‌دانند.

برای ریاض بسیار مهم است که سیاست دموکرات‌های کاخ‌سفید در مورد آنها چیست و به همین دلیل است که سعودی‌ها در این باره با هزینه‌های بسیار هنگفت درصدد آن هستند تا چهره مثبتی از خود در خلال اجلاس گروه 20 به بایدن و تیمش نشان دهند

به عنوان مثال در مورد اینکه جام جهانی 2022 میلادی قرار است در قطر برگزار شود، شاهد بودیم که کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی تمام سعی خود را کردند که با  لابی‌گری‌های پشت‌پرده بتوانند مکان برگزاری آنرا به غیر از قطر منتقل کنند. همین مثال کوچک به خوبی نشان می‌دهد که چرا دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس تا بهاین حد در مورد کسب این جایگاه‌ها دست و پا می‌زنند. آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد و به نوعی یکی از دلایل اصلی رقابت دولت‌های عربی در مورد به عهده گرفتن مسئولیت برگزاری این اجلاس‌ها، نشست‌ها و رویدادهای سیاسی به حساب می‌آید، بحث «تطهیر چهره و جایگاه» این کشورها در انزار و مقیاس جهانی است.

توجه داشته باشید که بر اساس گزارش سالانه دیدبان حقوق بشر، سه کشور عربستان سعودی، بحرین و امارات متحده عربی بیشترین نقض‌های حقوق بشری را دارا هستند و همین مساله باعث شده تا نگاه جامعه ملل به این دولت‌های عربی دچار خدشه و اما و اگر شود. بر این اساس برگزاری نشست‌ها و اجلاس‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای این سه کشور یک به مثابه نوعی مشروعیت بخشی به وجه‌ای است که طی سالیان گذشته مخدوش شده است. نمونه بارز این موضوع را می‌توانیم تغییر نگاه دنیا (به غیر از آمریکا و روسیه) به ریاض پس از پرونده قتلِ جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی دانست؛ چراکه تاثیر روانی و بین‌المللی این پرونده به حدی بود که ولیعهد سعودی تا به امروز نتوانسته از تبعات این ترورِ هدفمند که به دستور او انجام شده، به حاشیه برود و هر روز شاهد انتشار ابعاد جدیدی از این پرونده هستیم. بر این اساس اگر نیم‌نگاهی به اجلاس گروه 20 که دیروز و امروز در ریاض به صورت ویدئوکنفرانسی برگزار شده بیاندازیم به خوبی می‌فهمیم که چرا سعودی‌ها از سال گذشته تاکنون به دنبال آن بودند تا مسئولیت برگزاری این نشست بین‌المللی را به نام خود ثبت کنند.

باید توجه داشته باشید عربستان سعودی نخستین کشور عربی است که میزبان اجلاس گروه 20 است و ریاض برای این میزبانی و بهبود  وجهه عربستان و ولیعهد آن برنامه‌ریزی وسیعی انجام داده بود اما شیوع ویروس کرونا مانع برگزاری حضوری این نشست شد! ‌نکته مهمتر این است که پیش از آغاز این نشست، علاوه بر فعالان حقوق بشر و سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر، ده‌ها قانونگذار آمریکایی و اروپایی با انتقاد از «کارنامه سیاه دولت عربستان سعودی در حقوق بشر» از تحریم حضور در این نشست یا دست‌کم مشارکت در سطح پایین سخن به میان آوردند و خواستار اصلاح این کارنامه و تغییر رویکرد ریاض در قبال پرونده حقوق بشر شدند. در این راستا شارل میشل، رئیس شورای اروپا و اُرزولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا در کنفرانس خبری برای اعلام مواضع این اتحادیه درباره نشست گروه20 در ریاض اعلام کردند که اروپا مسئله آزادی‌ها و حقوق بشر در عربستان را نادیده نگرفته و نخواهد گرفت و مسئولان اتحادیه از نزدیک تمام این پرونده‌ها را به ویژه درباره حقوق زنان و فعالان، پیگیری کرده و این موضوع را با طرف عربستانی در میان گذاشته است.

فعالان و سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشری به همراه ده‌ها قانونگذار آمریکایی و اروپایی با انتقاد از «کارنامه سیاه دولت عربستان سعودی در حقوق بشر» از تحریم حضور در نشست گروه 20 امسال یا دست‌کم مشارکت در سطح پایین سخن به میان آوردند

خودنمایی در خارج، ایجاد مشروعیت در داخل

فارغ از مواضع اروپایی‌ها در مورد پرونده حقوق بشری عربستان، باید به این موضوع توجه کنیم که سعودی‌ها و هیئت حاکمه این خاندان نه تنها در خارج از مرزهای خود بلکه در داخل هم با مسائل و مشکلات زیادی روبرو هستند. شوکِ دوگانه شیوع کرونا و سقوط قیمت نفت در بازارهای جهانی به برنامه‌های ریاض لطمه جدی زده است، به ویژه در بخش غیر نفتی که پیش‌بینی می‌شود امسال 14 درصد کاهش را شاهد باشد. وزارت دارایی عربستان پیش‌بینی کرده است که بودجه امسال (2021) این کشور 298 میلیارد ریال سعودی کسری داشته باشد که معادل 79.5 میلیارد دلار است. علاوه بر این موضوع اخیراً دیوانِ ارشاد و امور دینی عربستان با صدور ابلاغِ سراسری از مقامات امنیتی خواسته‌اند تا روحانیون و علمای دینی که سخنانی علیه آل‌سعود و در حمایت از اخوان‌المسلمین به زبان می‌آورند را دستگیر و اشد مجازات را علیه آنها اعمال کنند.

از سوی دیگر زندانی شدن زنان و تجاوز به آنها که در امور حقوق بشری در عربستان فعال هستند باعث شده تا سعودی‌ها در داخل با چالش جدی روبرو شوند که یکی از آنها «لجین الهذلول» فعال زن حقوق بشری عربستانی است که اخیراً خبرساز شده است. در حوزه خارجی هم سعودی‌ها با مسائل و مشکلات زیادی روبرو هستند. نخستین موضوعی که آنها را به شدن ترسانده است، پیروزی «جو بایدن»، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا است که باعث حذف دونالدترامپ از گردونه قدرت شد.

این موضوع برای آنها بسیار مهم است که سیاست کاخ سفید در مورد آنها چیست و به همین دلیل است که سعودی‌ها در این باره با هزینه‌های بسیار هنگفت در صدد آن هستند تا چهره مثبتی در خلال اجلاس گروه 20 از خود به بایدن و دموکرات‌ها نشان دهند. پرونده یمن، لبنان و سوریه هم از جمله مسائلی است سعودی‌ها فعلاً در آنها هیچ دستاورد عملی به دست نیاورده‌اند و آنها خود را بر روی کاغذ پیروز میدان در این سه کشور می‌دانند.

در مورد سودان و سایر کشورهای شمال و شاخ آفریقا هم باید به این نکته توجه داشته باشیم که سعودی‌ها فقط مقدماتِ نفوذ اسرائیل در این جغرافیا را به وجود آوردند ولی عملاً هیچ دستاوردی در عرصه اقتصادی یا سیاسی برای آنها رقم نخورده است؛ کمااینکه بسیاری از تحلیلگران معتقدند عمرالبشیر در سودان توسط سعودی‌ها سرنگون شد و حالا شورای نظامی مستقر در خارطوم بیشتر به سمت امارات متحده عربی متمایل است تا عربستان. این مولفه‌ها (چه در عرصه داخلی و چه در مقیاسِ خارجی) به ما نشان می‌دهد که سعودی‌ها بازهم به دنبال تطهیر چهره و مشروعیت بخشی به وجاهت و جایگاه سیاسی خود در عرصه بین‌المللی هستند ولی عملاً تجدیدنظری از سوی ریاض در قبال رفتار پُر خطرش صورت نگرفته است.