روزنامه اینترنتی فراز نوشت: شبیه این سوال‌ها این روزها زیاد شنیده می‌شود؛ چه کسی برنده جنگ قره‌باغ بود؟ آذربایجان، روسیه یا ترکیه؟ حالا همه می‌دانند که برنده این درگیری ۴۵ روزه هر کشوری باشد ارمنستان نیست. اما مگر ممکن است ایران را هم در این معادله به حساب نیارود؟ ایران که با ارمنستان، آذربایجان و قره‌باغ مرز مشترک دارد و البته در توافق آتش‌بس نه تنها نقشی نداشته بلکه هیچ اشاره‌ای هم به نامش نشده است. حالا پس از توافق است که در ایران بحث بر سر نتیجه نبرد بالا گرفته و بعضی از تحلیل‌گران آن را بر خلاف منافع ملی می‌دانند. هر چند که توافق ۹ بندی ابهام‌های زیادی و تنها نقطه اتکای آن نظارت پنج ساله نیروهای روسی بر مرزهای دو کشور و پاسبانی از صلح است. البته با اینکه توافق را فقط روسیه، آذربایجان و ارمنستان امضا کردند ترکیه هم گفته که تعدادی نیرو به مرزها می‌فرستند. کشوری که از آغاز تا پایان جنگ به حمایت تسلیحاتی، نظامی و دیپلماتیک از آذربایجان پرداخت. با اینکه ترکیه به ظاهر از توافق آتش‌بس کنار گذاشته شده اما حتی در روسیه نیز تحلیل‌گران بسیاری معتقد هستند تغییر جغرافیای سیاسی در نهایت نفوذ ترکیه را در قفقاز جنوبی بیشتر و بیشتر می‌کند. نفوذی که به طور مستقیم بر ایران هم تاثیر خواهد گذاشت. ایران تنها همسایه ارمنستان است که روابط حسنه‌ای با این کشور دارد و به صورت متقابل ارمنستان هم تنها گذرگاه شمالی ایران برای گذر از تحریم‌ها است. حالا بیایید ببینیم توافق آتش چطور ممکن است این مناسبات را بر هم بزند و حتی پای تروریست‌ها را به شمال ایران باز کند.
روسیه از درگیری و توافق چه به دست آورد؟
در ارمنستان اوضاع برای دولت نیکول پاشینیان تغییرات زیادی کرده است. تا حدی که دولت مدعی شده نقشه ترور و کودتا علیه پاشینیان را خنثی کرده است. پاشینیان خود سال ۲۰۱۸ و به عنوان رهبر معترضان به دولت به قدرت رسید. روسیه نیز بر خلاف مواضع خود در برابر جبنش‌های منطقه از اعتراض و انقلاب مردم ارمنستان حمایت کرد. پس از روی کار آمدن اما پاشینیان سعی کرد تا روابط ارمنستان با غرب را گسترش دهد. اتفاقی که به نظر می رسد به مذاق ولادیمیر پوتین خوش نیامد. در عین حال روسیه تلاش کرد تا ارمنستان با آذربایجان را سر میز مذاکره بنشاند و به توافقی میان دو کشور دست پیدا کرد. روسیه از یک سو بزرگ‌ترین فروشنده سلاح به آذربایجان است و از سوی دیگر با ارمنستان پیمان نظامی دارد و در این کشور پایگاه نظامی دایر کرده است. با این همه در چنین شرایطی ارمنستان حاضر به دادن هیچ امتیازی برای توافق نبود. به این ترتیب وقتی هنگام جنگ فرارسید روسیه در همان میز مذاکره نشست و هیچ به درخواست‌های ایروان برای حمایت نظامی پاسخی نداد. سرانجام نیز روسیه در نقش میانجی ظاهر شد و توافقی را امضا کرد که طبق آن بر روند برگرداندن زمین‌های آذربایجان و ساخت کریدور نخجوان به آذربایجان نظارت کند.
نقش ایران در توافق آتش‌بس چه بود؟
گفته می‌شود که پیش از آغاز درگیری پاشینیان با منطقه خود مختار قره‌باغ نیز به اختلافاتی خورده بود. در چنین شرایطی آذربایجان که با فروش نفت توانسته بود بودجه و تجهیزات نظامی خود را چند برابر کند با کمک ترکیه وارد درگیری با این ارمنستان شد. ترکیه پیش از آغاز درگیری نیروهای تروریست را از لیبی و سوریه آموزش داده و به مناطق مرزی آذربایجان فرستاده بود. اتفاقی که مقامات ایران و روسیه نسبت به آن هشدار دادند و البته ترکیه و آذربایجان همچنان آن را انکار می‌کند. به این ترتیب با پایان درگیری یکی از مهم‌ترین گمانه‌ها درباره باقی ماندن تروریست‌ها در شمال ایران است. با توجه به اینکه در توافق فقط به پایان درگیری اشاره شده برخی کارشناسان حتی گفتند که ایران باید برای خروج ترویست‌ها از آن مناطق ضرب‌الاجل تعیین کند. در ایران عباس عراقچی پس از گذشت ۳۰ روز از درگیری به عنوان نماینده ایران برای میانجی‌گری در این بحران انتخاب شد. عراقچی به سه کشور سفر کرد و بدون دستاورد به ایران بازگشت. حالا در حالی که احتمال قطع ارتباط ایران با ارمنستان پس از ایجاد کریدور نخجوان-آذربایجان مطرح شده او بار دیگر این احتمالات را «شایعه» خوانده است. عراقچی گفته ایجاد این کریدور هزار اما و اگر دارد و اگر ایجاد شود نیز تغییری در مرز ایران و ارمنستان ایجاد نمی‌کند. در همین حال عراقچی جلسه‌ای چند ساعته با سفیر روسیه در ایران در این باره داشته که خود دلیلی بر اهیت این توافق و پیامدهای آن برای ایران تلقی می‌شود.
آیا مرز ایران و ارمنستان قطع می‌شود؟
ایران تنها همسایه ارمنستان است که با این کشور روابط خصمانه ندارد و دارای مبادلات اقتصادی و تجاری است. یکی از توافق‌های بین دو طرف خط آهن ارمنستان به ایران است که با قطع شدن مرز دو کشور از میان خواهد رفت. پاشینیان نخست وزیر ارمنستان اما به شبکه تلویزیونی این کشور گفته که با توافق اخیر ارتباط با ایران از طریق نخجوان میسر می‌شود و ارمنستان می‌تواند به خلیج‌فارس راه پیدا کند. ترکیه و آذربایجان اما با احداث این کریدور دیگر احتایجی به خاک ایران برای ترانزیت کالا و گاز نخواهند داشت. به طور مثال پیش از این آذربایجان از طریق ایران به ترکیه گاز صادر می‌کرد و ایران ۱۵ درصد از آن برای سهم ترانزیت برمی‌داشت. با ایجاد کریدور البته نفوذ ترکیه در آذربایجان نیز بیشتر می‌شود و این کشور می‌تواند رفته‌رفته بر منطقه قفقاز جنوبی مسلط شود. نکته اینجاست که آذربایجان و ترکیه روابط خوبی با رژیم اسراییل نیز دارند و حتی پس از پایان درگیری و امضای توافق آذربایجانی‌ها با پرچم‌های ترکیه و رژیم اسراییل در خیابان‌ها به شادی پرداختند. به این ترتیب جغرافیای سیاسی در مرزهای شمالی ایران به طور کلی تغییر خواهد کرد. برخی از کارشناسان معتقد هستند که قدرت گرفتن آذربایجان حتی می‌تواند بر فعال شدن گروه‌های «پان‌ترک» در ایران نیز تاثیر بگذارد. رجیب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه در سال‌ها اخیر تلاش کرده تا نقش ترکیه در منطقه را پررنگ‌تر کند. او همچنین مواضع دخلی و خارجی خود را حول محور ملی‌‌گرایی و اسلام‌گرایی پیش می‌برد. حتی گفته می‌شود که او رویای بازسازی امپراطوری عثمانی را در سر دارد و گام اساسی برای تحقق آن یکپارچه شدن قفقاز جنوبی است.
توافق آتش‌بس البته حتی با وجود نیروهای روس می‌تواند دستخوش تغییراتی شود. چرا که این توافق به امضای پارلمانی‌های دو کشور نرسیده و ضمانت اجرای آن فقط حضور روس‌ها است. نکته اینجاست که حضور روسیه در مناطق مرزی نیز به تصویب شورای امنیت سازمان ملل نرسیده و هر دو کشور می‌توانند هر زمان از این کشور درخواست کنند تا منطقه را ترک کند. چرا که در ارمنستان اوضاع ممکن است همچنان تغییر کند و احساسات ملی‌گرایانه به شدت در جامعه فوران کرده است. درباره ایجاد کریدور و چگونگی ادامه حیات مرکز قره‌باغ که هنوز در کنترل ارمنی‌ها است نیز ابهام‌های زیادی وجود دارد. بنابراین باید برای روشن وضعیت منتظر ماند.
نظر شما