صاحب‌خبر - مناقشه قره‌باغ پس از چند دور اعلام آتش‌بس بی‌نتیجه، سرانجام در بامداد 10نوامبر2020(سه‌شنبه 20آبان) با میانجیگری روسیه به سرانجام رسید و دو طرف تاکنون به مفاد آتش‌بس متعهد مانده‌اند. در بیانیه‌ای که از سوی «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهور روسیه منتشر شده مفاد توافق آتش‎بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان به‌شرح زیر است: 1- همه عملیات‌های نظامی در قره‌باغ باید متوقف شود. 2- کنترل استان آغدام تا بیستم نوامبر امسال به جمهوری آذربایجان بازگردانده خواهد شد. 3- نیروهای حافظ صلح روسیه در امتداد خط تماس در قره‌باغ و در امتداد دالان لاچین استقرار پیدا می‎کنند. 4- مدت اقامت نیروهای حافظ صلح روسی پنج سال است که در صورت عدم اعتراض طرفین حضور نیروهای حافظ صلح قابل تمدید خواهد بود. 5- یک مرکز صلح برای نظارت بر آتش‌بس ایجاد خواهد شد. 6- ارمنستان استان کلبجر را تا پانزدهم ماه نوامبر و لاچین را تا اول دسامبر پس می‌دهد. 7- تمامی آوارگان رانده‌شده قره‌باغ و مناطق اطراف به وطن خود باز خواهند گشت. 8- تبادل اسرای جنگی و اجساد کشته‌ها و قربانیان انجام خواهد گرفت. 9- ارمنستان برای عبور و مرور شهروندان آذربایجانی و محموله‌های تجاری از منطقه نخجوان به جمهوری آذربایجان، گذرگاه امنی را در اختیار آذربایجان قرار می‌دهد و امنیت این گذرگاه را روسیه تأمین خواهد کرد. 10- تردد شهروندان ارمنی و محموله‌ها از منطقه قره‌باغ به جمهوری ارمنستان از طریق گذرگاه لاچین انجام خواهد شد. توافقی که جمهوری آذربایجان آن را پیروزی و ارمنستان آن را راهکاری برای حفظ سلطه خود بر قره‌باغ کوهستانی می‌داند. پس از اعلام آتش‌بس، «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان رسما اعلام کرد که این آتش‌بس را شکست نمی‌داند بلکه اگر «توافق نمی‌کردیم، مرکز قره‌باغ سقوط می‌کرد». نکته مهم دیگری که مناقشه2020 بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان درگرفت، بازیگری فعال ترکیه در حمایت از باکو در این مناقشه بود. ترکیه با گسیل داشتن بخشی از تکفیری مورد استفاده خود در سوریه به منطقه درگیری جمهوری آذربایجان و ارمنستان، وزن نظامی باکو را بالا برد که باعث شد، جمهوری آذربایجان بسیاری از مناطق اشغال شده توسط ارمنستان را آزاد کرده و به خاک خود ملحق کند. نکته نگران‌کننده برای ایران، غیر از اینکه در هیچ بخشی از این توافق حتی در بخش نظارت بر اجرای آن نیز حضور ندارد، حضور تکفیری‌ها در مناطق آزادشده که مجاورت مرزی با ایران دارد است که نگرانی برای ایران را به همراه خواهد داشت. اما از چند بعد مهم دیگری نیز می‌توان به توافق و امتیازات گرانبهای ژئوپلیتیکی که از دست دادیم را مورد بررسی قرار داد. پس از 3دهه ارتباط نخجوان به جمهوری آذربایجان، از طریق یک کریدور زمینی از خاک ارمنستان محقق شده و این دو منطقه به یکدیگر متصل می‌شوند که تضمین امنیت آن نیز با روسیه است. اما بلافاصله پس از امضای آتش‌بس طرف آذری اعلام کرد که ترکیه نیز به درخواست باکو در این روند حضور خواهد داشت. ترکیه از مدت‌ها قبل به دنبال نقش آفرینی بیشتر در منطقه قفقاز و آسیای میانه بوده است و این جنگ و نتایج حاصل از آن به آنکارا کمک کرد که ورود خود به منطقه را با سرعت بیشتری دنبال کند. این حضور نیروهای روس و ترک در مرزهای شمالی ایران در حالی است که درباره کریدور اتصالی نخجوان به جمهوری آذربایجان جزئیاتی منتشر نشده که از کجا عبور خواهد کرد و چه وضعیتی نسبت به مرز ایران با ارمنستان خواهد داشت. از آنجا که جزو کوتاهترین نقاط از نخجوان به جمهوری آذربایجان خط مرزی ایران است، چنین استنباط می‌شود که این جاده ممکن است از نزدیکی مرز ایران کشیده شود که اگر چنین شود امکان قطع مسیر زمینی ایران به ارمنستان نیز وجود دارد. قطع اتصال زمینی ایران به ارمنستان علاوه بر اینکه ایروان را در حالت محاصره چندجانبه جغرافیایی قرار می‌دهد، باعث ایجاد مسائلی نیز برای ایران خواهد شد. چراکه روابط تجاری زیادی بین ایروان و تهران برقرار که در سال گذشته میلادی بالغ بر 400میلیون دلار بوده است. حضور نیروهای نظامی روسیه و ترکیه در مرزهای شمالی ایران و کیفیت این حضور نیز نکته مهمی است که به روشنی به آن پرداخته نشده است. اینکه آیا چنین توافقی منجر به ایجاد مناطق دیدبانی یا پایگاههای نظامی موقت خواهد شد یا نه، سوالی است که باید به آن پاسخ داده شود. نگاهی به توافقاتی که در ادلب سوریه بین روسیه و ترکیه در قالب روند آستانه شکل گرفت این نکته را روشن می سازد که برقراری نقاط دیدبانی برای حفظ صلح و جلوگیری از درگیری یکی از اولویت‌های چنین ماموریت‌هایی است که اگر در شمال مرزهای ایران محقق شود ممکن است تبعات امنیتی برای کشور به همراه داشته باشد. این کریدور باعث خواهد شد که راه زمینی ترکیه به آسیای میانه برقرار شده و این کشور از مسیر ترانزیتی ایران بی‌نیاز شود که این موضوع در آینده اقتصادی و ترانزیت کشور تاثیرگذار خواهد بود. زمان را از دست دادیم نکته مهمتر اینکه ایران نه در روند ایجاد آتش‌بس و نه در روند نظارت بر آتش‌بس دخالتی ندارد. زمانی که سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه برای ارائه طرح صلح ایران به کشورهای درگیر و روسیه و ترکیه رفت، زمان زیادی از مناقشه گذشته بود و قطعا آتش‌بس زمینه‌چینی شده بود، چیزی که سیدمحمدرضا دماوندی مدیرعامل انجمن دوستی ایران و ارمنستان، درباره آن اظهار داشت: اگر ایران طرح ابتکاری برای حل و فصل مناقشه قره‌باغ داشت، باید در روزهای ابتدایی جنگ این طرح را ارائه می‌کرد و عراقچی هم سفرهایش را در همان ابتدا انجام می‌داد. این تحلیلگر مسائل قفقاز با بیان اینکه هنوز جزییات این کریدور مشخص نیست، تأکید کرد: اینکه آیا این کریدور صرفا برای حمل و نقل است یا یک کریدور به معنای واقعی و مسدود شده، هنوز مشخص نیست. یعنی اگر به صورت مسدود شده باشد مرز زمینی ما با ارمنستان به صورت کامل قطع خواهد شد، ولی اگر یک کریدور حمل و نقلی باشد مرز ما با ارمنستان بسته نخواهد بود. ولی مسئله این است که ما خطوط تبادل انرژی با ارمنستان داریم و خط لوله گاز ما و خط انتقال برق ما از همین مسیر رد شده، به اضافه اینکه کریدور حمل و نقل جاده‌ای ما با ارمنستان هم در همین جا است و اینکه تلاقی اینها با هم چگونه خواهد شد، مسئله‌ای است که طی روزهای آینده مشخص می‌شود. وی ادامه داد: با اضافه شدن مناطقی که آذربایجان از ارمنستان باز پس گرفت، مناطق جنوبی، هم ساحل با رود ارس شد. آنچه مقامات آذری اعلام کردند مبنی بر اینکه نیروهای تکفیری در این عملیات حضور نداشتند، ولی اسناد می‌گویند که حضور داشته‌اند و اینکه آیا این نیروها منطقه را ترک کرده‌اند یا خیر مشخص نیست. علاوه بر این، حضور اسرائیلی‌هاست که غیرقابل انکار است و نزدیکی آنها با مرز ما و رود ارس هم هست که حاشیه مرزی ما را ناامن خواهد کرد و موجب نگرانی است. شایعات بی‌اساس است اما معاون سیاسی وزیر امور خارجه شایعات درخصوص توافق آتش‌بس قره‌باغ را «بی‌اساس» خواند و گفت: هیچ تغییری در مسیر‌های ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد شد. وی افزود: متاسفانه اطلاعات غلط و گمراه‌کننده همراه با نقشه‌های جعلی در فضای مجازی در حال انتشار است و ادعا‌هایی همچون قطع مرز ایران با ارمنستان، ایجاد کریدور در داخل خاک ارمنستان یا حتی داخل خاک ایران، تغییر ژئوپلتیک منطقه و... مطرح شده است که از اساس واقعیت ندارد و با اغراض خاص سیاسی و تبلیغاتی صورت می‌گیرد. معاون وزیر امور خارجه همچنین خاطرنشان کرد: با این حال رایزنی‌های ما با همه طرف‌ها ادامه دارد، عصر چهارشنبه نیز گفت‌وگوی طولانی با سفیر روسیه در تهران در همین خصوص داشتم. با وجود توضیحات آقای عراقچی، شاید در شرایطی که همه نگاه‌ها به سمت انتخابات آمریکا بود، باید توجه بیشتری به همسایگان شمالی می‌داشتیم و با حساسیت بیشتری به اتفاقات نزدیک مرزهای خود می‌نگریستیم.∎​