زینب اسماعیلی: هشت‌روز نفس‌گیر در هتل بوریواژ لوزان با دستیابی به تفاهم به پایان رسید. تا این لحظه بسیاری تفاهم به‌دست‌آمده را تاریخی خوانده‌اند، از اوباما تا فابیوس. اما هنوز راه زیادی باقیمانده است. تفاهم باید چکش‌‌کاری شود تا به توافق جامع برسد. اما برای این گام مهم، تا پایان ژوئن، یعنی 10تیرماه وقت هست. اکنون باور عمومی این است که این ماه می‌تواند «آخرین تیر» در سال‌های پر فراز‌و‌نشیب چالش هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی باشد. پنجشنبه شب، مذاکره هسته‌ای با قرائت بیانیه‌ای از سوی ظریف و موگرینی به پایان رسید و مذاکره تا دور بعدی که نگارش متن توافق جامع آغاز شود، متوقف شد. البته ظریف و موگرینی خبر دادند که کار بر متن توافق جامع آغاز شده است. یکی از اعضای هیات مذاکره‌کننده به «شرق» گفت نگارش متن جامع که شامل همه جزییات است، احتمالا دوماه وقت لازم خواهد داشت. ساعتی از اعلام تفاهم نگذشت که هر‌کسی از طرفین مذاکره به نحوی تلاش کردند خود را برنده این تفاهم اعلام کنند. وزارت خارجه آمریکا بیانیه‌ای پس از اعلام تفاهم منتشر کرد که فکت‌شیت نامیده می‌شود، مانند سناریویی که بعد از توافق ژنو پیاده شد و تلاش می‌شد مذاکره‌کنندگان ایرانی را بازنده توافق نشان دهد. این‌بار هم سناریو همین بود. محمدجواد ظریف قبل از ترک سوئیس در صفحه فیس‌بوکش و در واکنش به فکت‌شیت آمریکایی‌ها نوشت: «از سایت‌ها و رسانه‌ها تقاضا می‌کنم که به خبرسازی‌ها توجه نکنند. فراموش نکنید Fact Sheet در دور قبل هم بویی از واقعیات نداشت.» با این‌حال در داخل هم انتقادها آغاز شد. برخی مدعی شدند متن قرائت‌شده توسط ظریف و موگرینی با هم متفاوت بود.
تفاهم صورت‌گرفته چیست
طرفین مذاکره هسته‌ای ایران و گروه 1+5 بر راه‌حل‌هایی تفاهم کردند که بخشی از آنها منتشر شده است. در این متن خلاصه شده آمده است: «در چارچوب راه‌حل‌های موجود، هیچ‌یک از تاسیسات و فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای متوقف، تعطیل یا تعلیق نمی‌شود و فعالیت‌های هسته‌ای ایران در تمامی تاسیسات هسته‌ای از جمله نظنز، فردو، اصفهان و اراک ادامه خواهد یافت. این راه‌حل‌های جامع، ادامه برنامه غنی‌سازی در داخل کشور را تضمین می‌کند و بر‌این‌اساس جمهوری‌اسلامی‌ایران قادر خواهد بود مطابق مفاد برنامه جامع اقدام مشترک، تولید صنعتی سوخت هسته‌ای خود را برای تامین سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای ادامه دهد.»
همچنین «دوره زمانی برنامه جامع اقدام مشترک درخصوص برنامه غنی‌سازی ایران 10ساله خواهد بود. در طول این مدت، تعداد بیش از پنج‌هزارماشین سانتریفیوژ در نظنز به تولید مواد غنی‌شده در سطح 3/67درصد ادامه خواهند داد. همچنین ایران قادر خواهد بود ذخایر موجود مواد غنی‌شده خود را برای تولید مجتمع سوخت هسته‌ای یا صادرات آنها به بازارهای بین‌المللی در قبال خرید اورانیوم اختصاص دهد. براساس راه‌حل‌های به‌دست‌آمده، ایران برنامه تحقیق و توسعه خود را روی ماشین‌های پیشرفته ادامه خواهد داد و مراحل آغاز و تکمیل فرآیند تحقیق و توسعه سانتریفیوژهایIR-4، IR-5، 6IR- و IR-8 را در طول دوره زمانی 10ساله برنامه جامع اقدام مشترک ادامه خواهد داد.»بر‌این‌اساس «فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل خواهد شد. بیش از هزارماشین سانتریفیوژ و تمامی زیرساخت آنها در فردو حفظ و نگهداری خواهند شد که از این میان دو‌آبشار سانتریفیوژ در چرخش خواهند بود. همچنین نیمی از تاسیسات فردو با همکاری برخی از کشورهای (1+5) به انجام تحقیقات پیشرفته هسته‌ای و تولید ایزوتوپ‌های پایدار که مصارف مهمی در صنعت، کشاورزی و پزشکی دارد، اختصاص پیدا می‌کند. رآکتور تحقیقاتی اراک آب‌سنگین باقی خواهد ماند و با انجام بازطراحی ارتقا یافته و روزآمد خواهد شد. در بازطراحی رآکتور، ضمن کاهش میزان تولیدی پلوتونیوم، کارآیی رآکتور اراک به میزان قابل توجهی افزایش پیدا خواهد کرد. بازطراحی رآکتور اراک در چارچوب یک برنامه زمان‌بندی مشخص و در قالب یک پروژه بین‌المللی مشترک تحت مدیریت ایران آغاز و پس از آن بلافاصله ساخت آن شروع و در چارچوب یک برنامه زمان‌بندی تکمیل خواهد شد.» همچنین «ایران در جهت شفافیت و اعتماد‌سازی به‌صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را موقت اجرا کرده و در ادامه فرآیند تصویب این پروتکل، طبق یک جدول زمانی در چارچوب اختیارات رییس‌جمهور و مجلس‌شورای‌اسلامی به تصویب خواهد رسید.» براساس راه‌حل‌های به‌دست‌آمده در لوزان، «پس از اجرایی‌شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت لغو خواهد شد و همه تحریم‌های اقتصادی و مالی چندجانبه اروپا و یک‌جانبه آمریکا از جمله تحریم‌های مالی، بانکی، بیمه، سرمایه‌گذاری و تمامی خدمات مرتبط با آنها در حوزه‌های مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشیمی و خودور‌سازی فورا لغو خواهند شد. همچنین تحریم‌ها علیه اشخاص حقیقی و حقوقی، سازمان‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی تحت تحریم‌های مرتبط هسته‌ای ایران از جمله؛ بانک مرکزی، سایر موسسات مالی و بانکی، سوییفت، کشتیرانی و هواپیمایی جمهوری‌اسلامی، کشتیرانی نفت به‌طور همه‌جانبه فورا برداشته خواهند شد. همچنین کشورهای عضو گروه (1+5) متعهد هستند از وضع تحریم‌های جدید در موضوع هسته‌ای خودداری کنند.»
زمان‌بندی اجرای برنامه جامع اقدام مشترک
با نهایی‌شدن متن توافق جامع تا دهم تیر، «برنامه جامع اقدام مشترک در قالب قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان‌ملل‌متحد تایید خواهد شد. برای لازم‌الاجرا‌شدن برنامه جامع اقدام مشترک برای تمامی کشورهای عضو سازمان‌ملل‌متحد، این قطعنامه همچون قطعنامه‌هایی که علیه ایران تصویب شده بودند، تحت ماده41 فصل هفتم منشور ملل‌متحد تصویب خواهد شد تا بتواند قطعنامه‌های قبلی را لغو کند. طرف‌های برنامه جامع اقدام مشترک پس از تصویب قطعنامه شورای امنیت، به یک دوره زمانی آماده‌سازی برای اجرای برنامه جامع اقدام مشترک نیاز خواهند داشت. پس از طی مرحله آماده‌سازی و همزمان با شروع به اجرای اقدامات هسته‌ای از سوی ایران در یک روز تعیین‌شده، لغو تمامی تحریم‌ها به طور خودکار به اجرا در‌خواهد آمد. در چارچوب راه‌حل‌های به‌دست‌آمده؛ برای بازگشت‌پذیری متقابل تعهدات مندرج در برنامه جامع اقدام مشترک در صورت نقض تعهدات از سوی هر‌یک از طرف‌ها، سازو‌کار لازم، پیش‌بینی شده است.»
اروپایی‌های خوشحال
ساعاتی بعد از اعلام تفاهم مذاکره‌کنندگان 1+5 و ایران مقامات ارشد اغلب کشورها شروع به تمجید از این تفاهم کردند. فابیوس، وزیر خارجه فرانسه بعد از ترک لوزان از دستیابی ایران و گروه 1+5 به یک بیانیه مشترک استقبال کرد و آن را تاریخی خواند. با‌این‌حال او گفت که «هنوز درباره چگونگی و زمان‌بندی لغو تحریم‌ها تصمیمی گرفته نشده است. ما می‌دانیم که مسیر باقیمانده سخت‌ترین بخش آن خواهد بود.» وزیر امور خارجه روسیه نیز با تاکید بر اینکه شانس زیادی برای حصول به توافق جامع وجود دارد، درباره نتایج به‌دست‌آمده در لوزان سوئیس گفت: «نتیجه به‌دست‌آمده با ایران دلگرم‌کننده است. اکنون چارچوبی سیاسی برای توافق آینده شکل گرفته است.» صدراعظم آلمان هم ضمن استقبال از حصول یک تفاهم سیاسی میان ایران و گروه 1+5، گفت: جامعه جهانی هیچ‌گاه تا این اندازه به حصول این توافق هسته‌ای نزدیک نبوده است. همچنین سخنگوی صدراعظم آلمان گفت که مرکل تماسی تلفنی با باراک اوباما داشته است که در آن هر دو طرف از نتایج مذاکرات هسته‌ای با ایران ابراز خرسندی کرده‌اند. وزرای خارجه برخی دیگر از کشورهای اروپایی مانند اسپانیا، ایتالیا و استرالیا و ترکیه نیز از دستیابی تفاهم تمجید کردند. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با انتشار بیانیه‌ای از حصول تفاهم سیاسی میان ایران و گروه 1+5 استقبال کرد. آژانس نوشته: «آماده است تا با حمایت شورای حکام به نقش خود برای راستی‌آزمایی اجرای اقدامات مرتبط هسته‌ای پس از آنکه این توافق نهایی شد، ادامه دهد.»
خاورمیانه در بیم و امید
اما در کشورهای منطقه خاورمیانه، تفاهم از منظر دیگری دیده شد. به گزارش اسپا، خبرگزاری عربستان سعودی، باراک اوباما رییس‌جمهور آمریکا به ملک سلمان، پادشاه عربستان تلفن کرده و وی را در جریان توافق با ایران قرار داده است. بنابر گزارش «اسپا»، ملک سلمان برای دستیابی به یک‌توافق نهایی و الزام‌آور که به امنیت و ثبات منطقه و جهان کمک کند، اظهار امیدواری کرده است، اما دولت اسراییل برای بررسی تفاهم صورت‌گرفته جلسه اضطراری تشکیل داد. نتانیاهو با ابراز مخالفت نسبت به این تفاهم نیز گفته «اسراییل توافقی را نمی‌پذیرد که در آن، کشوری که وعده داده ما را نابود کند، به سلاح هسته‌ای دست یابد. اسراییل همچنین خواستار آن است که هر نوع توافق با ایران شامل تعهد روشن ایران برای به‌رسمیت‌شناختن بقای اسراییل باشد.»
روایت اوباما: تفاهم تاریخی
باراک اوباما، رییس‌جمهوری آمریکا بعد از قرائت بیانیه پایانی مذاکرات توسط ظریف و موگرینی در واشنگتن گفت: «آمریکا امروز توانست به همراه متحدان و شرکایش با ایران به یک تفاهم تاریخی برسد که اگر کامل اجرا شود، ایران را از دستیابی به سلاح هسته‌ای باز می‌دارد.» او اضافه کرد: «من متقاعد شدم اگر این چارچوب به توافق جامع بینجامد کشورمان و متحدان ما و نیز جهان امن‌تر خواهند بود. برای فعالیت هسته‌ای ایران خواهان شفافیت شده‌ایم. از این به بعد فعالیت‌های‌مان بر اساس اعتماد خواهد بود. البته بسیاری از مسایل در دو، سه ماه آینده شفاف‌تر خواهد شد. ایران دیگر نمی‌تواند پلوتونیومی برای فعالیت هسته‌ای تولید کند. ایران دیگر رآکتور آب سنگین نخواهد داشت. این توافق جلوی غنی‌سازی را خواهد گرفت و تا دو سوم آن را کاهش می‌دهد.» اوباما همچنین گفت: «تا نهایی‌کردن این مساله چند ماهی فرصت داریم، اما با خیال راحت می‌توانیم بگوییم نگرانی‌‌ای، نخواهد بود مگر اینکه ایران تخطی کند. حتی اگر ببینیم یک میلی‌متر هم تخطی داشته است، تحریم‌ها باز می‌گردد. این بهترین راه دفاع در برابر فعالیت‌های هسته‌ای خواهد بود.» او گفت: «ما از ایران انتظار نداریم تا مساله هسته‌یی‌اش را نابود کند. ایران حق دارد تا برنامه‌های صلح‌آمیزش را ادامه دهد؛ چرا که ایالات متحده مقابل بحث‌های غیرمتعارف هسته‌ای می‌ایستد و نه مسایل صلح‌آمیز.»رییس‌جمهور آمریکا اضافه کرد: «این یک توافق بین دولت من و دولت ایران نیست. اگر کنگره این توافق را نابود کند، این یک شکست جهانی است.»
جان کری: فکر نمی‌کنم کنگره مانع توافق شود
وزیر امور خارجه آمریکا نیز که بعد از قرائت بیانیه با سی‌ان‌ان گفت‌وگو می‌کرد، گفت: «مذاکرات سخت و در برخی مواقع فشرده بود. گاهی نیز این مذاکرات پرهیجان و مقابله‌ای بود. این یک پروسه فشرده‌ای بود چون از آنجایی که مدت‌های زیادی بود ما با یکدیگر گفت‌وگو نمی‌کردیم اختلافات بسیار زیاد بود.» جان کری همچنین در پاسخ به مخالفت‌های کنگره آمریکا با توافق هسته‌ای با ایران به سی‌ان‌ان، گفت: من فکر نمی‌کنم کنگره مانع از این توافق شود و این غیرمسوولانه است که اجازه دهیم سیاست‌بازی‌ها، حقایق، علم و واقعیت‌هایی که اکنون ممکن است را خراب کند.»
ظریف: راه‌حل‌های لوزان پایه سند نهایی است
محمدجواد ظریف در بدو ورود به تهران در جمع خبرنگاران در فرودگاه مهرآباد در مورد تفاهم صورت‌گرفته گفت: «مجموعه راه‌حل‌های اعلام‌شده در این بیانیه، می‌تواند مبنای سند نهایی مذاکرات هسته‌ای باشد». به گزارش ایسنا، ظریف با بیان اینکه «دو سند بر مبنای راه‌حل‌هایی نگارش خواهد شد که در روزها و ماه‌های گذشته در مورد آن بحث و تبادل نظر شد» گفت: «هنوز در آغاز راه هستیم اما در نهایت بر مبنایی که تاکنون به آن دست یافتیم، فکر می‌کنیم که به اهداف خود دست پیدا خواهیم کرد.» ظریف افزود: «ما افتخار می‌کنیم که هیچ‌گاه تسلیم نخواهیم شد اما چنین تصوری هم نداریم که می‌توانیم در مذاکره، طرف مقابل را به تسلیم در برابر خود واداریم. ما می‌توانیم در مذاکره، در برابر امتیازاتی که کسب می‌کنیم ما‌به‌ازاهایی ارایه دهیم تا بتوانیم کار را پیش ببریم.»
کنگره مخالف است
جمهوری‌خواهان کنگره، جزو مخالفان اصلی تفاهم به‌دست‌آمده در لوزان بودند. جان بوئنر، رییس مجلس نمایندگان آمریکا با انتشار بیانیه‌ای ضمن ابراز نارضایتی از حصول تفاهم سیاسی میان ایران و گروه 1+5، این تفاهم‌نامه را هشداردهنده توصیف کرد: کنگره باید به طور کامل و پیش از آنکه تحریم‌های ایران لغو شود، این توافق را مورد بازبینی قرار دهد. او ادامه داد: «دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان کنگره در هفته‌های پیش‌رو به اعمال فشار خود بر دولت درخصوص جزییات این پارامترها و سوالات مهمی که هنوز بی‌پاسخ مانده‌اند ادامه خواهند داد. در‌این‌بین باب کروکر و رابرت منندز هم مخالفت خود را در مورد این تفاهم ابراز کردند.» به گزارش ایسنا به نقل از سی‌ان‌ان، همچنین جب بوش، فرماندار سابق ایالت فلوریدای آمریکا، ضمن ابراز ناراحتی از دستیابی ایران و گروه 1+5 به تفاهم سیاسی مشترک، گفت: این تفاهم تنها فعالیت‌های هسته‌ای ایران را قانونی خواهد کرد. وی که از نامزدهای احتمالی انتخابات آینده ریاست‌جمهوری در این کشور به شمار می‌آید، افزود: هیچ‌چیز در توافقی که دولت توصیف کرده است لغو تحریم‌های آمریکا و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را توجیه نمی‌کند. چون این تحریم‌ها حاصل سال‌ها تلاش هر دو حزب بوده است. من نمی‌توانم از چنین توافق پرعیب و نقصی حمایت کنم.
∎