مسئله قره باغ بیش از ۳ دهه است که به کانون بحران تبدیل شده و دشمنان به دنبال تحقق اهداف شوم خود هستند.
سیاست خارجی کشور ما در سال‌های گذشته در قبال مناقشه قره‌باغ، پیوسته سیاست مصالحه، تعادل و آشتی‌جویی بوده است و تهران تلاش کرده تا در سیاست‌گذاری‌های خود، سیاست متوازن‌سازی و خط مشی حل و فصل اختلافات کشور‌های همجوار را دنبال کند.
احمد سبحانی کاردار اسبق ایران در ارمنستان در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت که از جمله کشور‌های موفقی که توانسته در دوران آغاز جنگ بین ایروان و باکو فعالیت خوبی داشته باشند، جمهوری اسلامی ایران بود که هیئت‌های صلحی را به جمهوری آذربایجان و ارمنستان فرستاد و چندین بار باعث آتش بس موثری شد. در آتشی که در منطقه اتفاق افتاد بیش از همه ایران علاقمند بود که بین دو همسایه خود یعنی ایروان و باکو ، صلح و آرامش برقرار شود.
کاردار اسبق ایران در ارمنستان همچنین گفت که امروز هم که جنگ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان دوباره شعله ور شد و بخشی از گلوله‌های توپ طرف خاک ایران هم اصابت کرده است، البته در ابتدای جنگ بین این دو کشور هم ما خسارت دیدیم از جمله راه آهنی که از مسیر جمهوری آذربایجان، از اروپا کالا‌های ما را آورده بود، متوقف شد، لذا ما تا به امروز از این مسیر خوب محروم شدیم.
سبحانی اضافه کرد که علاوه بر خسارت اقتصادی که درگیری ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر ایران می‌گذارد، خسارت‌های اجتماعی زیادی هم برای ما به همراه داشته است، لذا ایران بیش از همه کشور‌ها لایق، مستحق و علاقمند برقراری صلح بین ایروان و باکو است، خوشبختانه ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان روابط بسیار خوبی دارد و از ابتدای شروع جنگ فعالیت‌های موثری داشته است، چند روز گذشته دوباره آتش زیر خاکستر در روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان شعله ور شده است، مقامات ایرانی با هر دو کشور در تماس هستند و آن‌ها را به خویشتنداری دعوت می‌کنند، لذا ما همواره در تلاشیم که به یک صلح پایدار و عادلانه بین دو ملت آذری و ارمنی برسیم.
سیدرضا صدرالحسینی کارشناس مسائل غرب آسیا هم در این باره گفت که ایران یک طرح میانجیگری را در اختیار کشور‌های منطقه گذاشته و اعلام آمادگی کرده است که به عنوان یک کشور بزرگ، مقتدر و با توانمندی‌های دفاعی بومی می‌تواند بین دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان میانجیگری کند و از تنش‌های پیش آمده، بکاهد، اما متاسفانه در طول ۷ روز گذشته هیچ یک از طرفین نسبت به کاهش تنش‌ها اظهار تمایل نکرده است.
سابقه میانجیگری ایران برای پایان دادن درگیری بین ایروان و باکو حکایت امروز و دیروز نیست، با نگاهی به تاریخ متوجه نقش ایران در خاموش کردن آتش بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان را می‌بینیم؛ در زمانی که آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور کشورمان بود شاهد بودیم که او چندین مرتبه به شیوه‌های متعدد تشویق، تنبیه، تطمیع دیپلماتیک جلوی زیاده خواهی‌های دو طرف را گرفت.
افشار سلیمانی سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان گفت که همواره موضع ایران این بوده که بحران قره‌باغ باید در چارچوب قواعد بین‌المللی و براساس مذاکرات مسالمت‌آمیز و عادلانه دو طرف صورت بگیرد، ایران نیز بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که اشغال ۲۰ درصد از خاک جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان را تایید کرده‌ و خواهان خروج نیرو‌های نظامی ارمنی از این مناطق است، تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان را به رسمیت می‌شناسد.
درباره ریشه بحران قره‌باغ، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ از یک سو بحث‌های تاریخی، قومی، مذهبی و ژئوپلیتیکی در این زمینه مطرح می‌شود که مجموعه این‌ها در واقع منجر به افزایش بحران شده است، با نگاهی به تاریخ این درگیری متوجه می‌شویم که ریشه بحران قره باغ به نحوه اسکان ارامنه در آن منطقه بر می‌گردد، که عمدتاً از ترکیه و ایران در مقاطع مختلف تاریخی به آنجا کوچ کرده‌اند، آن‌ها ادعا‌هایی دارند که قبل از مسلمانان ارامنه در آنجا بودند و آذربایجانی‌ها نیز مدعی هستند به لحاظ تاریخی و ملی قبل از ارمنی‌ها ساکن قره باغ بودند و آنجا سرزمین آبا و اجدادی آنهاست که اسناد تاریخی گواه بر صحت این ادعاست.
صدرالحسینی کارشناس مسائل غرب آسیا نیز در این باره می‌گوید که متاسفانه سازمان ملل متحد، شورای امنیت و کشور‌هایی مینسک در طول سالیان گذشته هیچ اقدام موثری را در کاهش درگیری بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان انجام ندادند، به نظر می‌رسد که کشور‌های منطقه باید خودشان در ارتباط با این تنش بین ایروان و باکو وارد عمل شوند و هرچه سریعتر این اختلاف به وجود آمده را کاهش دهند.
گر آذربایجان ۵ منطقه غیر قره باغی را تصرف کند، احتمال شروع مذاکرات بسیار بالاست که اینبار چینش مذاکره کنندگان و کشورهای حاضر نیز می تواند تغییر کند که یک پیروزی بزرگ برای علی اف و یک شکست بزرگ برای پاشینیان باشد.
درباره موضع کشورهای ذینفع نیز می توان گفت که این جنگ نتیجه به بن بست رسیدن پیشنهادات و اقدامات کشورهای آمریکا، روسیه، ترکیه و ایران و اروپا در ارائه راه حل بود و از سوی دیگر باکو در عرصه حقوقی دست بالا را دارد؛ به همین دلیل هیچیک از مجامع بین المللی علیه باکو هیچ موضع گیری نداشته و صرفاً توصیه به توقف جنگ و آغاز مذاکرات را دارند.
اگر باکو بتواند سیاست همراه سازی کشورهای اسلامی را با خود داشته باشد، شاید در آینده مذاکرات سیاسی باکو و ایروان بتوان شاهد تحولاتی بود.باید منتظر ماند و دید که این پیش روی ها تا کجا ادامه خواهد یافت.
تنها کشوری که می تواند در میدان عمل تاثیر قابل توجهی داشته باشد روسیه است که در شرایط کنونی فشار چندانی به طرفین برای پایان جنگ وارد نمی کند..