محبوبه ولی
ماشه‌ای که آمریکا خواهد چکاند، نه آن ماشه پیش‌بینی شده در برجام، بلکه ماشه خودسرانه کشوری است که حتی رأی متحدانش را نیز در نظر نمی‌گیرد.
ساعت صفر 20 سپتامبر، همان زمان وعده داده شده مایک پمپئو برای چکاندن ماشه علیه ایران است. آمریکا چنان مصمم از این وعده سخن می‌گفت که برخی گمان می‌کردند شاید دولت ترامپ در حال پیاده کردن نقشه‌ای برای جلب موافقت دست کم دوستان اروپایی خود برای این منظور است.
نامه تازه تروئیکای اروپایی
اما دیروز، درست چند ساعت قبل از «ساعت صفر»، سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، باز هم مخالفت خود را با تصمیم آمریکا اعلام کردند. آنها ضمن حمایت از برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت، تاکید کردند که هر تلاشی برای بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی سابق شورای امنیت علیه ایران، فاقد وجاهت قانونی است.
آنها حتی اشاره صریح‌تری کرده و نوشتند که تعلیق تحریم‌های ایران بعد از تاریخ ۲۰ سپتامبر (30 شهریور 1399) نیز ادامه خواهد یافت. بدین ترتیب همانطور که در نامه تروئیکای اروپایی آمده، با توجه به مخالفت اعضای برجام با فعالسازی مکانیسم ماشه، این اقدام آمریکا پشتوانه قانونی ندارد و همانطور که قید شد، ماشه‌ای که آمریکا آن را خواهد چکاند، ماشه‌ای متفاوت از سازوکار پیش‌بینی شده در برجام خواهد بود.
اسلحه‌ای با گلوله تهدید و تحریم
حال سوال اینجاست که «این ماشه آمریکایی چگونه عمل خواهد کرد؟» این ماشه آمریکایی، تابعی از همان سیاست تهدید و ارعاب و تحریم است. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا هفته گذشته طی یادداشتی در نشریه فیگارو، با همان قلدرمآبی آشنای آمریکایی نوشت: «این تحریم‌ها به زودی باز خواهند گشت. همه کشورها موظف به اجرای آن هستند. انجام دادن اقدامی غیر از این، اقتدار و اعتبار شورای امنیت را تضعیف می‌کند و می‌تواند اجرای سلیقه‌ای قطعنامه‌های شورای امنیت را عادی‌سازی کند.»
در واقع آمریکا این بار بیش از آنکه چوب تهدید و تحریمش را بالای سر ایران بگیرد، آن را به کشورهایی نشان می‌دهد که احتمال تجارت تسلیحاتی آنها با ایران می‌رود. دیوید شنکر، معاون وزیر خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک در گفت‌وگویی با موسسه بروکینگز در همین ارتباط گفت: «ما از لحاظ اقتصادی به سراغ کشورهایی که [با ایران] تجارت تسلیحاتی کنند و به تهران اسلحه بفروشند، خواهیم رفت، ولی همچنان به بازگرداندن تحریم‌های [سازمان ملل علیه ایران] ادامه می‌دهیم.» آنچه آمریکا در این هیاهوی تبلیغاتی به نام مکانیسم ماشه مطرح می‌کند این است که آزادی ایران برای خرید و فروش سلاح در سایه برجام را به رسمیت نمی‌شناسد و به همین منظور هر کشور و شرکتی را که این آزادی را به رسمیت شناسد و مطابق آن عمل کند، تحریم خواهد کرد.
تهدید کشورها و شرکت‌هایی که به ایران سلاح بفروشند
شنکر در گفتگوی خود ادامه داده بود: «ایالات متحده یک ماشین اقتصادی قدرتمند است و شرکت‌ها، فارغ از پایبندی یا عدم پایبندی دولت‌های‌شان به سازوکار بازگرداندن تحریم‌ها، نمی‌خواهند هدف تحریم‌های ثانوی قرار بگیرند.» منظور از این دولت‌ها، بیش از هر دولت دیگری روسیه و چین هستند. تکلیف کشورهای اروپایی در این خصوص روشن است؛ آنها گرچه به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا درخصوص تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت رأی ممتنع دادند و اکنون نیز تاکید کرده‌اند که تعلیق تحریم‌های ایران باید ادامه یابد، اما طرف تجاری ایران در زمینه خرید و فروش تسلیحات نخواهند بود. آنچنانکه اواسط ماه جاری نیز بن والس، وزیر دفاع انگلیس تأکید کرد که کشورش تمایلی به همکاری نظامی با ایران یا فروش تسلیحات به آن ندارد.
برخی منابع خبری و کارشناسان بر این باورند که آمریکا سعی خواهد کرد بعد از 20 سپتامبر، پا را فراتر گذاشته و دست به بازرسی و متوقف کردن کشتی‌ها در آب‌های آزاد بزند؛ کشتی‌هایی که به ایران می‌آیند یا از ایران می‌روند
روسیه و چین تا انتخابات آمریکا صبر خواهند کرد
در مورد چین و روسیه اما موضوع کاملا متفاوت است. این دو کشور اصلی‌ترین گزینه‌های ایران برای خرید سلاح هستند و از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی‌ها برای تجارت تسلیحاتی با آنها در جریان است. اما اکنون با این تهدیدهای آمریکا؛ چین و روسیه در این خصوص چگونه عمل خواهند کرد؟
ایا نگرانی از این تهدیدها باعث نمی‌شود که آنها علی‌رغم تایید پایان تحریم تسلیحاتی ایران، وارد تجارت تسلیحاتی با ایران نشوند؟ سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه دو روز پیش در گفتگویی با اسپوتنیک با تاکید بر اینکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران هیچگاه کارآمد نخواهد بود، از آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا و همینطور آمادگی روسیه برای برگزاری این مذاکرات خبر داد. این مواضع در حوزه سیاسی است، اما شماری معتقدند در عرصه عمل شرکت‌های روسی تن به تحریم‌های آمریکا بابت فروش سلاح به ایران نمی‌دهند. چماقی که آمریکا بالای سر این شرکت‌ها می‌گیرد، در واقع همان مکانیسم ماشه آن است. روزنامه گاردین دیروز در همین خصوص نوشت: «تحلیلگران می‌گویند که آمریکا می‌خواهد تهدیدهای تحریمی جدید علیه شرکت‌ها و کشورهایی که می‌خواهند با ایران معامله تسلیحاتی داشته باشند، رونمایی کند. روسیه و چین به نظر می‌رسد قصد دارند این تهدید را نادیده بگیرند اما ممکن است فروش تسلیحاتی به ایران را تا انتخابات آمریکا به عقب بیاندازند.»
بازی تبلیغاتی است
از آن جایی که این تهدیدها و تحریم‌های دولت ترامپ، رویه‌ای جاری در طول دو سه سال گذشته بوده است، مقامات در ایران معتقدند که ماشه 20 سپتامبر آن هیچ اتفاق تازه‌ای را رقم نخواهد زد. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری دو روز پیش از شکست آمریکا در تصمیم اخیر خود و پیروزی ملت ایران در شنبه و یکشنبه هفته جاری سخن گفت. محمدجواد ظریف نیز در پیامی توئیتری نوشت: «برخلاف ادعاهای وزیر امور خارجه آمریکا مبنی بر بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران از بامداد روز یکشنبه 20 سپتامبر [30 شهریور]؛ هیچ اتفاقی در آن روز رخ نخواهد داد.» علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر معظم انقلاب نیز ادعای دولت ترامپ درباره مکانیسم ماشه و 20 سپتامبر را یک بازی تبلیغاتی خواند.
روزنامه گاردین با اشاره به اعلام بازگشت تحریم‌ها علیه ایران از سوی آمریکا، نوشت: به نظر می‌رسد روسیه و چین قصد دارند این تهدید را نادیده بگیرند، اما ممکن است فروش تسلیحاتی به ایران را تا انتخابات آمریکا به عقب بیندازند
مزاحمت‌هایی از جنس توقیف کشتی‌ها
در مقابل اما برخی منابع خبری و کارشناسان بر این باورند که آمریکا سعی خواهد کرد بعد از 20 سپتامبر، پا را فراتر گذاشته و دست به بازرسی و متوقف کردن کشتی‌ها در آب‌های آزاد بزند؛ کشتی‌هایی که به ایران می‌آیند یا از ایران می‌روند. بدین ترتیب می‌توان گفت صدای ماشه‌ای که آمریکا از امروز می‌خواهد بچکاند به اندازه هیاهویی که به راه انداخته بلند نخواهد بود اما به معنی مزاحمت‌های بیشتر است؛ حال آنکه این مزاحمت‌ها آتش درگیری و تنش جدیدی در منطقه را روشن کند یا نه، بحث دیگری است که تحلیلگران آن را بعید نمی‌دانند.