به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، اگرچه در دکترین تهاجم هوایی غربی، پرنده های پشتیبانی مثل سوخت رسان ها، آواکس ها، مدل های جنگال دورایستا و شنود الکترونیک نقش مهمی در برنامه آنها برای اجرا آفند هوایی ایفا می کنند، اما در مقابل این تفکر نیز، در سالهای اخیر بحثی موسوم به Anti Access/Area Denial (A۲/AD) تعریف شده که می توان به صورت ساده و کلی آن را "دکترین ضد دسترسی دشمن به مناطق خاص" ترجمه کرد. یکی از مباحث مهم در خصوص تاکتیک های ضد دسترسی در مقابله با آفند هوایی در دکترین غربی، نابودی یا عقب نگاه داشتن پلتفرم های پشتیبانی است که در بالا به آن ها اشاره شد.

هواپیمای آواکس E-۳

در این شرایط حتی لازم نیست که پلتفرم مورد نظر نابود شود، بلکه کافی است که دورتر از شعاع عملیاتی و مورد نظر قرار گرفته و محدوده اخلال راداری یا سوخت رسانی به جنگنده های دشمن نیز کاهش پیدا کند که این مسئله خود در ادامه به کاهش تعداد سورتی های دشمن و در عین حال کم تر شدن فشار به جبهه خودی منجر خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

کدام رادار مدرن ایرانی «سوپرهورنت» مشکوک را شناسایی کرد؟ / شگفتانه برای آمریکا در تحویل سال به روش خارچنکوف! +عکس

نیروی هوافضای سپاه پاسداران در سالهای اخیر قدم های بسیار مهمی را در بحث توسعه توان پدافند هوایی برداشته است که یکی از مهم ترین دستاورد در این بخش سامانه سوم خرداد بوده است. این سامانه که بنا به تحلیل برخی از کارشناسان خارجی به سامانه مشهور و مدرن بوک روسی شباهت دارد، امروز تبدیل به بخش مهمی از شبکه پدافند هوایی کشور ما شده و البته تقریبا یک سالی نیز از اولین استفاده عملیاتی و شکار موفق و شگفت انگیز پهپاد جاسوسی MQ-۴C توسط این سامانه می گذرد. اما در روزهای اخیر، سردار شبان فرمانده پدافند هوایی سپاه در مصاحبه خود از ورود سپاه به بحث توسعه سیستم های پدافندی برد بلند خبر داده است. سردار رضا شبان می گوید: "هم در سطح ارتفاع پست، ارتفاع متوسط و ارتفاع بالا نیازمند برخورداری از سامانه‌های پدافندی هستیم. این امروز نقطه شروعش انجام شده. در ارتفاع بالا و برد بلند هم که یکی از نیازمندی‌های ضروری پدافند هوایی است، طرح‌های بسیار خوبی وجود دارد که انشالله در آینده نزدیک شاهد ورود سامانه‌های متنوعی در این بخش خواهیم بود. "

گزینه های سپاه چه خواهد بود؟

در بحث موشک های سطح به هوای برد بلند، معمولا سامانه هایی با برد درگیری ۱۵۰ کیلومتر به بالا در این رده قرار می گیرند. در کشور ما در حال حاضر سامانه های اس ۲۰۰، اس ۳۰۰ و باور ۳۷۳ در این کلاس حضور دارند. البته در جریان رونمایی از سامانه پدافند هوایی سوم خرداد با حضور فرماندهی معظم کل قوا در نمایشگاه هوافضای سپاه، صحبت هایی از مسلح شدن این سامانه به موشک هایی با برد ۲۰۰ کیلومتر نیز مطرح شده بود که می تواند یکی از گزینه های مدر نظر سپاه در این بخش باشد.

سامانه پدافند هوایی سوم خرداد

سامانه پدافند هوایی رعد مجهز به موشک طائر ۲ - به اندازه موشک ها توجه کنید

اما در جریان بازدید سال ۹۳ رهبر انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای هوافضای سپاه و با دقت به تصاویر منتشر شده از آن بازدید، سامانه ای ناشناخته به اسم علم الهدی نیز مشاهده می شد. شاید بتوان "علم الهدی" را مرموز ترین سامانه بومی پدافند هوایی ایران معرفی کرد. سبک طراحی رادار اصلی این سامانه شباهت‌های معناداری به یکی از معروف‌ترین رادارهای پیشرفته دنیا در زمینه شناسایی اهداف پنهانکار یعنی رادار نبو (Nebo) و در واقع مدل یو ئی (UE) آن دارد. رادار علم الهدی یک رادار آرایه فازی کنترل آتش در باند VHF است که اولین رادار کنترل آتش در این باند محسوب می‌شود.

در بنر مربوط به این سامانه که در آن نمایشگاه دیده شد اما یک نکته جالب وجود دارد. در این تصویر شاهد شلیک دو موشک هستیم که احتمالا مربوط به این سامانه هستند. یکی از موشک های احتمالا از سری طائر است که بر پایه سام ۶ توسعه پیدا کرده و دیگری به نظر یکی از موشک های خانواده فاتح ۱۱۰ است!

موشک شبیه به سری فاتح در بنر مربوط به سامانه علم الهدی با فلش قرمز مشخص شده

آیا فاتح ۱۱۰ به شکار آواکس ها می رود؟

در این تصویر موشکی شبیه به سری فاتح ۱۱۰ دیده می شود ولی سوال بزرگ اینجاست که آیا می توان این موشک زمین به زمین را تبدیل به یک شکارچی هواپیما کرد؟ علاقمندان به مسائل نظامی می دانند که خانواده موشک های فاتح ۱۱۰ دقیق ترین موشک های بالستیک تاکتیکی حال حاضر کشور ما و یکی از نمونه های ویژه در دنیا محسوب می شود و در چندین مرحله نیز سابقه استفاده عملیاتی از آنها وجود دارد که نتایج آن با حیرت و شگفتی جهانیان همراه بوده است. ولی نابود کردن یک هدف هوایی و بهره بردن از یک موشک برای آن نقش نیازمند یک طراحی متفاوت است. در این جاست که مسئله اصلی به ذهن می آید. مشخصا با موشکی با طراحی و بر پایه خانواده فاتح نمی توان به جنگ جنگنده های پیشرفته و شدیدا مانور پذیر نسل جدید رفت ولی با کمی تحول در طراحی مثل اضافه کردن بالک های کنترلی و کنترل کردن گازهای خروجی موتور می توان این سلاح را در نقش A۲/AD  یا همان (Anti Access/Area Denial) به کار برد.

با این فرض، می توان یک تیر از موشک های سری فاتح ۱۱۰ را تصور کرد که بالک هایی به بدنه آن اضافه شده و در بخش جلویی آن نیز به دلیل قطر بیشتر، یک رادار جستجوگر صفحه تخت بزرگتر نسبت به نمونه های عادی موشک های سام نصب شده باشد. فراموش نکنید که قطر موشک های سری فاتح ۱۱۰ حدود ۶۱۰ میلی متر است و فضای بسیار بزرگی را برای نصب انواع جستجوگرها در اختیار کاربر قرار می دهد. در عین حال با توسعه نسل جدید مواد الیاف پیشرفته برای ساخت بدنه و سیستم پیشران که در موشک رعد ۵۰۰ شاهد آن بودیم شاهد کاهش وزن و افزایش تحرک این موشک خواهیم بود که فاکتور مهمی حتی برای موشک های ضد هوایی بزرگ و برد بلند نیز است.

موشک فاتح ۱۱۰ - به اندازه موشک در مقایسه با گونه های ضد هوایی دقت کنید

هدف این سلاح نیز پرنده های نظامی بزرگ و عمدتا ۴ موتوره با سطح مقطع راداری بالا است که مانور پذیر نبوده و در فواصل دور تر به اجرای عملیات می پردازند. در عین حال امکان نصب سیستم های اپتیکی تصویر ساز بزرگ نیز روی دماغه این موشک ها نیز ممکن است تا هدف گیری اپتیکی را نیز بتواند برای آن انجام دهد. رصد این اهداف در فواصل دور بسیار ساده تر بوده و با توجه به قابلیت نصب جستجوگرهای بزرگتر و تواناتر می توان اهداف را شناسایی و روی آن ها قفل انجام داد. برای این کلاس از موشک ها قدرت مانور آنچنان مهم نیست چون اهداف آنها نیز مانور پذیر نیستند ولی آنچه برای این کلاس از موشک ها مهم است، برد و سرعت بالاست.

برای رسیدن به این امر یا موتورهای نسل جدید نیاز است که در اندازه های موشک های هوا به هوای معمول قرار بگیرد یا در سناریوهای A۲/AD و مقابله با اهدافی مثل آواکس ها و سوخت رسان ها، یک پیشران و طراحی مورد استفاده در موشک های زمین به زمین که نیروی کافی برای طی این مسافت ها در سرعت بالا را داشته باشد. توجه داشته باشید که برای نمونه در دنیای امروز موشک هایی مثل سری ۴۰N۶E برای سری اس ۴۰۰ با برد ۴۰۰ کیلومتر نیز وجود دارند ولی به جهت توانایی درگیری با طیف بیشتر اهداف، گزینه ای سخت تر و گران تر برای توسعه یا خرید هستند.

در صورت صحت این مسئله مشخصا موشک مورد نظر سپاه در برد بالای ۲۰۰ کیلومتر و احتمالا در کلاس ۳۰۰ الی ۴۰۰ کیلومتر قرار خواهد گرفت. دستیابی به موشک های برد بلند ضد هوایی زمین پایه با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر و در نقش ضد پلتفرم های پروازی پشتیبانی مثل آواکس ها و سوخت رسان ها مشخصا یکی از لبه های فناوری و حوزه های خاص در عرصه موشک های ضد هوایی است که به طور رسمی فقط در جهان امروز در اختیار نیروهای مسلح سه کشور آمریکا، روسیه و چین قرار گرفته است. در هر صورت باید منتظر ماند و مشاهده کرد که در جریان رونمایی از سامانه پدافند برد بلند سپاه، آیا شاهد موشک فاتح ضد هوایی خواهیم بود یا خیر.