به گزارش مشرق، "در درجه اول کوچکترین هسته اجتماعی یعنی خانواده( والدین) هستند که نظارت تربیتی خودشان را باید برای کودکان داشته باشند. این نظارت نباید تنها با امر و نهی کردن انجام شود بلکه باید شاهد آگاه کردن کودکان و نوجوانان در فضای مجازی باشیم. یعنی باید جنبه های مثبت را برای شان مشخص کنیم و این موضوع را به آنها یاد دهیم که هر محتوایی ممکن است مناسب سن و سال شما نباشد و شما دچار آسیب کند و حتی ممکن است به همین واسطه کودکان دچار بلوغ زودرس شوند. این ها نکته هایی است که برای جامعه کودک و نوجوان در فضای مجازی باید به آن توجه خاص و ویژه شود."

این را مجید امرایی کارشناس رسانه می گوید. او معتقد است: رسانه ها معلم جامعه هستند، یعنی معتقدم کسی که در حوزه خبرنگاری تخصصی در حوزه های مختلف همچون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... کار می کند، باید کارشناس و صاحب نظر آن حوزه باشد. متأسفانه ما آموزش های همزمان را برای خبرنگاران رسانه های مختلف انجام نمی دهیم و اگر هم این امر محقق شده باشد، بسیار کم و اندک بوده است.

به بهانه حضور بیشتر کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و حفظ حقوق آنها در این رسانه نوین،‌ ساعتی با این کارشناس رسانه به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانیم، حاصل گفت و گوی ما با وی است. 

** این روزها کودکان و نوجوانان بیشترین زمان خود را در فضای مجازی سپری می کنند و ممکن است در معرض خطر باشند؛ رسانه ها چه وظیفه ای در راستای مصون سازی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی دارند؟

- بنظر می رسد پیش از اینکه بخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم، باید کمی به اهالی رسانه رجوع کنیم؛ کسانی که در حوزه تولید محتوا فعال هستند، باید مورد سؤال قرار بگیرند.فضای مجازی امروزه دیگر به عنوان یک تکنولوژی جدید و فرآیند جدید ارتباطی در دنیا مطرح بوده و به نوعی دنیا را تحت احاطه قرار داده است؛ بنابراین شیوه جدیدی از ارتباط ایجاد شده است به نام ارتباط مجازی و فضای مجازی. متأسفانه ما تا پیش از این به فضای مجازی عنوان آسیب نگاه کردیم و معتقدم تا زمانی که به عنوان آسیب به فضای مجازی نگاه می کنیم، نمی توانیم چشم انداز روشنی داشته باشیم. از این فرصتی که به وجود آمده است، باید از چیزی که پیش از این به عنوان آسیب محسوب می شد، می توان به عنوان فرصت از آن استفاده کرد.

بیشتر بخوانید

اعتماد در دوره پساحقیقت در شبکه‌های اجتماعی

** چگونه می توان از فضای مجازی به عنوان فرصت استفاده کرد؟

- یکی از راه هایی که می توان از فضای مجازی به عنوان فرصت استفاده کرد، تولید محتوای مناسب برای مخاطبان کودک و نوجوان و دیگر مخاطبان ایرانی است؛ تا زمانی که ما در حوزه تولید محتوا دچار مسأله هستیم، این نگرانی همچنان و کماکان وجود خواهد داشت مبنی بر اینکه خارج از مرزها شاهد تولید محتوایی باشیم که کودکان و نوجوانان ما را تحت تأثیر قرار می دهند.

بنابراین مهم ترین عنصر به تولید محتوا مربوط می شود و باید در تولید محتوا دقت کنیم. اگر ما فرض را بر این داشته باشیم که تولید محتوا را انجام دادیم، در مرحله بعد باید به این موضوع فکر کنیم که چگونه از آسیب ها جلوگیری کنیم. 

در درجه اول کوچکترین هسته اجتماعی یعنی خانواده( والدین) هستند که نظارت تربیتی خودشان را باید برای کودکان داشته باشند. این نظارت نباید تنها با امر و نهی کردن انجام شود بلکه باید شاهد آگاه کردن کودکان و نوجوانان در فضای مجازی باشیم. یعنی باید جنبه های مثبت را برای شان مشخص کنیم و این موضوع را به آنها یاد دهیم که هر محتوایی ممکن است مناسب سن و سال شما نباشد و شما دچار آسیب کند و حتی ممکن است به همین واسطه کودکان دچار بلوغ زودرس شوند. این ها نکته هایی است که برای جامعه کودک و نوجوان در فضای مجازی باید به آن توجه خاص و ویژه شود.

** رسانه ها چه نکات مهمی را باید برای حضور کودکان در این فضا رعایت کنند؟

- رسانه ها معلم جامعه هستند، یعنی معتقدم کسی که در حوزه خبرنگاری تخصصی در حوزه های مختلف همچون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... کار می کند، باید کارشناس و صاحب نظر آن حوزه باشد. متأسفانه ما آموزش های همزمان را برای خبرنگاران رسانه های مختلف انجام نمی دهیم و اگر هم این امر محقق شده باشد، بسیار کم و اندک بوده است.

ضرورت بررسی میزان تجربه و علاقه فردی که می خواهد در رسانه مشغول به فعالیت شود

زمانی که خبرنگاری در حوزه اجتماعی به کارگرفته می شود، در اولین قدم و پیش از به کار گرفتن باید بررسی شود که آیا این فرد تجربه و علاقه در این حوزه را دارد؟ در قدم بعدی و پس از به کار گرفتن فرد باید آموزش های ضمن خدمت را بگذراند. این اتفاق باید انجام شود تا شاهد اتفاقات مثبت در این حوزه باشیم. همچنین این پروتکل باید در همه رسانه ها انجام شود، چه رسانه مجله تخصصی که جامعه هدفش کودک و نوجوان است، چه خبرگزاری که جامعه هدفش جهان پیرامون خودش است. بنابراین آگاهی آن فرد رسانه ای،خبرنگار و رسانه مورد نظر نسبت به موضوع مورد نظر بسیار با اهمیت است، زیرا یک خبرنگار، آموزگار جامعه است.

** به نظر شما در فضای رسانه به ویژه فضای مجازی وجه سرگرمی برای کودک اولویت دارد یا آموزش؟

- بخش عمده ای از این آموزش ها همزمان است؛ در پس تمام فرآیندهای فرهنگی، ‌هنری و اجتماعی، آموزشی نهفته وجود دارد و در بسیاری از مواقع هدفگذاری هدف انتقال مفهوم است، یعنی چشم انداز و نگاه آموزشی، ‌تربیتی و اخلاقی به کودک و نوجوان باشد از طرز ورود به خانه تا زمانی که می خواهد در جمع اعلام حضور کند یا شیوه های نه گفتن در مواجه با موقعیت های استرس آور .

در پس فرآیندهای فرهنگی و هنری، آموزش وجود دارد و آموزش را می توانیم در پس فرآیند دنیای مجازی شاهد باشیم، یعنی ناگزیر این آموزش در پس این فضای مجازی است. این آموزش می تواند مناسب سن و سال کودک باشد یا نباشد؛ یک آموزش نامطلوب باشد یا نامطلوب؛ به همین جهت بنظر می رسد از کانون پرورش فکری کودک و نوجوان گرفته تا مهدهای کودک، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ‌وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همه اینها باید به عنوان یک عنصر و یک پیوست فرهنگی که چندین سال پیش به عنوان موضوع خاص مدنظر قرار گرفته بود و متأسفانه به مرور به فراموشی سپرده شد؛ باید از این پیوست فرهنگی در همه فرآیندها استفاده شود تا شاهد آموزش های مناسبی در حوزه های مختلفی باشیم.

** برای آموزش مناسب ویژه کودکان و نوجوانان در فضای مجازی چه پیشنهادی دارید؟

- بخش عمده ای از زمان کودکان و نوجوانان ما در فضای مجازی سپری می شود؛ بنابراین به عنوان یک عنصر مهم و به عنوان یک فرآیند جدید ارتباطی به نظر می رسد در فضای مجازی باید تولید محتوا کنیم. امروزه کتاب های کاغذی، مجلات و نشریات کاغذی عمرشان به سر آمده است و ارتباط دیجیتالی باید به عنوان یک ارتباط جدید تعریف شود.

فضای مجازی را یک فرصت بدانیم

امروز به واسطه تلفن های هوشمندی که در دست داریم، ظرف چند دقیقه متوجه شویم که در قطب شمال و جنوب چه اتفاقی افتاده است و یا در کمترین زمان ممکن در جریان آتش سوزی های جنگل های کشور و جهان قرار می گیریم و حتی متوجه شویم که در کدام نقطه از جهان اعتراضات صورت گرفته است. همچنین به واسطه همین تلفن ها و تکنولوژی ها متوجه اختراعات جدید کشور و جهان می شویم؛ بنظر می رسد فضای مجازی را باید جدی بگیریم و آن را به عنوان تهدید نبینیم، بلکه از آن به عنوان فرصت یاد کنیم. فرصتی که ما هم در آن باید اعلام حضور کنیم و به تولید محتوا بپردازیم.

** هم اکنون این وضعیت را چگونه بررسی می کنید؟

- بنظرم هم اکنون وضعیت چندان مناسبی نداریم، خصوصا این ویروس کرونا به ما ثابت کرد که در حوزه فضای مجازی ضعف های بسیاری داریم و آواری بر سر ما شد. هم اکنون ارتباط بیست میلیون دانش آموز با معلمان و ارتباط دانشجویان با دانشگاه ها قطع شده است. بد نیست قدری با خودمان روراست باشیم؛ چراکه در فضای مجازی کار زیادی انجام نداده ایم و باید از متخصصان هر حوزه درخواست کنیم تا رشته های بین رشته ای را در جامعه ترویج کنند. امروزه دنیا تنها به سمت رشته های تخصصی نمی رود، بلکه به دنبال رشته های بین رشته ای حرکت کرده است. متأسفانه تولید علم در کشورمان به کندی اتفاق می افتد، درحالی امروزه دنیا فردی را که استاد دانشگاه نبوده اما یک مبتکر است را جستجو می کند و در فرآیند تولید علم و دانش از  او استفاده می کند؛ مضووعی که متأسفانه امروز در کشورمان اتفاق نمی افتد و یا محدود رخ می دهد.

** البته برخی از کارشناسان بر این معتقدند که تنها رسانه در این حوزه نقش ندارد،‌بلکه باید همه ارگان ها و نهادها وارد عمل شوند تا کودکان و نوجوانان در استفاده از فضای مجازی مصون باشند.

- بله کاملا درست است. معتقدم مسئولیت پذیری باید توسط تک تک افراد انجام شود، و از هسته مرکزی خانواده آغاز و به اجتماع ختم می شود؛ تا زمانی که خشت های اینها را از خانواده مهیا نکنیم، مشکلات مان روز افزون خواهد شد. توپ تنها در زمین رسانه یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان نیست، بلکه شهرداری، وزارت آموزش و پرورش و دیگر بخش ها و ارگان ها در این امر سهیم هستند.

**رسانه چگونه می تواند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش بدهد؟

- معتقدم رسانه ها به واسطه تولید محتوا می توانند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش دهند. امروز هر یک از  افراد جامعه، یک شهروند خبرنگار هستند و تک تک افرادی که گوشی هوشمند در دست دارند، می توانند یک خبر را برای سراسر جهان مخابره کنند.

به همین جهت باید برای تک تک افراد جامعه برنامه آموزشی در راستای تقویت سواد رسانه ای برگزار کرد. امروز صداوسیما(شبکه های مختلف استانی، رادیو) وظیفه بسیار سنگینی در آموزش سواد رسانه ای دارند و باید در دل برنامه های اجتماعی، ‌فرهنگی، هنری و حتی برنامه های سرگرمی، آموزش های لازم را به جامعه ارائه کنند.

اگر فرد به لحاظ سواد رسانه ای ضعیف باشد، یک خبر کذب را منتشر کند، آسیبش نه تنها برای خود می تواند داشته باشد، بلکه برای کل جامعه می تواند خطرآفرین باشد. اگر فرد بخواهد اتفاق کوچکی را بزرگنمایی کند، ممکن است خوراک تبلیغاتی به رسانه هایی بدهد که برعلیه کشور عمل می کنند؛ بنابراین هر شهروندی باید بداند هر مطلبی را که منتشر می کند، مخاطبش می تواند کل دنیا باشد،‌ به همین جهت باید نسبت به انتشار خبرش احساس وظیفه کند.

** بهتر است رسانه ها در بحث آموزش سواد رسانه ای ازچه مواردی آغاز کنند؟

معتقدم با پیوست فرهنگی در همه فعالیت های آموزشی و ایجاد باکس های ویژه برای کودکان و نوجوانان آغاز شود. برای مثال خبرگزاری فارس می تواند بخشی از سایت خود را برای مخاطبان کودک و نوجوان اختصاص دهد تا کودکان و نوجوانان بتوانند نقاشی های خود را برای این رسانه ارسال کنند. همچنین این رسانه می تواند از قصه گوهای معروف و محبوب این گروه سنی در خبرگزاری استفاده کند تا کودکان و نوجوانان با مراجعه به این خبرگزاری بتواند از محتوا استفاده کند و حتی با اهالی این رسانه ارتباط بگیرد.

استفاده از کارشناسان و صاحب نظران برای تولید محتوای مناسب در فضای مجازی

همچنین در این حوزه باید از کارشناسان و صاحب نظران حوزه روانشناسی کودک استفاده کنیم. یعنی یک تیم تخصصی متشکل از افراد متخصص در حوزه ارتباط با کودک در رسانه ای همچون فارس تشکیل شود تا بتوانند طرح های مناسب و ایده آلی را به اجرا برساند. یعنی زمانی که کودک در خانه حوصله اش سررفته است، والدین بداند که کودکش با مراجعه به این رسانه در امنیت می تواند از محتوای مفید استفاده کند و از طرفی مصون باشد.