دیپلماسی ایرانی: سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه در گفتگویی تفصیلی به برخی پرسشها، ابهامات و فضاسازیهای رسانه های بیگانه در خصوص غرق شدن تعدادی از اتباع افغانستان در رودخانه مرزی مشترک پاسخ گفت که در ادامه آمده است:

سوال: مساله ادعای غرق شدن تعدادی از اتباع افغانستان در رودخانه مرزی مشترک در روزهای اخیر موجب برانگیخته شدن احساسات  مردم هم در افغانستان و هم در ایران شده است و البته موضوع  بسیاری از جنجال های رسانه ای حتی در کشورهای ثالث شده است.  لطفا در خصوص وضعیت تحقیقات در سمت جمهوری اسلامی ایران و نیز موضوع  بررسی مشترک این ادعا از سوی دو دولت توضیح بفرمایید.

سخنگو: در ابتدا از جان باختن تعدادی از اتباع  افغانستان ابراز تاثر نموده و مجددا  با دولت جمهوری اسلامی افغانستان و نیز بازماندگان آنها ابراز همدردی می کنم. از اولین ساعاتی که  برخی گزارش های خبری در رسانه های مختلف در این خصوص مطرح  شد، بررسی سریع و دقیق حادثه در دستورکار نهادهای  ذیربط قرار گرفت. از آنجا که موضوع با جان انسان ها به  ویژه اتباع کشور برادر و همسایه یعنی افغانستان مربوط بود، این مساله با حساسیتی مضاعف مورد توجه ما قرار گرفت و تلاش شد در اسرع وقت، تمام ابعاد این حادثه مورد بررسی دقیق  قرار گیرد و هیچ احتمالی از نظر دور نماند. بر این اساس،  همه نهادهای مرتبط، به شمول بخش های سیاسی و مرزی در وزارت  امور خارجه، نیروی انتظامی، وزارت کشور، وزارت اطلاعات و  ستاد کل نیروهای مسلح بسیج شدند تا یک ارزیابی جامع در این خصوص به دست آید و حقایق روشن شود. امروز (دوشنبه) جلسه ای در وزارت امور خارجه به همین منظور و با حضور نمایندگان مطلع تمام دستگاه های ذیربط برگزار شد تا نسبت به این  موضوع جمع بندی شود.

اولا به لحاظ واقعیات عینی، بر اساس گزارشهای تایید شده  که از مرزبانی جمهوری اسلامی ایران دریافت شده است در تاریخ مورد نظر و در محدوده ادعایی نه تنها چنان واقعه ای رخ نداده و مواجهه ای از هیچ نوع میان نیروهای جمهوری اسلامی ایران با اتباع افغان رخ نداده- چه رسد به ادعاهای ناظر بر انتقال افراد به اردوگاه یا رفتارهای دور از شان  انسانی- بلکه در آن زمان به دلیل شرایط خاص جوی در منطقه حتی هیچگونه ورود اتباع افغان به خاک جمهوری اسلامی ایران ثبت نشده است. در عین حال، به سبب احترام به درخواست های دولت دوست و همسایه افغانستان، علیرغم اطمینان کامل به  گزارش مرزبانان خدوم و فداکار ایرانی، مجددا به کلیه دستگاههای ذیربط دستورات لازم جهت بررسی دقیق و جامع موضوع صادر شد که نتیجه بررسی های تکمیلی سایر دستگاه ها نیز  موید گزارش مرزبانی بوده و وقوع حادثه و دخالت ادعائی را بطور کامل رد نموده است. اصولا در ماه های اخیر، با توجه به شیوع بیماری کرونا و با هدف دور نگاه داشتن مرزبانان از خطر ابتلا به ویروس کرونا ، بر اساس دستورهای ابلاغ شده مرزبانی، جمهوری اسلامی ایران  هیچ اردوگاهی در مناطق مرزی به صورت دایر ندارد و هرگونه ادعاهایی از قبیل انتقال اتباع  افغان به اردوگاه یا اجبار آنان به کار اجباری و مانند آن  از ریشه غلط و دروغ است و نفس همین ادعاها که معلوم است  توسط کسانی ساخته شده که حتی از وضعیت جدید در طرف ایرانی  مرز مشترک بی اطلاع هستند، نشان می دهد اصل موضوع تا چه  اندازه ساختگی است.

ثانیا طرح اتهامات واهی علیه نیروهای مرزی جمهوری اسلامی ایران که  همیشه با رافت اسلامی با خیل عظیم عابرین غیر مجاز افغانستانی مواجه هستند، از سوی مقامات یا رسانه های دولت های ثالث که سیاست همیشگی آنها بهره گیری از هر فرصتی برای  ضربه زدن به جمهوری اسلامی ایران و کارشکنی در روابط خوب دو دولت همسایه بوده است، البته موجب تعجب و شگفتی نیست. اما  مسلما مسئولین و مردم دولت افغانستان توجه کامل دارند که  دولت جمهوری اسلامی ایران و بطور خاص ماموران نیروی انتظامی و مرزبانی جمهوری اسلامی ایران میزبان بیش از ۳ میلیون  افغانستانی در ایران هستند و بدون هیچ تبعیضی با بهترین  امکانات و تسهیلات از مهمانان  ۴۰ ساله خود پذیرایی کرده اند. تامین شغل، آموزش رایگان، امکانات بهداشتی رایگان و  بسیاری دیگر از امکانات که بطور گسترده در اختیار میهمانان افغان قرار گرفته است، حکایت از مهمان نوازی خوب دارد.

ثالثا در اینجا لازم می بینم به دو نکته بسیار مهم هم  اشاره کنم که  همواره برای ما و برای افغانها مشکل آفرین بوده و چه بسا  ممکن است در تاریخ مورد نظر نیز منجر به حادثه دلخراش برای تعدادی از اتباع افغان شده باشد:

اول اینکه باید دانست فقط در چند ماه اخیر نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر از اتباع افغان بصورت غیر قانونی وارد خاک جمهوری اسلامی ایران شده اند؛ و قاچاقچیان مواد مخدر، عوامل  تروریستی و افراد معاند نیز در میان این اتباع وارد خاک ایران می شوند. دولت جمهوری اسلامی ایران بطور مکرر در یادداشتهای رسمی و مذاکرات دوجانبه به عدم کنترل موثر مرز توسط دولت جمهوری  اسلامی افغانستان اعتراض نموده است. با وجود تهدیدات امنیتی که  این عابرین غیر مجاز برای جمهوری اسلامی ایران داشته اند و اگرچه مرزبانان ایرانی نیز همانند همه نیروهای مشابه در سایر کشورها  از این اختیار برخوردار هستند که با متجاوزان مرزی با قاطعیت و به سختی برخورد نمایند اما با توجه به ملاحظات انسانی و اصول همسایگی، همیشه این افراد بدون کوچکترین آسیبی دوباره به خاک افغانستان بازگردانده شده اند. ما بازهم از دولت دوست و برادر  افغانستان تقاضا داریم در کنترل مرزهای خود اهتمام بیشتری بعمل  آورد.

موضوع دوم اینکه پدیده ای که در سه سال اخیر در مرزهای مشترک ایران و افغانستان با آن مواجه بوده ایم ،تخلیه پاسگاههای مرزی در طرف افغانستان بوده است. شایان ذکر است که در سه سال اخیر  ظاهرا به  خاطر تهدیدات ناشی از حضور داعش و طالبان در آن منطقه،  نیروهای افغان لااقل  ۵۴ پاسگاه مرزی افغانستان (که حتی هزینه  احداث بسیاری از آنها در سال های گذشته از سوی دولت ایران در  اختیار کشور دوست و همسایه قرار گرفته) را تخلیه کرده اند و این مناطق مرزی همجوارِ خاک جمهوری اسلامی ایران کاملا در اختیار  نیروهای تروریستی قرار دارد. به عبارت دیگر، متاسفانه هیچ کنترل  موثری از سوی دولت جمهوری اسلامی افغانستان بر این مناطق مرزی اعمال نشده و این امر ضمن ایجاد ناامنی در مرزهای ما، باعث شده  است که این مناطق جولانگاه گروههای تروریستی و قاچاقچیان گردد. این گروهها از این خلاء امنیتی در سمت افغانستان استفاده نموده و  اقدام به قاچاق انسان و مواد مخدر از این مناطق به داخل خاک ایران می نمایند. در حالی که بر اساس قرارداد انتظامات مرزی میان دو کشور، دولت افغانستان موظف است با استقرار نیروهای سرحدی خود در طول مرز مشترک نسبت به تامین امنیت و کنترل مرزهای خود اقدام نماید. دولت جمهوری اسلامی ایران بارها بصورت رسمی به  این رفتار دولت افغانستان اعتراض نموده است.

مساله دیگری که به لحاظ حقوقی و فنی در خصوص حادثه باید  مورد توجه قرار بگیرد این است که برای رسیدگی به این قبیل حوادث  ادعایی، از دهه ها پیش یک سازوکار مورد توافق، رسمی، سریع و  کارآمد میان دو طرف برقرار است که می توانست از لحظات ابتدایی  این مساله مورد استفاده طرف افغان قرار گیرد و مانع بروز  سوءتفاهم ها و نیز بهره برداری های طرف های ثالث شود ؛ اما متاسفانه مغفول ماند. بر اساس ترتیبات مندرج در ماده ۵ «قرارداد انتظامات مرزی ایران و افغانستان» ( قرارداد کمیساران سرحدی بین ایران و افغانستان ) که از قریب به هفت دهه گذشته یعنی از سال ۱۳۳۵  شمسی میان دو کشور برقرار است، در صورت وقوع هرگونه حادثه در محدوده مرزی، بنا به درخواست هر یک از طرفین، مرزبانان دو طرف می توانند  از محل حادثه بازدید نموده و نسبت به بررسی مشترک اقدام  نمایند. تا این تاریخ ، علیرغم جنجال رسانه ای  که در داخل و خارج افغانستان براه افتاده است، درخواستی از سوی مرزبانان افغان مستقر در منطقه به مرزبان جمهوری اسلامی ایران جهت بررسی مشترک حادثه واصل نشده است. در  حالی که این اقدام سریع ترین، در دسترس ترین و مطمئن ترین روش برای بررسی مشترک و عینی حادثه ادعایی در محل مورد نظر بود. نکته قابل توجه اینکه پس از جنجال برخی رسانه ها ، این مرزبانان جمهوری اسلامی ایران بوده اند که برای شفاف سازی موضوع و از روی حُسن  نیت، طی دو نامه رسمی از مرزبان افغانستانی درخواست جلسه مشترک  به منظور بررسی حادثه کرده اند، که متاسفانه این درخواستهای مرزبانی ایران که منطبق با رویه جاری میان دو طرف و مبتنی بر قرارداد انتظامات مرزی ۱۳۳۵ است، تا این لحظه بی پاسخ مانده است. با این حال، دولت جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول حسن  همجواری و با نیت انساندوستانه کماکان آمادگی دارد علاوه بر تحقیقات جامع داخلی خود که نتایج آن در بالا اعلام شد، در چارچوب  قرارداد انتظامات مرزی ۱۳۳۵ این حادثه را با طرف مقابل مورد بررسی مشترک قرار دهد.

سوال: گفتید که بر اساس تحقیقات کمیته حقیقت یاب ایرانی،  وقوع چنین حادثه ای در قلمرو ایران و یا نقش داشتن مرزبانان ایرانی منتفی است. اما به هرحال شواهد گویای آن است  که  تعدادی از اتباع افغان که البته شمار آنها مورد تردید است،  جان باخته اند. آیا در تحقیقاتی که صورت گرفته، علت این  سانحه مشخص شده است؟

سخنگو: چگونگی اتفاق رخ داده برای ما  به طور دقیق روشن نیست چون همانطور که عرض کردم این سانحه نه در قلمرو ما رخ داده و نه نیروهای ایرانی دخالتی در آن داشته اند. تحقیق در این خصوص و اظهارنظر قاعدتا بر عهده مسئولین محترم دولت جمهوری  اسلامی افغانستان است. اما با تکیه بر گمانه زنی های کارشناسی، تجربیات گذشته و مشاهدات میدانی، می توان صرفا  حدس هایی زد. در ماه های اخیر ده ها هزار نفر از اتباع  افغان به شکل غیرقانونی برای ورود به ایران اقدام داشته اند. این احتمال هست که در شب موردنظر نیز مانند گذشته،  اتباعی از افغانستان قصد ورود غیرقانونی به خاک جمهوری  اسلامی ایران را داشته اند و برای احتراز از مواجه شدن با  پاسگاه های ایرانی، تلاش کرده اند از بخش هایی از رودخانه  که نزدیک پاسگاه های ما نیست عبور کنند. بر اساس گزارشهایی  که دریافت کرده ایم در این ایام رودخانه هریرود از جریان آب قابل توجهی برخوردار است و احتمال می رود این افراد چون به منطقه ناآشنا بوده و از شدت آب و عمق رودخانه بی خبر  بوده اند وارد رودخانه شده و دچار حادثه شده باشند.  یک  احتمال دیگری که  مطرح است اینکه این  افراد در شاخه های فرعی هریرود در داخل خاک افغانستان گرفتار آب شده و  در بخش مرزی هریرود از آب گرفته شده باشند. بخصوص که هیچگونه جسدی از  اتباع افغان در ساحل ایران  مشاهده  نشده که با توجه به وضعیت توپوگرافی  رودخانه که شیب آن به سمت ایران است احتما ل وقو ع رویداد در هریرود  را کم می  کند.

بار دیگر تاکید می کنم که جمهوری اسلامی ایران و جمهوری  اسلامی افغانستان دارای مرزهای طولانی هستند که با وجود فراز  و نشیب های زیاد، از دیرباز حسن همجواری در مرزهای دو کشور نمونه خوبی از همکاری و روابط دوستانه فیمابین بوده است.  در هر حال همانطور که گفته شد  ما به احترام همکاران افغان خود آمادگی داریم که با طرف افغان ملاقات و یافته های خود را  برای آنان تشریح نماییم تا هیچگونه سوء تفاهمی بین دو  دولت دوست و همسایه باقی نماند و همه جنبه های این اتفاق  غم انگیز روشن شود.