گروه جامعه: بامداد جمعه، تهران به شکل شدیدی لرزید، لرزه‌ای که خودش نه اما سوالی که به همراه آن به وجود آمد، موجی از ترس و وحشت را در سطح شهر به راه انداخت ؛ «این پیش لرزه، یک زلزله ۷ ریشتری بود؟»
این زلزله دقیقا ۴۸ دقیقه نیمه شب با قدرت ۵.۱ ریشتر، در ۶ کیلومتری دماوند و ۵۸ کیلومتری تهران به وقوع پیوست و باعث شد در برخی از مناطق مردم تا صبح به خانه‌های خود نروند، علت این موضوع هم هشدار برخی کارشناسان و محققان نسبت به محل وقوع این زلزله بود.این حادثه روی گشل مشاء رخ داده بود، گسلی ۴۰۰ک یلومتری، که از شرق در نزدیکی شاهرود در استان استان سمنان شروع می‌شود و در غرب به نزدیکی آبیک در استان قزوین می‌رسد، لرزه بامداد جمعه روی این گسل باعث شد تا ۲ نفر یکی هنگام فرار و یکی به علت ترس ناشی از زلزله فوت کنند.مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی در همین رابطه گفت: به تعبیری مشاء مهمترین گسل جنوب البرز است، محققین سازمان زمین‌شناسی در سال‌های گذشته روی این گسل تحقیقات زیادی انجام داده‌اند و مشاء جزو گسل‌هایی است که اطلاعات زیادی از آن وجود دارد.
مشاء؛ گسلی با سابقه زلزله‌های تاریخی
برخی از این مطالعات نشان داده است که روی گسل بارها زلزله‌های شدیدی ایجاد شده‌اند و حالا هم که جمعیت بیشتری در اطراف آن زندگی می‌کنند، اوضاع بسیار وخیم‌تر است. در یکی از این مطالعات آمده است که در سال‌های ۹۵۸، ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی زلزله‌هایی به بزرگای ۷.۷، ۶.۵ و ۷.۱ روی این گسل آمده است.زارع در این رابطه گفت: «آخرین زلزله مهم گسل مشاء مربوط به سال ۱۸۳۰ و آخرین سال‌های حکومت فتحعلی شاه در ایران است، برآوردها نشان می‌دهد که این اتفاق بین ۷ تا ۷.۵ ریشتر قدرت داشته است. در آن اتفاق حتی سفارت‌خانه‌های نوتاسیس، کاخ گلستان و ... آسیب دیدند.»این حادثه، آخرین تجربه تهران از یک زلزله مرگبار است، در مورد ابعاد تخریب این زلزله منابع چنین گزارش کرده‌اند: مناطق شمیرانات و دماوند تقریبا به طور کامل ویران شد و حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود از بین رفتند. در پایتخت حتی یک خانه از آسیب در امان نماند. بخشی از کاخ و بازار فروریخت و ساختمان سفارت بریتانیا به‌سختی آسیب دید. حتی در برخی گزارش‌ها تخمین زده است که در این حادثه، در پهنه شمیرانات ۴۵هزار نفر کشته شدند، البته این آمار و ارقام چندان قابل تایید نیست.اما حالا نزدیک به ۲۰۰ سال از وقوع این حادثه گذشته است و ایجاد لرزه‌ای ترسناک روی این گسل بسیاری را نسبت به احتمال وقوع دوباره زلزله بالای ۷ ریشتری در این گسل به شک انداخته است.زارع توضیح داد: «این اتفاق ۱۹۰ سال پیش رخ داده بود، در این مدت زلزله‌ای به این مهمی روی این گسل رخ نداده بود. به همین دلیل اتفاق ۱۹۰ سال پیش باز هم قابل تکرار است.»
پیش لرزه یا زلزله اصلی؛ چه اتفاقی افتاد؟
در واقع بسیاری از کارشناسان روز گذشته هشدار دادند که معلوم نیست این زلزله حادثه اصلی باشد، شاید این زلزله پیش‌لرزه همان زلزله ۷ ریشتری باشد که چندین بار تهران را لرزانده است.اتفاقی مشابه، در سال ۱۳۹۶ در ازگله استان کرمانشاه هم رخ داده بود؛ در ابتدا زلزله یا پیش‌لرزه‌ای با بزرگای ۴.۵ ریشتر اتفاق افتاده بود و بعد حدود ۴۰دقیقه بعد زلزله اصلی ۷.۳ ریشتری رخ داد. در این حادثه ۶۲۲ نفر کشته، نزدیک به ۱۰هزار نفر زخمی و حدود ۷۰هزار نفر بی‌خانمان شدند.با این وجود روز گذشته ساعاتی بعد از زلزله، برخی از مسئولین اعلام کردند که قرار نیست زلزله شدیدتری رخ بدهد. اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، در همین رابطه به مهر گفته بود: «حدود ۷ پس لرزه را ثبت شده داریم بالاترین ۲.۵ بوده و ۵.۱ زلزله اصلی بوده و همین نگرانی ما را کاهش می دهد.»تحقیقات مختلفی هم در این مدت انجام شده است که نشان می‌دهد، معمولا قبل از زلزله‌های بالای ۴ ریشتر، پیش‌لرزه‌هایی چند روز و یا حتی چند هفته قبل رخ می‌دهند. مطالعه‌ای که مرداد ماه سال گذشته در کالیفرنیا انجام شد نشان می‌دهد که ۷۲درصد زلزله‌های بالای چهار ریشتر در جنوب کالیفرنیا، پیش‌لرزه دارند. البته از سوی دیگر مطالعاتی دیگر نشان می‌دهند که فقط بعد از ۵ درصد زلزله‌های قوی، زلزله‌های شدیدتری رخ می‌دهند. به همین دلیل هیچ جواب قطعی برای نوع زلزله دماوند وجود ندارد.اما زارع می‌گوید نمی‌توان به این سوال به سادگی پاسخ داد. او در این رابطه گفت: «بهتر است در چنین مواقعی تمام اتفاقات بد موجود در صحنه را نظر بگیریم، بهتر است به جای این که بگوییم چیزی نیست و همه‌چیز تمام شده است، به دنبال قضاوت‌های معقول‌تر و منطقی‌تر برویم و برای اتفاقات قابل رخ داد آماده شویم و براساس آن تلاش کنیم تا خودمان را آماده و ایمن کنیم.دیروز ساعت یک بامداد چندین مسئول به من زنگ زدند و پرسیدند که آیا زلزله بزرگ می‌آید یا نه و این حادثه کی رخ می‌دهد. برای پاسخ به این سوال‌ها باید بگذارند ما در این رابطه مطالعه کنیم، نه این که زلزله تهران فردا تیتر روزنامه‌ها باشد و بعد هم فراموش شود.»
∎
این زلزله دقیقا ۴۸ دقیقه نیمه شب با قدرت ۵.۱ ریشتر، در ۶ کیلومتری دماوند و ۵۸ کیلومتری تهران به وقوع پیوست و باعث شد در برخی از مناطق مردم تا صبح به خانه‌های خود نروند، علت این موضوع هم هشدار برخی کارشناسان و محققان نسبت به محل وقوع این زلزله بود.این حادثه روی گشل مشاء رخ داده بود، گسلی ۴۰۰ک یلومتری، که از شرق در نزدیکی شاهرود در استان استان سمنان شروع می‌شود و در غرب به نزدیکی آبیک در استان قزوین می‌رسد، لرزه بامداد جمعه روی این گسل باعث شد تا ۲ نفر یکی هنگام فرار و یکی به علت ترس ناشی از زلزله فوت کنند.مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی در همین رابطه گفت: به تعبیری مشاء مهمترین گسل جنوب البرز است، محققین سازمان زمین‌شناسی در سال‌های گذشته روی این گسل تحقیقات زیادی انجام داده‌اند و مشاء جزو گسل‌هایی است که اطلاعات زیادی از آن وجود دارد.
مشاء؛ گسلی با سابقه زلزله‌های تاریخی
برخی از این مطالعات نشان داده است که روی گسل بارها زلزله‌های شدیدی ایجاد شده‌اند و حالا هم که جمعیت بیشتری در اطراف آن زندگی می‌کنند، اوضاع بسیار وخیم‌تر است. در یکی از این مطالعات آمده است که در سال‌های ۹۵۸، ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی زلزله‌هایی به بزرگای ۷.۷، ۶.۵ و ۷.۱ روی این گسل آمده است.زارع در این رابطه گفت: «آخرین زلزله مهم گسل مشاء مربوط به سال ۱۸۳۰ و آخرین سال‌های حکومت فتحعلی شاه در ایران است، برآوردها نشان می‌دهد که این اتفاق بین ۷ تا ۷.۵ ریشتر قدرت داشته است. در آن اتفاق حتی سفارت‌خانه‌های نوتاسیس، کاخ گلستان و ... آسیب دیدند.»این حادثه، آخرین تجربه تهران از یک زلزله مرگبار است، در مورد ابعاد تخریب این زلزله منابع چنین گزارش کرده‌اند: مناطق شمیرانات و دماوند تقریبا به طور کامل ویران شد و حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود از بین رفتند. در پایتخت حتی یک خانه از آسیب در امان نماند. بخشی از کاخ و بازار فروریخت و ساختمان سفارت بریتانیا به‌سختی آسیب دید. حتی در برخی گزارش‌ها تخمین زده است که در این حادثه، در پهنه شمیرانات ۴۵هزار نفر کشته شدند، البته این آمار و ارقام چندان قابل تایید نیست.اما حالا نزدیک به ۲۰۰ سال از وقوع این حادثه گذشته است و ایجاد لرزه‌ای ترسناک روی این گسل بسیاری را نسبت به احتمال وقوع دوباره زلزله بالای ۷ ریشتری در این گسل به شک انداخته است.زارع توضیح داد: «این اتفاق ۱۹۰ سال پیش رخ داده بود، در این مدت زلزله‌ای به این مهمی روی این گسل رخ نداده بود. به همین دلیل اتفاق ۱۹۰ سال پیش باز هم قابل تکرار است.»
پیش لرزه یا زلزله اصلی؛ چه اتفاقی افتاد؟
در واقع بسیاری از کارشناسان روز گذشته هشدار دادند که معلوم نیست این زلزله حادثه اصلی باشد، شاید این زلزله پیش‌لرزه همان زلزله ۷ ریشتری باشد که چندین بار تهران را لرزانده است.اتفاقی مشابه، در سال ۱۳۹۶ در ازگله استان کرمانشاه هم رخ داده بود؛ در ابتدا زلزله یا پیش‌لرزه‌ای با بزرگای ۴.۵ ریشتر اتفاق افتاده بود و بعد حدود ۴۰دقیقه بعد زلزله اصلی ۷.۳ ریشتری رخ داد. در این حادثه ۶۲۲ نفر کشته، نزدیک به ۱۰هزار نفر زخمی و حدود ۷۰هزار نفر بی‌خانمان شدند.با این وجود روز گذشته ساعاتی بعد از زلزله، برخی از مسئولین اعلام کردند که قرار نیست زلزله شدیدتری رخ بدهد. اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، در همین رابطه به مهر گفته بود: «حدود ۷ پس لرزه را ثبت شده داریم بالاترین ۲.۵ بوده و ۵.۱ زلزله اصلی بوده و همین نگرانی ما را کاهش می دهد.»تحقیقات مختلفی هم در این مدت انجام شده است که نشان می‌دهد، معمولا قبل از زلزله‌های بالای ۴ ریشتر، پیش‌لرزه‌هایی چند روز و یا حتی چند هفته قبل رخ می‌دهند. مطالعه‌ای که مرداد ماه سال گذشته در کالیفرنیا انجام شد نشان می‌دهد که ۷۲درصد زلزله‌های بالای چهار ریشتر در جنوب کالیفرنیا، پیش‌لرزه دارند. البته از سوی دیگر مطالعاتی دیگر نشان می‌دهند که فقط بعد از ۵ درصد زلزله‌های قوی، زلزله‌های شدیدتری رخ می‌دهند. به همین دلیل هیچ جواب قطعی برای نوع زلزله دماوند وجود ندارد.اما زارع می‌گوید نمی‌توان به این سوال به سادگی پاسخ داد. او در این رابطه گفت: «بهتر است در چنین مواقعی تمام اتفاقات بد موجود در صحنه را نظر بگیریم، بهتر است به جای این که بگوییم چیزی نیست و همه‌چیز تمام شده است، به دنبال قضاوت‌های معقول‌تر و منطقی‌تر برویم و برای اتفاقات قابل رخ داد آماده شویم و براساس آن تلاش کنیم تا خودمان را آماده و ایمن کنیم.دیروز ساعت یک بامداد چندین مسئول به من زنگ زدند و پرسیدند که آیا زلزله بزرگ می‌آید یا نه و این حادثه کی رخ می‌دهد. برای پاسخ به این سوال‌ها باید بگذارند ما در این رابطه مطالعه کنیم، نه این که زلزله تهران فردا تیتر روزنامه‌ها باشد و بعد هم فراموش شود.»