محبوبه ولی

مصطفی الکاظمی در شرایطی مامور تشکیل کابینه در عراق شده که بغداد در ماه‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری تحت فشار واشنگتن برای کاهش روابط با تهران بوده است.

روابط تهران و بغداد از حیث همجواری و پیوستگی‌های اقتصادی دو کشور به یکدیگر از اهمیت خاصی برخوردار است، اما از سوی دیگر عراق به‌رغم استقلال نسبی که در سال‌های اخیر پیدا کرده، همچنان پایگاهی برای آمریکایی‌هاست؛ تازه‌ترین و عینی‌ترین شاهد بر این ادعا نیز ترور سردار قاسم سلیمانی است که توسط پایگاه آمریکایی عین الاسد در عراق صورت گرفت.  حضور آمریکا در عراق و همجواری ایران با این کشور، آن را در میان کشمکش ایران و آمریکا گرفتار کرده است. بعد از حیدرالعبادی، عادل عبدالمهدی دیگر نخست‌وزیر عراق سعی کرد تا سیاست میانجی‌گری میان ایران و آمریکا و همینطور برقراری روابط حسنه با هر دو کشور را پیش گیرد.  او حتی چندین بار ناقل پیام‌هایی برای دو طرف نیز بود، اما شرایط داخلی عراق و اعتراضات مردمی در این کشور، او را در پایان سال میلادی گذشته ناگزیر به کناره‌گیری کرد.

آخرین اظهارات الکاظمی در اکتبر 2016 این روزها مورد توجه قرار گرفته است. او در آن اظهارات از جمهوری اسلامی به نیکی یاد کرده و از تهران و رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان صلح جهانی نام برده است

سه مرد پس از عبدالمهدی

پس از او، با اینکه مصطفی الکاظمی، گزینه محتمل برای تصدی این پست بود اما چون جناح‌های سیاسی عراق بر سر او به اجماع نرسیدند، برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق، محمدتوفیق علاوی که وزیر ارتباطات عراق در دوره نوری مالکی بود را به عنوان نخست وزیر معرفی کرد.

علاوی یک ماه برای تشکیل کابینه فرصت داشت، اما نتوانست در این مدت کابینه خود را تشکیل دهد. پس از او، «عدنان عبدخضیر عباس مطر الزرفی» مشهور به عدنان زُرُفی برای تصدی پست نخست وزیری در عراق معرفی شد.  زرفی با تابعیت دوگانه عراقی-آمریکایی سیاستمداری شناخته شده در عراق و در عین حال مورد اقبال آمریکایی‌ها بود. او سه دوره استاندار نجف بود و گفته می‌شد روابط خوبی هم با ایران و هم با آمریکا دارد؛ اما گروه‌های شیعه در عراق به ویژه گروه‌های نزدیک به ایران با نخست وزیری وی مخالفت کردند.

اواخر اسفند گذشته، فالح الخزعلی، نماینده وابسته به فراکسیون کتائب سیدالشهدا در پارلمان عراق با مامور شدن عدنان الزرفی برای تشکیل کابینه مخالفت کرد. حسن سالم، نماینده وابسته به فراکسیون صادقون نیز در این باره گفت که «رئیس‌جمهور قانون اساسی عراق را نقض کرده است. وی نامزد ائتلاف بزرگ را نادیده گرفته و فردی دو تابعیتی و جنجالی را مامور تشکیل کابینه کرده است.»

او با بیان اینکه مامور شدن الزرفی با خواسته‌های تظاهرات‌کنندگان و مرجعیت دینی عراق در تضاد است، تاکید کرده بود: ائتلاف فتح، حکمت، قانون و برخی از گروه‌های سیاسی مخالف نخست وزیری عدنان الزرفی هستند.

با وجود این اختلافات درنهایت عدنان زرفی، پنجشنبه گذشته رسما از سمت نخست‌وزیری عراق انصراف داد.

بلافاصله برهم صالح، مصطفی الکاظمی را برای جایگزینی او انتخاب کرد و گمانه‌زنی‌ها نیز نشان داد که او از شانس بالایی برای تصدی این پست برخوردار است. بر خلاف گذشته، گروه‌های سیاسی عراق این بار بر سر الکاظمی به اجماع رسیده‌اند.

ایران: انتخاب الکاظمی

گامی صحیح در مسیری درست

علاوه بر حمایت گروه‌های سیاسی، ایران نیز از انتخاب الکاظمی برای نخست‌وزیری عراق حمایت کرد. عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه پنجشنبه گذشته پس از اعلام انتخاب الکاظمی، در این باره گفت: «جمهوری اسلامی ایران همواره از استقلال، حاکمیت ملی، یکپارچگی ارضی و ثبات سیاسی در کشور عراق حمایت کرده و اتفاق‌نظر تمامی جریانات سیاسی عراق از طریق روندهای دموکراتیک را تنها مسیر برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات می‌داند. از همین رو جمهوری اسلامی ایران از توافق امروز گروه‌های سیاسی در عراق که نتیجه آن معرفی آقای مصطفی کاظمی به عنوان نخست وزیر جدید بود، استقبال می‌کند و آن را گامی صحیح در مسیری درست می‌داند.»

واشنگتن پست: در سفر ژنرال قاآنی به بغداد بود که مخالفت ایران با انتخاب عدنان زرفی که مورد علاقه واشنگتن بود و موضع مخالفی نسبت به حشدالشعبی داشت، اعلام شد و در پی آن مصطفی الکاظمی به عنوان کاندیدای نخست‌وزیر مطرح شد

نگاهی به دیدگاه‌های الکاظمی به ایران

اما سوالی که در ایران مطرح می‌شود این است که با توجه به فشارهای واشنگتن به بغداد برای کاهش تعاملات با تهران، سطح و کیفیت روابط ایران و عراق در دوران نخست وزیر جدید چگونه خواهد بود؟ بلوکه کردن عواید حاصل از فروش نفت، افزایش فشارهای بین‌المللی و عدم تمدید معافیت عراق از واردات گاز و برق ایران، اهرم‌های فشاری هستند که آمریکا علیه عراق استفاده می‌کند.  

نگاهی به دیدگاه‌های مصطفی الکاظمی درباره ایران نشان می‌دهد که او از این حیث شباهت به عادل عبدالمهدی دارد. او که پیشتر مسئولیت سرویس اطلاعاتی عراق را برعهده داشت، از همین رهگذر روابط خوبی با غرب و آمریکا ایجاد کرده بود و در ارتباط با ایران نیز در دوران ریاستش بر سازمان اطلاعات عراق، بخش ایران در سازمان امنیت و اطلاعات عراق که سازمان سیا در سال 2004 ایجاد کرده بود را حذف کرد.

از سوی دیگر او شاید گزینه مطلوب ایران نباشد، اما گزینه‌ای مناسب‌تر از الزرفی است؛ به ویژه آنکه زرفی رویکرد مثبتی در خصوص گروه‌های مسلح غیردولتی که بعضا تحت حمایت ایران هستند و همینطور نفوذ ایران در عراق نداشت. از این رو تحلیلگران معتقدند که مواضع منعطف‌تر الکاظمی نسبت به ایران در مقایسه با الزرفی، منجر به حمایت ایران از وی شده است.

آخرین اظهارات الکاظمی در اکتبر 2016 نیز این روزها مورد توجه قرار گرفته است. او در آن اظهارات از جمهوری اسلامی به نیکی یاد کرده و از تهران و رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان صلح جهانی نام برده است.

برخی از گروه‌های مقاومت اسلامی عراق اما وی را متهم می‌کنند که در مسئله عملیات ترور علیه سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس به دست نیروهای آمریکایی، کوتاهی کرده و در اجبار آمریکایی‌ها از دست نزدن به این عملیات جنایتکارانه نقش جدی ایفا نکرده؛ هرچند که خود الکاظمی این اتهام را رد کرده و می‌گوید که از اصل عملیات بی‌اطلاع بوده است.

دوست نزدیک ایران و آمریکا

همزمان با این گمانه‌زنی‌ها، برخی به سفرهای اخیر دریابان علی شمخانی و سردار قاآنی به بغداد اشاره کرده و دیدارهای آنها را در انتخاب الکاظمی موثر می‌دانند. شمخانی در این سفر که ماه گذشته انجام شد با مقامات عالی عراق ازجمله فالح الفیاض، مشاور امنیت ملی، برهم صالح، رئیس‌جمهوری، عادل عبدالمهدی، رئیس دولت پیشبرد امور، محمد الحلبوسی، رئیس مجلس و شماری از رهبران سیاسی ارشد عراقی از جمله سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی، هادی عامری، رهبر ائتلاف فتح و نوری مالکی، رئیس ائتلاف دولت قانون و نخست وزیر اسبق عراق دیدار کرد.

روزنامه واشنگتن پست نیز ادعا کرده که در پی سفر سردار قاآنی به بغداد، زرفی حذف و الکاظمی معرفی شد. این رسانه مشخصا نوشته است: «در سفر ژنرال قاآنی به بغداد بود که مخالفت ایران با انتخاب عدنان زرفی که مورد علاقه واشنگتن بود و موضع مخالفی نسبت به حشدالشعبی داشت، اعلام شد و در پی آن مصطفی الکاظمی به عنوان کاندیدای نخست وزیر مطرح شد.»

واشنگتن پست ادامه داده: «مصطفی الکاظمی گزینه نخست ایران نیست، اما گزینه‌ای قابل‌قبول برای ایران است که می‌توان با او کار کرد.»

این رسانه همینطور مدعی شده که «مصطفی الکاظمی پذیرفته است در امور حشدالشعبی دخالت نکند و در پی این موضوع بود که اکثر گروه‌های شیعه حمایت خود را از او اعلام کردند و در جلسه معرفی او هادی العامری حضور یافت.»

گزارش واشنگتن پست افزوده که آمریکا هم همچون ایران مخالفتی با انتخاب الکاظمی ندارد.

گرچه نمی‌شود ادعای واشنگتن پست را تایید کرد، اما آنچه تحلیلگران درباره نخست‌وزیر تازه عراق می‌گویند این است که از او به عنوان «دوست نزدیک ایران و آمریکا» یاد می‌شود و برخی معتقدند که او با این امتیاز می‌تواند در کاهش تنش میان ایران و آمریکا نقش ایفا کند. با این حساب باید منتظر بود و دید که آیا او به یک میانجی خوب میان تهران و واشنگتن بدل خواهد شد یا اینکه در طی دولت یک ساله خود زیر بار فشارهای مناقشه میان این دو و مشکلات داخلی عراق، کمر خم خواهد کرد.