اجساد افرادی که بر اثر این ویروس درگذشته‌اند، در سکوت دفن می‌شوند و کفن و دفن و مراسم یادبود آنها نیز در نهایت حداقلی برگزار می‌شود و مراسم یادبود این درگذشتگان نیز در فضای مجازی برگزار می‌شود. گویی غربت خاص و اجباری در تدفین این افراد حاکم است که کمتر می‌توان سابقه آن را در ذهن مرور کرد، اما راهی جز این وجود ندارد.

وزارت بهداشت نیز پروتکلی برای دفن اجساد افراد مبتلا به کرونا تعیین کرده که براساس آن فرد متوفی بر اساس دستورالعمل‌ها و رعایت موازین بهداشتی به خاک سپرده می‌شود.

برای آگاهی از شرایط و دستورالعمل مراسم تدفین جانباختگان مبتلا به کرونا با مهندس مجید تاجیک، رئیس گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درمورد  چگونگی تدفین اجساد جانباختگان مبتلا به کرونا و سئوالات و ابهامات موجود توضیحاتی ارائه دادند.

محمد تاجیک گفت:کسانی که در بیمارستان ابتلای آنها به کرونا تأیید می‌شود و در اثر این ابتلا جان خود را از دست می‌دهند، یا افرادی که احیاناً در منزل فوت می‌کنند و از طریق اورژانس به بیمارستان انتقال داده می‌شوند؛ در شرایط خاصی مطابق دستورالعمل‌‌‌های وزارت بهداشت،گندزدایی می‌شوند.

پس از انجام این مرحله، این افراد را در داخل کیسه‌های مخصوص قرار می‌دهند و با آمبولانس‌های ویژه‌ای آنها را به آرامستان انتقال می‌دهند؛ البته بعد از انتقال، آمبولانس‌های حمل کننده این اجساد نیز ضدعفونی می‌شوند.

در آرامستان‌ها نیز پروسه دیگری انجام می‌شود؛ به این شکل که در آنجا افرادی که کاملاً وسائل حفاظت فردی دارند اجساد را از کیسه‌ها خارج می‌کنند. اگر شرایط بهداشتی وجود داشته باشد حتی می‌توان این اجساد را با حفظ شرایط و رعایت نکات لازم غسل دهند و اگر شرایط بهداشتی برای غسل مهیا نباشد، حداقل این است که این اجساد را تیمم می‌دهند که این تیمم نیز باید با لباس حفاظت فردی و رعایت موارد حفاظتی انجام شود.

موضوع دیگر این است که بعد از غسل یا تیمم این اجساد مجددا گندزدایی می‌شوند که از هیپو کلریت سدیم نیم درصد برای گندزدایی استفاده می‌شود و مجدداً جنازه را بسته‌بندی کرده، در داخل نایلون قرار می‌دهند و در نهایت دفن می‌کنند.

قبری که برای دفن این اجساد حفر می‌شود باید حداقل دو متر عمق داشته باشد که عمق این قبر بستگی به سطح آب‌های زیرزمینی نیز دارد؛ یعنی اگر سطح آب زیرزمینی بالاست، باید آن قبر نیز ایزوله شود.

آیا روی اجساد آهک ریخته می‌شود؟

تاجیک جواب داد: نه، روی اجساد آهک ریخته نمی‌شود، بلکه ابتدا یک لایه آهکی در انتهای قبر پاشیده می‌شود و جسد را در قبر می‌گذارند و بر روی آن خاک می‌ریزند که این موارد نیز باید در شرایط کاملاً ایمن انجام شود؛ ضمن اینکه باید سطح خاکی که روی مزار این اجساد ریخته می‌شود نیز 30 سانتی متر بالاتر از بقیه قبور باشد؛ برای اینکه اگر قبر فرونشست، مشکلی ایجاد نشود.

به دلیل اینکه ویروس در داخل بدن فرد جانباخته وجود دارد و در اثر فعل و انفعال و تجزیه‌ای که صورت می‌گیرد، باید این نکات رعایت شود. البته میزان زمان ماندگاری ویروس در بدن افراد جانباخته هنوز مشخص نبوده و نیاز به بررسی و تحقیق بیشتری دارد.

علت اینکه در هنگام تدفین اجساد بیماران مبتلا به کرونا در داخل قبور آهک ریخته می‌شود، چیست؟، آیا دلیل علمی دارد؟

تاجیک: ما باید از انتشار آلودگی در محیط زیست جلوگیری کنیم، امکان دارد در اثر تجزیه‌ای که انجام می‌گیرد، این ویروس خاک را آلوده کند و از خاک به آب‌های زیرزمینی انتقال پیدا کند؛بنابراین در زمان دفن اجساد باید این کار انجام شود؛ البته این موضوع نه تنها برای افراد جانباخته بر اثر ابتلا به کرونا بلکه برای افراد جانباخته بر اثر اکثر بیماری‌های عفونی خطرناک نیز باید این پروسه رعایت شود؛ به خاطر اینکه محیط زیست آلوده نشود.

اگر عمق مزار این افراد سطحی و کم باشد، امکان دارد بر اثر تغییرات زمین و یا عبور حیوانات و کندن سطح آن، ویروس انتشار پیدا کرده و ایجاد آلودگی کند؛ در نتیجه تأکید داریم عمق مزار بیشتر باشد و این کار را انجام می‌دهیم تا از هر جهت مطمئن شویم تا محیط زیست آلوده نشود.

وقتی فرد جان باخته در اثر ابتلا به کرونا دفن می‌شود، آیا افرادی که بر سر مزار آن مراجعه می‌کنند، امکان ابتلا به ویروس کرونا را دارند؟

تاجیک: در این حالت انتقال ویروس وجود ندارد و انتشار ویروس به لایه بالایی مزار منتقل نمی‌شود؛ به عبارتی وقتی ما مطمئن هستیم که از قسمت پایین قبر آهک می‌پاشیم و از قسمت بالا نیز دو متر خاک بر روی جسد ریخته‌ایم، دیگر جای نگرانی نیست، اما توصیه می‌شود در حداقل‌ترین زمان ممکن روی قبر را بتن‌ریزی کرده و سنگ قبر را قرار دهند؛ چرا که برخی قبور دچار نشست خاک می‌شوند؛ بنابراین توصیه ما این است که خیلی سریع سنگ قبر را کار بگذارند.

البته بعد از گذاشتن سنگ روی قبر، دیگر جای نگرانی وجود ندارد و افراد می‌توانند مانند بقیه قبور فوت‌شدگان، بر سر مزار این افراد بروند.

افرادی که برای مراسم تشییع می‌روند و یا هر پروسه مربوط به آن، گندزدایی لازم را انجام دهند و از خوردن و آشامیدن خودداری کنند. از روبوسی، دست دادن و در آغوش گرفتن یکدیگر اجتناب کنند و به عرض تسلیت شفاهی، بدون تماس اکتفا کنند

اینکه گفته می‌شود قبور مربوط به جان‌باختگان بر اثر ابتلا به کرونا باید در قسمتی جدا از قبور دیگر در آرامستان‌ها دفن شود، صحیح است؟

تاجیک: توصیه می‌شود در آرامستان‌ها در قسمت‌هایی که از نظر زیست‌محیطی ایمن‌تر هستند، اجساد دفن شوند جای دفن اجساد در امن‌ترین نقطه آرامستان باشد، اما این موضوع نیز توصیه است. ایرادی ندارد و هر نقطه‌ای که خانواده این افراد خواسته باشندمی توانند اجساد مربوط را دفن کنند؛ البته با حفظ شرایط بهداشتی و رعایت نکات لازم این اجساد دفن می‌شوند.

در این ایام تأکید می‌شود مراسم تدفین جانباختگان کرونا بدون حضور مردم برگزار شود، علت آن چیست؟

توصیه می‌شود افرادی که برای مراسم تشییع می‌روند و یا هر پروسه مربوط به آن، گندزدایی لازم را انجام دهند و از خوردن و آشامیدن خودداری کنند. از روبوسی، دست دادن و در آغوش گرفتن یکدیگر اجتناب کنند و به عرض تسلیت شفاهی، بدون تماس اکتفا کنند.

حداقل فاصله یک و نیم متری را با یکدیگر رعایت کنند؛ ضمن اینکه حداقل تعداد افراد در چنین زمان‌هایی در مراسم شرکت کنند تا ازدحامی ایجاد نشود.

البته نه اینکه فقط باید این موارد و نکات ذکر شده برای تشییع بیماران جان‌باخته کرونایی رعایت شود، بلکه پیشنهاد می‌کنیم حداقل افراد در تشییع افراد عادی که در این زمان به علت بیماری‌های دیگر نیز درگذشته‌اند، شرکت کنند تا تجمعی ایجاد نشده و زمینه انتقال فراهم نشود.

 آیا پس از دفن اجساد، نزدیکان این افراد می‌‌توانند به مزار آنها نزدیک شوند؟

تاجیک: نزدیکان این جانباختگان باید حداقل فاصله 1.5 تا 2 متری را با اجساد داشته باشند. توصیه می‌کنیم از دست زدن به مزار این افراد تا زمانی که سنگ قبر روی آن نگذاشته‌اند، خودداری کنند اما بعد از اینکه بتن ریزی شده و سنگ قبر آنها گذاشته شد، دست زدن به مزار مانعی ندارد.