ابوالفضل خدائی: روز سه شنبه 12 اسفندماه گزارش تازه آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره ایران منتشر شد. در این گزارش اعلام شده که ذخایر و سطح اورانیوم غنی شده ایران فراتر از توافق صورت گرفته در برجام است. این گزارش همچنین می افزاید که ایران اجازه دسترسی به سه مکان را فراهم نکرده و درباره پرسش‌های آژانس پیرامون مواد هسته‌ای اعلام نشده، همکاری قابل توجهی نداشته است. از سوی دیگر گروسی مدیرکل آژانس نیز هشدار داده که در صورت عدم همکاری ایران با آژانس، با بحران جدید همراه خواهیم شد؛ موضوعی که با واکنش ایران نیز روبرو شد و غریب آبادی سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در این باره اظهار داشت که ایران در حال جلوگیری از ایجاد یک بدعت غیراصولی و خطرناک در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز در اظهاراتی بیان داشت که جمهوری اسلامی ایران دلایل قوی برای پاسخ ندادن به سؤالات و درخواست‌های غیرمبنایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد. برای بررسی جزئیات بیشتر در خصوص گزارش تازه آژانس با دکتر دیاکو حسینی کارشناس ارشد مسائل بین الملل گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

ارزیابی شما از گزارش جهت دار و تازه آژانس بین المللی انرژی اتمی چیست؟ ادعا شده که ایران اجازه دسترسی به سه مکان را فراهم نکرده و درباره پرسش‌های آژانس پیرامون مواد هسته‌ای اعلام نشده، همکاری قابل توجهی نداشته است. از طرفی نهاد دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متحد نیز مدعی شده که ایران همچنان محدودیت‌های کلیدی که در توافق هسته‌ای وجود داشته از جمله سطح غنی‌سازی اورانیوم را نقض کرده است. علت مطرح شدن چنین مواردی در این برهه چیست؟ 

 از زمانی که آقای گروسی دبیر کل آژانس بین المللی انرژی هسته ای شد این انتظار می رفت که در دوران مسئولیت ایشان آمریکا و اسرائیل فشار بسیار بیشتری به این نهاد و تبدیل کردن آن به ابزار سیاسی برای رسیدن به مقاصدشان وارد کنند. ما در آن زمان می دانستیم که شخص رئیس جمهور آمریکا گاهی مستقیما با کشورهای مختلف لابی کرد تا موافقت برای انتخاب ایشان به سمت دبیرکلی را جلب کند. متاسفانه این گزارش غیرحرفه ای آژانس نشان داد که آن نگرانی ها بجا بود. گزارش اخیر آژانس با تفسیرهایی غیردقیق از مفاد پروتکل الحاقی و موافقتنامه پادمانی ایران و آژانس ادعا کرده که ایران اجازه دسترسی به نقاطی را به بازرسان آژانس نداده است؛ در حالیکه نه در پروتکل الحاقی و نه در موافقتنامه پادمانی قرار نیست که ایران و یا هر کشور دیگری به هر نقطه ای که آژانس بدون طی روندهای معین و تعریف شده مایل باشد، دسترسی بدهد. درخواست برای شفافیت مطابق با موافقتنامه پادمانی تنها می تواند متکی بر گزارش های رسمی ایران از فعالیت های هسته ای اش باشد نه ادعاهای پراکنده که ممکن است از منابع گوناگونی مثل جاسوسی و خبرسازی کشورهای ثالث هدایت شود. ایران بر اساس توافق های صورت گرفته در برجام، پروتکل الحاقی و پادمان تمام دسترسی های قانونی را به بازرسان آژانس داده و این به تایید گزارش های پیاپی آژانس در گذشته نیز رسیده است. رسیدگی آژانس به ادعاهای یک طرفه اسرائیل توسط آژانس فاقد وجاهت قانونی است و بعلاوه کارکرد آژانس را از یک نهاد ناظر و بازرسی طبق چارچوب های تعریف شده به یک نهاد تجسس و بازجویی تغییر می دهد. این یک بدعت غیرقابل قبول در وظایف آژانس است. اگر بنا باشد که آژانس خودش را مکلف به رسیدگی به هر ادعایی از سوی دیگران کند و از کشورها انتظار پاسخگویی داشته باشد، پایانی بر این کنکاش ها و سوال و جواب ها نخواهد بود.

از آنجایی که این گزارش آژانس مبتنی بر انگیزه های آشکار سیاسی است، اشاره به این نکته لازم است که دولت ترامپ در همراهی با اسرائیل در حالیکه از همراه کردن سایر کشورهای عضو برجام ناامید هستند، می کوشند که از طریق جعل یک بحران جدید، گشودن دوباره پرونده پی ام دی و ارجاع آن به شورای امنیت، ضربه نهایی را به برجام بزنند. مایک پومپئو بارها نسبت به خاتمه محدودیت های تحریم تسلیحاتی ایران که در ماه اکتبر صورت خواهد گرفت هشدار داده بود و شاید امیدوار است که قبل از رسیدن به آن موقع، با کشیدن دوباره پای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد مانع از آن شود.
 

 تشدید نظارت ها از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی چه پیامدهایی می تواند برای ایران داشته باشد؟

 لازم است تاکید کنیم که آنچه آژانس درخواست دارد نظارت نیست بلکه تجسس است و این با روح و فلسفه وجودی و چارچوب قانونی وظایف آن همخوانی ندارد. سایر کشورها هم متوجه این بدعت هستند و این امیدواری وجود دارد که در دفاع از قوانین بین المللی از اقدامات افراطی و احتمالی حمایت نکنند. در عین حال نمی توانیم فشار آمریکا را بر کشورهای عضو شورای حکام نادیده بگیریم و ممکن است رایزنی های آمریکا به نتیجه برسد و تعداد رای لازم برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را بدست آورد. جدال حقوقی و سیاسی چه در شورای حکام و چه احتمالاً در شورای امنیت همچنان ادامه خواهد داشت و رسیدن به نتیجه مطلوب آمریکا آسان نیست. همه کشورها این آگاهی را دارند که نتیجه تن دادن به خواسته های زورگویانه آمریکا می تواند از بین رفتن کامل برجام و آغاز یک بحران پیش بینی ناپذیر در ابعادی نامشخص باشد و شاکله قوانین بین المللی را بیش از امروز تضعیف کند.           


آیا می توان گفت که اروپا به جای فعال سازی مکانیسم ماشه روش دیگری را برای احیای تحریم ها سازمان ملل علیه ایران در پی گرفته است؟

 به نظر نمی رسد که حداقل در این مرحله کشورهای اروپایی توافقی با این ماجراجویی های فراقانونی اسرائیل و آمریکا که دبیر کل آژانس را هم با خود همراه کرده اند، داشته باشند. آنها به خوبی مطلع هستند که در پس پرده این تلاش ها، آرزوی نابودی کامل برجام از طرف نتانیاهو و ترامپ  قرار دارد. با این وجود، نمیتوانیم چرخش تدریجی اروپا را به سوی آمریکا به ویژه در صورتیکه چشم انداز انتخاب مجدد دونالد ترامپ در انتخابات 2020 تقویت شود، نادیده بگیریم. باید امیدوار باشیم که اروپایی ها دوراندیش تر این مصلحت اندیشی های فصلی و کوتاه مدت باشند و توجه کنند که همراه شدن با این نقشه های خطرناک، چه عواقب فاجعه باری می تواند برای قانونمندی های بین المللی داشته باشد.

در صورت بیشتر شدن اختلافات بین ایران و آژانس آیا ایران می تواند از کانال های حقوقی این موضوع را پیگیری کند؟

همکاری های ایران و آژانس همچنان ادامه خواهد داشت و هنوز می توان امیدوار بود که ایران در کنار سایر کشورهایی که با نگرانی رفتارهای آژانس تحت فشارهای سیاسی را زیر نظر دارند، مبانی حقوقی عملکرد ایران در عدم پاسخگویی به سوال های ناموجه آژانس را یادآوری کنند. برخی اختلافات امروز میان ایران و آژانس به تفسیرهایی از موافقتنامه پادمانی مربوط می شود که در دوران دبیر کلی آقای آمانو نیز وجود داشت. بعضی از این اختلاف نظر ها می تواند در جریان گفتگوهای فنی مرتفع شود و طبیعتاً ممکن است برخی دیگر از اختلاف ها همچنان پابرجا بمانند. در هر حال، مشروط به آنکه آژانس از معیارها و انگیزه های سیاسی در گزارش ها و رفتارهای آژانس کنار گذاشته شود، همیشه راه هایی برای رسیدگی به اختلاف های فنی با زبان حقوقی و متناسب وجود دارد.

310311