قیمت نفت خام برنت دیروز تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۷ به وقت تهران) بیش از یک دلار و ۵۰ سنت برای هر بشکه معادل سه درصد کاهش یافت و به ۵۰ دلار و ۷۸ سنت به از هر بشکه رسید. این شاخص با کاهش بیش از هفت دلاری همچنین بازدهی هفتگی منفی ۱۳ درصد را به ثبت رسانده که بیشترین افت هفتگی از ژانویه ۲۰۱۶ است. نفت‌خام شاخص آمریکا تحت تأثیر خبرها از شیوع ویروس کرونا در خاک این کشور حتی افت قیمت شدیدتری را تجربه و فاصله خود با برنت را بیشتر کرده است. نفت خام شاخص وست تگزاس اینترمدیت (WTI)، نزدیک به ۲ دلار معادل چهار درصد افت قیمت را در روز جمعه تجربه کرد و در بازه ۴۵ دلار به ازای هر بشکه معامله شد. این شاخص تا لحظه تنظیم این گزارش افت هفتگی بیش از ۱۴ درصد را به ثبت رساند که بیشترین سطح از دسامبر ۲۰۰۸ یعنی زمان رکود اقتصادی بزرگ است. از این ‌رو به نظر می‎رسد قیمت‌ها در بازارهای جهانی نفت خام هشدار می‌دهند که ممکن است رکود اقتصادی دیگری در جهان به بزرگی رکود ۲۰۰۸ در راه باشد.

نگرانی از جهان‌شمولی کرونا

از ۲۰ ژانویه کرونا به مهم‌ترین نگرانی بازارهای جهانی از جمله نفت تبدیل شده و قیمت‌ها را در سراشیبی سقوط قرار داده است. با این حال افت شدید قیمت‌ نفت در هفته گذشته در حالی رخ داد که بازار در دو هفته پیش از آن تحت تأثیر برآوردها از مهار شیوع ویروس کووید-۱۹ در چین در مسیر افزایشی قرار گرفته بود. آنچه سبب بازگشت نگرانی‌ها از شیوع این ویروس به بازار شد این بار نه خبرهای چین بلکه اخباری از فراگیر شدن این ویروس در خارج از مرزهای این کشور بود. موضوعی که سبب شده است این احتمال مطرح شود که کرونا ویروس از یک اپیدمی در حال تبدیل به یک پاندمیک است، پدیده‌ای که به معنای فراگیر شدن یک بیماری در همه جهان است. این نگرانی به‌ویژه پس از آماری که از شیوع کرونا در آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان مطرح شد، به‌شدت افزایش یافت و به افت بیشتر قیمت نفت‌خام آمریکا و رسیدن فاصله آن با برنت به بیش از پنج دلار منجر شد. آن‌طور که مقام‌های ایالات متحده اعلام کرده‌اند تا روز جمعه ۶۰ مورد ابتلا به ویروس کرونا تأیید شده است هزاران نفر با علائم مشکوک به ابتلا به این بیماری منتظر پاسخ آزمایش‌های خود هستند. مرکز مهار بیماری‌ها در آمریکا اعلام کرده که انتظار دارد این ویروس در این کشور شیوع یابد و در واقع بحث درباره زمان این رخداد است، نه احتمال آن.

از این‌رو در حالی‌ که شیوع ویروس کرونا در چین تاکنون سبب نگرانی از افت تقاضا در این کشور به دلیل کاهش رشد اقتصادی و کاهش حمل‌ونقل جاده‌ای و هوایی شده بود، حال این نگرانی وجود دارد که اتفاق مشابهی در دیگر اقتصادهای بزرگی چون آمریکا، ایتالیا، کره جنوبی و ژاپن و حتی همه دنیا رخ دهد. تا روز جمعه تعداد مبتلایان به این ویروس در سراسر جهان به حدود ۸۴ هزار نفر در بیش از ۵۰ کشور و تعداد قربانیان آن به بیش از ۲۸۰۰ نفر رسیده است. آنچه سبب تشدید نگرانی‌ها شده سبقت گرفتن رشد تعداد مبتلایان در برخی کشورها به غیر از چین است. در واقع در حالی ‌که آمار تعداد مبتلایان روزانه به این ویروس در چین در حال کاهش است در دیگر کشورها این آمار به ‌سرعت رو به رشد گذاشته، به‌طوری ‌که رشد تعداد مبتلایان روز پنجشنبه (هشتم اسفندماه) در کره جنوبی ۵۷۱ نفر و بیش از دو برابر تعداد این آمار در چین بوده است.

از این‌رو نگرانی‌ها از شیوع ویروس کرونا پس از بیش از یک ماه جهانی شده است و انتظار می‌رود حال اقتصاد جهانی را تحت تأثیر قرار دهد. موضوعی که می‌تواند شرایط برای تقاضای نفت را وخیم‌تر از پیش کند. کاهش سرعت رشد تقاضا از پارسال و هم‌زمان با تشدید جنگ تجاری آغاز شد، اما شیوع ویروس کرونا کاهش تقاضا را وارد مرحله جدیدی کرد، به‌طوری‌که همه مؤسسه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی برآورد خود را از رشد تقاضا در سال ۲۰۲۰ کاهش دادند. برای نمونه آژانس بین‌المللی انرژی به‌تازگی برآورد خود از میانگین رشد تقاضا در سال جاری را ۳۶۵ هزار بشکه کاهش داد و به مجموع ۸۲۵ هزار بشکه در روز رساند که کمترین رشد تقاضای سالانه نفت از سال ۲۰۱۱ به شمار می‌آید. حال به نظر می‌رسد تحت تأثیر شیوع کرونا در دیگر کشورهای جهان باید منتظر رسیدن برآوردهای جدیدی از رشد تقاضای نفت باشیم. موسسه مشاوره‌ سرمایه‌گذاری فکتس گلوبال انرژی در تازه‌ترین یادداشت خود، رشد تقاضای نفت را تنها ۶۰ هزار بشکه یعنی «تقریباً صفر» پیش‌بینی کرده است. احتمال می‌رود برآوردهایی نزدیک به این پیش‌بینی در هفته جاری از سوی دیگر مؤسسه‌ها و شرکت‌ها منتشر شود. به‌ویژه اینکه خبرگزاری رویترز در خبری اعلام کرد به دلیل زمستان گرم‌تر از حد معمول و شیوع ویروس کرونا، پالایشگاه‌های خارج از چین نیز در حال به تعلیق در آمدن و کاهش فعالیت‌های خود هستند، زیرا قیمت انواع فرآورده‌ نفتی در بازارها افت شدیدی را تجربه کرده است، برای نمونه قیمت خرده‌فروش‌ی بنزین و گازوئیل در آمریکا ۲۳ درصد کاهش یافته و به کمترین سطح از سال ۲۰۱۷ رسیده است، اما این تنها نگرانی بازارها نیست و احتمال افت قیمت‌ها حتی بدون در نظر گرفتن شیوع ویروس کرونا در خارج از چین نیز مطرح است. آن‌طور که خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی اعلام کرده، با وجود آغاز به‌کار کارخانه‌ها و پالایشگاه‌های چین تحت‌فشار دولت، ظرفیت ذخیره‌سازی‌های آنها تحت تأثیر افت تقاضا در حال پر شدن است. برای نمونه هرچند پالایشگاه‌های چینی آغاز به‌کار کرده‌اند، اما همچنان تقاضا برای سوخت تحت تأثیر اعمال قرنطینه در این کشور در سطح پایینی قرار دارد. از این‌رو پالایشگران مجبورند بسیاری از محصولات تولیدی خود را انبار کنند. کارشناسان بر این باورند که با پر شدن این انبارها و نبود تقاضا یا کارخانه‌ها به تعطیلی کشیده می‌شوند یا مجبور خواهند بود محصولات خود را با قیمت‌های پایینی راهی بازار کنند که در هر دو صورت به معنای تضعیف بیشتر تقاضا برای نفت و قیمت آن است.

از این‌روست که بسیاری از تحلیلگران دیروز اعلام کردند رسیدن قیمت نفت خام برنت به زیر ۵۰ دلار برای هر بشکه پایان روند افت قیمت‌ها نخواهد بود. ربکا بابین، یکی از تحلیلگران بازار نفت در گفت‌وگو با خبرگزاری بلومبرگ در این باره می‌گوید: «هنوز برای افت بیشتر قیمت‌ها جا هست؛ برای ایجاد کف قیمتی نیاز است یک خبر خیلی خوب در بازار نفت به گوش برسد.» بازار هر دو شاخص نفتی با افت بیش از ۲۳ درصدی قیمت‌ها از زمان انتشار خبر شیوع ویروس کرونا در فاز خرسی به سر می‌برد. در چنین شرایطی بار دیگر نگاه‌ها به اوپک دوخته شده که با وارد عمل شدن و کاهش بیشتر تولید خود، از قیمت‌ها حمایت کند. با این حال کارشناسان در دایره اثرگذاری اوپک در شرایط کنونی بازار نفت تردید دارند و بر این باورند که جلوگیری از افت قیمت‌ها هم‌اکنون مانند گرفتن چاقوی تیز در حال سقوط است.

تنگنای اوپک

هفته جاری نشست دو روزه اوپک و متحدانش برگزار خواهد شد. در یک ماه گذشته تلاش عربستان به‌عنوان مؤثرترین عضو اوپک برای تشکیل نشست پیش از موعد و کاهش بیشتر تولید با مخالفت روسیه روبه‌رو شد. با این حال، محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل اوپک اعلام کرده است که این سازمان و متحدانش در تلاش برای توافق جدیدی در کاهش تولید در نشست پیش‌رو هستند.

کمیته مشترک فنی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در نشست دو روزه اخیر خود در محل دبیرخاه اوپک در وین پیشنهاد داد تولیدکنندگان عضو و غیرعضو اوپک موسوم به «اوپک پلاس» در قالب بیانیه همکاری (Declaration of Cooperation) روزانه ۶۰۰ هزار بشکه دیگر از تولید خود بکاهند. در حالی ‌که به نظر روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین متحد غیرعضو اوپک با چنین پیشنهادی مخالف است، روزنامه فایننشال‌تایمز به نقل از برخی منابعاعلام کرده است که عربستان در تلاش برای کاهش روزانه یک میلیون بشکه‌ای تولید اوپک و غیراوپک است. اوپک پلاس هم‌اکنون در حال اجرای توافق کاهش روزانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای است و خبر فایننشال‌تایمز به این معناست که توافق کاهش تولید به رقم روزانه دو میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز برسد. به نظر می‌رسد افت قیمت‌ها در کنار کاهش فروش نفت، عربستان را بسیار نگران تأمین هزینه‌های خود کرده است. آن‌طور که برخی منابع مطلع به بلومبرگ اعلام می‌کنند، سعودی‌ها در مارس به دلیل افت تقاضا، ۵۰۰ هزار بشکه در روز نفت کمتر به چین ارسال خواهند کرد. فعالان بازار انتظار دارند عربستان برای حفظ مشتریانش قیمت رسمی فروش نفت صادراتی خود در ماه آوریل را به کمترین سطح از سال ۲۰۱۷ برساند. تکاپوی سعودی‌ها به دلیل وابستگی شدید اقتصادشان به نفت است، در حالی که روسیه که اقتصاد متنوع‌تری دارد می‌تواند راحت‌تر از عربستان افت قیمت‌ها را تحمل کند. هر چند عربستان مدام در حال تلاش برای جلب نظر روس‌هاست، اما این کشور در هم‌اکنون نیز چندان به توافق نفتی پایبند نیست. به گزارش خبرگزاری رویترز، روسیه در ماه جاری میلادی برای نخستین بار از اکتبر یعنی ظرف چهار ماه اخیر تولید خود را کاهش داده است.

برخی کارشناسان بر این باورند که اگر «اوپک‌پلاس» نتواند به توافقی برای کاهش تولید دست یابد، قیمت‌ها با سرعت بیشتری سقوط خواهند کرد. موسسه استاندارد چارتر پیش‌بینی کرده است که در چنین شرایطی قیمت نفت می‌تواند مانند اوایل سال ۲۰۱۶ به زیر ۳۰ دلار برای هر بشکه سقوط کند. با این حال درباره قدرت اثرگذاری تصمیم‌های اوپک‌و غیراوپک تردیدهایی وجود دارد، به‌ویژه اگر روسیه با کاهش بیشتر تولید مخالفت کند. در واقع اکنون تولید نفت اوپک در کمترین سطح از سال ۲۰۰۹ قرار دارد و به نظر نمی‌رسد ظرفیت چندانی برای کاهش بیشتر عرضه وجود داشته باشد. بیل فارن، رئیس موسسه مشاوران انرژی آراس چالش اوپک در برابر افت قیمت نفت در اثر شیوع کرونا ویروس را مانند گرفتن چاقوی تیز در حال سقوط می‌داند. به این معنا که این سازمان در برابر دوراهی «کاهش اندک تولید و از دست رفتن اعتبارش به‌عنوان تنظیم‎گر بازار» و «کاهش شدید تولید و افزایش قیمت‌ها در شرایط بد اقتصاد جهانی» قرار گرفته است که هر دو برای اوپک مشکلاتی به همراه دارد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد