زهرا ایران‌شاهی /

صبح روز چهارشنبه هفته گذشته، یک فروند بوئینگ ۸۰۰-۷۳۷ با شماره ثبت UR-PSR متعلق به خطوط هوایی اوکراین اینترنشنال در حوالی شهریار دقایقی پس از برخاست از فرودگاه امام خمینی (ره) دچار مشکل شد و در ساعت ۶:۲۰ سقوط کرد. این خبر در کنار حادثه رانندگیِ محور فیروزکوه با ۱۸ تن کشته، عزای عمومی دیگری را در سوگ هموطنانمان رقم زد.
عوامل دقیق حادثه سقوط هواپیمای مسافری اوکراین تا لحظه نگارش این گزارش، برای برخی از مقامات خارجی هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد که امیدواریم با روشنگری های مقامات ایران، علت برای آنها نیز مشخص شود. چراکه این اولین بویینگ۷۳۷ نیست که در طول سالهای گذشته دچار حادثه شده است.
این در حالی است که دقایقی پس از وقوع این حادثه دلخراش مدیرکل دفتر بررسی سوانح هوایی سازمان هواپیمایی خبر داده که این سازمان علل سانحه را بر اساس قوانین و مقررات بین المللی بررسی خواهد کرد. حسن رضایی‌فر ادامه داد: این هواپیما عازم کیف اوکراین بوده و بر ۱۸۰ نفر مسافر و خدمه داشته است.
خواندن جعبه سیاه هواپیما پس از سقوط آن، می تواند علت حادثه را مشخص کند. رضایی‌فر درباره این نکته نیز افزود: بررسی ها بر اساس ضمیمه شماره ۱۳ پیمان شیکاگو انجام خواهد شد و مسئول بررسی سانحه نیز ایران است. او در پاسخ به این که آیا جعبه سیاه در ایران باز خوانی می شود یا خیر، گفت فعلا در حال ارزیابی هستیم. از آن جا که این نوع هواپیما در کشور وجود ندارد و اطلاعاتی درباره آن نداریم، باید اطلاعات مورد نیاز را کسب کنیم و مشخص نیست که آیا جعبه سیاه به کشورهای دیگر ارسال خواهد شد یا خیر. صحبت هایی درخصوص آتش گرفتن این هواپیما مطرح است.
گفتنی است این هواپیما از نوع بویینگ ۸۰۰-۷۳۷ ساخت شرکت هواپیماسازی بویینگ آمریکا بوده و ۳.۶ سال سن داشته است. این هواپیما اولین بار در تاریخ ۲۱ ژوئن سال ۲۰۱۶ پرواز کرده و در تاریخ ۱۹ جولای همان سال تحویل شرکت اوکرایین اینترنشنال شده بوده است. UR-PSR برای پرواز از دو موتور CFM۵۶ ساخت شرکت CFM نیرو می‌گرفت. CFM یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک متعلق به شرکت‌های جنرال الکترونیک آمریکا و سافران فرانسه است.

تیم بررسی سانحه اوکراینی در ایران هستند
رییس سازمان هواپیمایی کشوری از انتشار گزارش اولیه سانحه پرواز ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین اینترنشنال خبر داد و گفت: تیم بررسی سانحه کشور اوکراین در حال حاضر در ایران هستند. علی عابدزاده افزود: اطلاع‌رسانی اولیه درخصوص سانحه صورت پذیرفته و مطابق آیین‌نامه بررسی سوانح و حوادث هوایی غیرنظامی مصوب هیات دولت، گروه‌های یازده‌گانه بررسی سانحه تشکیل شد.
وی گفت: دستگاه‌های ثبت و ضبط اطلاعات پروازی (جعبه سیاه) پیدا شده و تحویل مسئول بررسی سانحه شده است. مستندات و شواهد سایت بررسی و ثبت و قطعات باقی‌مانده هواپیما جمع آوری شده و به محلی امن منتقل شد.
عابدزاده با بیان اینکه جعبه‌های سیاه هواپیما شامل دستگاه ثبت اطلاعات پروازی (FDR) و دستگاه ضبط صدای کابین خلبان (CVR) توسط عوامل تجسس و نجات پیدا شده و در اختیار تیم بررسی سانحه قرار گرفته است، گفت: هر دو دستگاه در اثر سانحه و آتش سوزی آسیب دیده‌اند. قسمت حافظه هر دو دستگاه وجود دارد، اما آسیب فیزیکی بر روی آن‌ها قابل مشاهده است.
وی افزود: تیم بررسی سانحه، مطابق با استانداردهای ضمیمه شماره ۱۳ پیمان شیکاگو از تمامی کشورهایی که مطابق این سند ذی‌نفع شناخته می‌شوند، دعوت کرده تا نسبت به معرفی نمایندگان خود در فرآیند بررسی سانحه اقدام کنند و هم اکنون تیم تخصصی کشور اوکراین به عنوان کشور ثبت کننده و بره‌بردار هواپیما در حین اعزام به ایران برای انجام وظایف خود است.
معاون وزیر راه و شهرسازی در تشریح شرایط پروازی این هواپیما گفت: هواپیما ابتدا تا ارتفاع ۸۰۰۰ پا صعود کرده و پس از آن هم زمان اطلاعات هواپیما از صفحه رادار محو و هواپیما با از دست دادن ارتفاع با زمین برخورد کرده و متلاشی می‌شود. هیچ پیام رادیویی توسط خلبان در خصوص شرایط غیر معمول دریافت نشده است. مطابق گزارش‌های شاهدان عینی (افرادی بر روی زمین و خدمه پرواز عبوری در ارتفاع بالا که رویداد را مشاهده و گزارش کرده‌اند) آتش‌سوزی در هواپیما مشاهده شده و بر دامنه آن افزوده می شود و پس از برخورد هواپیما با زمین، انفجار ناشی از برخورد به وقوع می‌پیوندد.
عابدزاده درباره مدیریت پس از سانحه گفته است: اطلاع اولیه برای کشورهای اوکراین به عنوان کشور محل ثبت آمریکا، ایالات متحده به عنوان کشور سازنده، سوئد و کانادا به عنوان کشورهای متقاضی که اتباع آن‌ها در این هواپیما بودند، صادر شده است و کشورهای اوکراین ضمن درخواست حضور در فرآیند بررسی سانحه، نسبت به معرفی گروهی برای شرکت در فرآیند بررسی سانحه، شناسایی و انتقال اجساد اتباع خود و سایر وظایفی که در این شرایط بر عهده کشور ثبت‌کننده و بهره‌بردار است، اقدام کرده است.
گفتنی است که مسیر برخورد هواپیما نشان‌دهنده این است که هواپیما که ابتدا به سمت غرب در حال خروج از محدوده فرودگاه بوده، پس از بروز مشکل به سمت راست گردش کرده و در زمان سقوط دارای خط سیری در مسیر بازگشت به فرودگاه بوده است. همچنین مستندات سایت سانحه نشان می‌دهد که محل برخورد اولیه هواپیما با زمین در محوطه یک پارک تفریحی بوده و پس از این برخورد اولیه، در طول خط سیر آن برخوردهای دیگری مشاهده شده و بدنه هواپیما متلاشی شده و در طول خط سیر پخش شده است. همچنین هواپیما دارای ۱۶۷ مسافر و ۹ نفر خدمه پروازی بوده که تمام افراد در این سانحه جان خود را از دست داده‌اند. ۱۴۶ نفر از مسافران دارای گذرنامه ایرانی، ۱۰ نفر دارای گذرنامه افغانستانی، ۵ نفر دارای گذرنامه کانادایی، ۴ نفر دارای گذرنامه سوئدی، و دو نفر دارای گذرنامه اوکراینی بوده‌اند. هر ۹ نفر خدمه پرواز نیز تبعه کشور اوکراین بوده‌اند.
این در حالی است که صبح روز پنجشنبه گذشته يك تيم اكرايني شامل كارگروه هاي بررسي سوانح، مديريت بحران، تشخيص هويت، روابط بين الملل و نمایندگان شركت بهره بردار هواپيما وارد تهران شدند. اين تيم مورد استقبال سازمان هواپيمايي كشوري قرار گرفت. سازمان هواپیمایی در همین ارتباط از خانواده هاي داغدار اين سانحه هوايي دعوت کرده که درخواست هاي خود را به پست الكترونيكي Aig@cao.ir يا تلفن / فاكس ٦٦٠١٨٦٥٩ إرسال کرده تا در اولين فرصت به آن رسيدگي شود.

بازخوانی جعبه سیاه هواپیمای اکراینی در ایران
درباره محل بازخوانی جعبه سیاه هواپیما گمانه زنی های بسیاری انجام شد اما مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری یک روز پس از وقوع این حادثه گفت: اولویت نخست ما با توجه به وجود امکانات فنی در ایران، بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی در داخل خاک کشور است. رضایی‌فر در حاشیه نخستین جلسه کمیسیون مشترک بررسی سانحه هواپیمای خطوط هوایی «اوکراین‌ اینترنشنال» که با حضور کارشناسان ایرانی و اوکراینی برگزار شد، با اشاره به پیدا شدن هر دو جعبه سیاه این هواپیما، گفت: در جلسه مشترک با کارشناسان اوکراینی، صدماتی که به این جعبه سیاه وارد شده است، تشریح شد و با توجه به اینکه هر دو کشور ایران و اوکراین، نرم‌افزار خاص بررسی این جعبه را دارند، مقرر شد تیمی از کارشناسان اوکراینی هم جعبه سیاه را بررسی کنند تا رویکرد ما مشخص شود.
وی، توانایی دانلود این اطلاعات را موضوع اصلی خواند و افزود: اولویت ما با توجه به تاکید رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، بازخوانی و بازسازی اطلاعات در کشور است و این روند، بر اساس مقررات سازمان بین‌المللی هوانوردی(ایکائو) با نظارت مراجع قضایی ایران انجام خواهد شد، اما اگر این روند موفقیت‌آمیز نبود، تصمیمات بعدی اتخاذ خواهد شد.
مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی با بیان اینکه، ایران بر اساس استاندارد‌های سازمان بین‌المللی هوانوردی(ایکائو) از کشور‌های درگیر سانحه، دعوت‌کرده است که برای همکاری در کمیسیون بررسی سوانح، تیمشان را معرفی کنند، عنوان کرد: تاکنون کشور اوکراین یک تیم متشکل از متخصصان بررسی سوانح، مدیریت بحران هوایی، تشخیص هویت اجساد و امنیت به ایران معرفی کرده است که به ایران مراجعه کرده‌اند و هم‌اکنون با این تیم مشغول مبادله اطلاعات هستیم اما تاکنون به هیچ نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. وی افزود: طبق مقررات ایکائو، ایران مسئول پاسخ‌گویی و اعلام نتیجه بررسی علت سانحه است و ما طبق مقررات، به کشور‌های طراح و سازنده، بهره‌بردار و کشور ثبت‌کننده هواپیما، نوتیفیکیشن(اعلام) صادر کرده‌ایم و آن‌ها موظف هستند، نماینده قانونی خود را به ما معرفی کنند و کشور‌هایی هم که شهروندانشان در این سانحه فوت کرده‌اند نیز می‌توانند در این کمیسیون مشاور داشته باشند.
وی ادامه داد: علاوه بر اوکراین، سوئد و کانادا هم مشاورین خود را معرفی کرده‌اند و سازنده هواپیما هم نماینده قانونی خود را به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی کرده است.

طرح احتمال برخورد موشک به هواپیما غیرعلمی است
پس از برگزاری این جلسات، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی را از لحاظ علمی غیرممکن خواند و گفت: چنین شایعاتی، هیچ گونه منطقی ندارد.
عابدزاده افزود: بین همه بخش‌های نظامی و غیرنظامی در ایران هماهنگی کامل وجود دارد و در همان زمان سقوط، ده‌ها هواپیمای ایرانی و خارجی در حال پرواز بر فضای امن ایران بودند و اگر کشوری امنیت نداشته باشد، مگر ممکن است که این تعداد پرواز بر فضای آن در حال انجام باشد.
معاون وزیر راه و شهرسازی، همچنین درخصوص رمزگشایی و دانلود اطلاعات جعبه سیاه هواپیمای خطوط هوایی اوکراین اینترنشنال با کمک کشور‌های سازنده بدنه و موتور و کشور‌های ثبت‌کننده و مالک این هواپیما گفت: همه اطلاعات و بررسی‌ها بر اساس مقررات ایکائو و انکس ۱۳ سازمان بین‌المللی هوانوردی با حضور تمام کشور‌ها و با محوریت سازمان هواپیمایی کشوری ایران انجام خواهد شد و ما از همان زمان اطلاع از وقوع حادثه، به همه کشور‌های ذی‌نفع اطلاعات لازم را داده‌ایم و اکنون نوبت این کشورهاست که به ما پاسخ دهند که البته تاکنون تعداد زیادی ازا ین کشور‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند.
عابدزاده، اولویت مهم سازمان هواپیمایی کشوری را مشخص‌شدن علت وقوع سانحه خواند و در خصوص استخراج اطلاعات جعبه سیاه هواپیما عنوان کرد: ایران و اوکراین، امکانات لازم برای دانلود این اطلاعات را دارند، اما اگر نیازی به اقدامات تخصصی بیشتری باشد، می‌توانیم همچون برخی سوانح مشابه، استخراج و آنالیز اطلاعات این کار را در فرانسه یا سایر کشور‌ها انجام دهیم.
وی با رد شایعات در خصوص مقاومت ایران برای تحویل‌ ندادن جعبه سیاه هواپیما به آمریکا برای بازخوانی آن گفت: چنین موضوعی صحت ندارد؛ ضمن این‌که مسئول بررسی سانحه، طبق مقررات جهانی ایکائو و انکس ضمیمه آن، سازمان هواپیمایی ایران است و اگر نرم‌افزار و سخت‌افزار لازم برای بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه در ایران وجود نداشته باشد، می‌توانیم این کار را در کشور‌های دیگر انجام دهیم.
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری اضافه کرد: اصول صنعت هواپیمایی غیرنظامی این است که علت وقوع سانحه روشن شود تا سازنده و کشور‌های بهره‌بردار، نقص‌های احتمالی خود را برطرف کنند و به همین دلیل ما بر اساس مقررات سازمان بین‌المللی هوانوردی اجازه ورود ذی‌نفعان حادثه را برای بررسی آن صادر کردیم.
وی گفت: به همین دلیل سانحه را به کشور‌های سازنده موتور، هواپیما و بهره‌بردار اطلاع داده‌ایم و خوشبختانه همه برای حضور در کمیسیون بررسی سوانح هوایی جواب مثبت داده‌اند، اما باید به تعریف مشخصی از نوع همکاری آن‌ها دست یابیم تا هرچه سریع‌تر به علت وقوع سانحه برسیم.

اگر جسارت دارند یافته‌های خود را ارایه کنند
این در حالی است که رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در نشست خبری دیروزِ خود گفت: اگر اخبار دو روز گذشته درباره علت سقوط هواپیمای اوکراینی که سیاستمداران امریکایی و کانادایی منتشر کرده اند ساختارهای تخصصی را دارا هستند آنها اگر جرات و جسارت دارند گزارش سازمان های رسیدگی به سوانح هوایی امریکایی و کانادایی که مورد تایید ما نیز هست را برای اطلاع جهانیان اعلام کنند.
وی افزود: هرگونه اظهارنظر درباره علت سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین تا پیش از رمزگشایی از جعبه سیاه، کارشناسی نیست اما تنها نکته‌ای که برای ما محرز است این است که هیچ موشکی به هواپیما اصابت نکرده است. از لحظه بلند شدن هواپیما تا زمان سقوط کمتر از ۲ دقیقه زمان برده و حدود یک و نیم دقیقه از این زمان هواپیما در حالت آتش گرفته در حال پرواز بود و خلبان تلاش کرد تا هواپیما را به سمت فرودگاه امام خمینی بازگرداند.
وی افزود: همه شرکت‌های هوایی کشور توانایی بازخوانی جعبه سیاه هواپیماها را شرایط عادی دارند اما با توجه به صدمه وارد شده به جعبه سیاه هواپیما امکان استخراج اطلاعات برای تحلیل عملکرد خلبان در زمان حادثه دشوار است و این امر نیاز به نرم افزار و سخت افزارهای ویژه دارد که این تکنولوژی هم در کشور موجود است. اگر چنانچه موفق به بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه هواپیمای سقوط کرده نشدیم از کشورهای دیگر که در این زمینه تکنولوژی لازم را دارند کمک خواهیم گرفت. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری افزود: برخورد شیء به هواپیما و اینکه بتواند حدود ۶۰ تا ۷۰ ثانیه پرواز کند از لحاظ علمی صحیح نیست. عابدزاده تصریح کرد: قطعات هواپیمای اوکراینی در یک محیط خیلی محدود جمع‌آوری شده است و اگر قرار بود انفجاری در بالا صورت بگیرد قطعات باید خیلی پراکنده‌تر می‌شد.
گفتنی است که کارشناسان کمیسیون سوانح اوکراین پس از برگزاری جلسات، تایید کرده اند که اف. دی. آر هواپیما صدمه دیده اما حافظه اطلاعات جعبه سیاه و مکالمات خلبان احتمالا سالم است. بنابراین باید منتظر اظهارنظرهای نهایی در این زمینه ماند.