محمد رضا عزیزی
معاون اول رئیس جمهوری و وزیر بهداشت با دستور کار ریزگردها به عراق می‌روند
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید: هفته آینده معاون اول رئیس جمهوری و بنده در رأس هیأتی راهی عراق هستیم و فرصت مناسبی است تا با مسئولان این کشور در خصوص ریزگردها گفت‌و‌گو و چاره اندیشی شود.
به گزارش ایسنا دکتر سید حسن هاشمی در جلسه با مجمع نمایندگان استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی در خصوص ریزگردها در هیأت دولت و تأکید رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهوری بر موضوعات استان خوزستان، می‌گوید: در این جلسات وزیران و مسئولان مرتبط نظیر سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نفت، وزارت نیرو، هلال احمر، وزارت بهداشت، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و سایر نهادهای مرتبط حضور داشتند و در خصوص ریزگردها بحث و تبادل نظر شد. او با تأکید بر ضرورت همفکری و بهره‌گیری از صاحبنظران در رفع مشکل ریزگردها می‌گوید: بخشی از مشکل ریزگردها مربوط به کشور عراق و بخش دیگر مربوط به کاهش بارش و خشک شدن تالاب‌های هورالعظیم و مناطق جنوب شرقی استان است و معتقدم که به جای اینکه به دنبال مقصر در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط بگردیم، باید با کار علمی و جمع بندی مشخص بتوانیم راهکار مناسبی برای رفع این معضل پیدا کنیم و به شرایط مناسب برگردیم. وزیر بهداشت کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی و کاهش ورودی آب سدها را بخشی از عوامل ایجاد ریز گردها نام می‌برد و می‌گوید: متأسفانه گرد و غبار در این منطقه بسرعت ایجاد شد و به اعتقاد بنده باید با استفاده از مطالعات بین‌المللی و محققانی که به اکوسیستم کشورمان تسلط کافی دارند، بتوانیم در رفع این مشکل قدمی برداریم. او در حوزه برنامه‌های کوتاه مدت با تأکید بر ضرورت تجهیز سازمان هواشناسی به دستگاه‌های هشداردهنده سریع می‌گوید: باید اعتبارات تجهیز آنها تأمین شود تا مردم زودتر مطلع شوند که منجر به گرفتاری و مختل شدن زندگی آنها نشود.
وزیر بهداشت می‌گوید: در بازدیدی که از حمیدیه، سوسنگرد، هویزه، طلاییه، جفیر کوشک و تالاب‌های هورالعظیم در نقطه صفر مرزی داشتیم مشخص شد که بخش عمده‌ای از گرد و خاک مربوط به این منطقه بود و بادی که از سمت کشور عراق می‌وزد این مسأله را ثابت می‌کند. هاشمی بخش عمده مشکلات پیش آمده را کمبود آب ناشی از کاهش بارندگی اعلام می‌کند و می‌گوید: «دولت باید از مسیرهای علمی این موضوع را آسیب‌شناسی کند تا تجربه دریاچه ارومیه مجدداً تکرار نشود.»
«خشکسالی»، «بیابان‌های عراق و سوریه» و «خشکاندن بخشی از تالاب هورالعظیم»؛ اینها اکنون به‌عنوان عوامل اصلی پدیده ریزگردها و گرد و غبارهایی مطرح هستند که زندگی را بر ساکنان یک چهارم پهنه ایران سخت کرده است. کسی با قاطعیت نمی‌تواند بگوید که کدام عامل بیشترین نقش را در وقوع بحران ریزگردها دارد اما یک نکته برای همه اکنون آشکار است؛ این بحران از زمانی تبدیل به یک معضل مستمر شده که دستکاری‌ها و دخالت‌های انسانی در بستر تالاب هورالعظیم شدت گرفته است.
هورالعظیم از تالاب‌های دائمی ایران و عراق و تنها بازمانده تالاب‌های بسیار بزرگ بین‌النهرین است که در نوار مرزی دو کشور ایران و عراق واقع شده است. تالاب بین‌النهرین شامل سه قسمت مهم هور مرکزی، هورالحمار و هورالهویزه (هورالعظیم) است. از این سه هور، هور مرکزی و هورالحمار کاملاً در کشور عراق واقع شده‌اند و دو سوم هورالهویزه نیز در کشور عراق و یک‌سوم آن در ایران واقع شده است. تالاب بزرگ هویزه یا هورالعظیم در غرب استان خوزستان در انتهای رود کرخه و در منطقه مرزی دشت آزادگان قرار دارد و در حاشیه تالاب، شهرستان‌های بستان، هویزه و سوسنگرد قرار دارد. فاصله این تالاب تا مرکز شهر دشت آزادگان حدود 20 کیلومتر و تا اهواز حدود 75 کیلومتر است. این تالاب 118هزار هکتار وسعت دارد
یکی از کارکردهای مهم تالاب‌ها، جلوگیری از طوفان شن و گرد و خاک است چراکه تالاب‌ها رطوبت هوا را بالا می‌برند. تالاب هورالعظیم به وسیله بدنه آبی‌اش گرد و غبار را به تله می‌اندازد و درواقع با گرفتن گرد و غبار بر سطح آب از ورود آن به دیگر مناطق جلوگیری می‌کند. همچنین تالاب رطوبت را بالا می‌برد و از ورود جبهه‌های گرد و غبار جلوگیری می‌کند. خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق میزان وقوع طوفان‌های شن و همراه شدن ریزگردها با بادهای محلی را افزایش داده است. روند تخریب و خشک شدن تالاب بین‌النهرین و هورالعظیم در سه دهه اخیر شدت گرفته است. طی دهه آخر قرن بیستم بیشترین ضربه‌ای که بر پیکره این تالاب‌ها وارد آمد ناشی از اجرای برنامه GAP در ترکیه شامل ساخت 22 سد و 19 نیروگاه بوده که باعث ذخیره شدن سه برابر آورد سالانه رودخانه فرات در مرز سوریه و همچنین ذخیره‌سازی آورد سالانه دجله در مرز عراق شده است. از سوی دیگر طی اقداماتی که کشور عراق در سال‌های گذشته در هورالحمار، هور مرکزی و هورالهویزه (هورالعظیم) به منظور تبدیل اراضی آنها به اراضی کشاورزی انجام داده با جلوگیری از ورود جریان آب رودخانه‌های دجله و فرات به هورهای مذکور و انحراف جریان آب آنها قبل از رسیدن به هورها با مقاصد سیاسی، نظامی و اقتصادی به روند تخریب افزوده است. به این ترتیب حقابه مورد نیاز حفظ محیط زیست طبیعی و اکوسیستم هورالعظیم قطع شده است. در بخش ایرانی نیز ساخت سدهای سیمره، کرخه و پا علم و رعایت نکردن حقابه هورالعظیم تأثیر مهمی در کم آبی و خشک شدن و برهم خوردن تعادل اکولوژیکی آن داشته است. اما درسال 1387 مصوبه دولت نهم، نقش مهمی در خشک شدن هورالعظیم داشت.
بر اساس مصوبه کمیسیون اقتصادی دولت نهم که به وزارتخانه‌های نفت و جهادکشاورزی ابلاغ و رونوشت آن برای سازمان حفاظت محیط زیست ارسال شده است، میزان 7520 هکتار از اراضی ملی پلاک‌های ثبتی 2290 و 2815 و 2813 و 21 اصلی واقع در دشت آزادگان - استان خوزستان جهت عملیات حفاری کشف نفت با رعایت قوانین زیست محیطی به مدت 5 سال در اختیار وزارت نفت قرار می‌گیرد که پس از قطعیت استخراج نفت، بهره‌برداری از محل هر یک از چا‌ه‌های استخراج نفت با شعاع 250 متر از نقطه استخراج به مدت 30 سال به وزارت نفت واگذار می‌شود. همچنین جهت کمپ‌های عملیاتی و اجرایی، میزان 5 هکتار در این محدوده به مدت 30 سال در اختیار وزارت نفت قرار می‌گیرد. از سوی دیگر جهت محل اتصال لوله‌های ورودی - خروجی شمالی، میزان 1/2 هکتار از پلاک ثبتی 2290 اصلی و جهت محل اتصال لوله‌های ورودی - خروجی جنوبی، میزان
5/2 هکتار از پلاک ثبتی 2815 اصلی در محدوده یاد شده به مدت 30 سال در اختیار وزارت نفت قرار می‌گیرد. جهت منطقه فراورشی و بهره‌برداری، خارج از محدوده یاد شده، میزان 384 هکتار از پلاک‌های ثبتی 2290 و 2813 و 21 اصلی با رعایت مقررات زیست محیطی به وزارت نفت واگذار می‌شود. این مصوبه اعتراض رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست را در پی داشت. فاطمه واعظ جوادی در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهوری وقت، با اشاره به تداخل مناطق واگذار شده با تالاب هورالعظیم و پیش‌بینی نکردن اثرات سوء فعالیت‌ها بر اکوسیستم منطقه و نیز هماهنگی و استعلام مراجع ذیربط خواستار بازنگری و اصلاح مصوبه مذکور با لحاظ نظرات این سازمان شد.
مدیرکل وقت سازمان حفاظت محیط زیست خوزستان نیز با اشاره به اینکه پلاک‌های واگذار شده تقریباً تمامی سطح تالاب هورالعظیم و حتی زون‌های حساس آن را دربر می‌گیرد، خاطرنشان کرد: ساخت کمپ در داخل تالاب نیز هیچ توجیهی ندارد و سازمان حفاظت محیط زیست بشدت با این اقدام مخالف است. با این حال دولت احمدی‌نژاد بدون توجه به این هشدار طرح توسعه میادین نفتی را پیش برد.
سعید متصدی معاون رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌و‌گو با «ایران» انجام این طرح را یکی از نمونه‌های سوء مدیریت‌های دولت گذشته می‌داند. وی می‌گوید: با اینکه در حال حاضر در دنیا، استخراج نفت از بسترهای آبی، یک فناوری متداول و شناخته شده است، متأسفانه مسئولان گذشته ابتدایی‌ترین راه یعنی خشکاندن تالاب را برای استخراج نفت انتخاب کردند و علاوه بر آن اقدامات مداخله‌ای و مخرب مثل جاده‌کشی و جدا کردن سلول‌های بستر تالاب از یکدیگر و قطع آب باعث شد که بستر خشک تالاب خود به کانون ریزگردها تبدیل شود. وی می‌افزاید: در حال حاضر با هماهنگی با وزارت نفت، آب را به این بسترهای خشک شده برمی‌گردانیم و در نخستین اقدام وزارت نفت آب را بر بخشی از حوزه یاران شمالی که 13 هزار هکتار را شامل می‌شود رها کرد. همچنین موانع ورود آب به برخی از سلول‌های تالابی که به خاطر ساخت جاده ایجاد شده بود در حال برطرف شدن است. معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز اعلام کرده است: با هماهنگی با وزارت نفت، دایک‌های نصب شده بر هورالعظیم که مانع ورود آب به این تالاب می‌شد، برداشته شده و مساحتی حدود
140 هزار هکتار از تالاب‌های منطقه تا سال آینده آبگیری می‌شود. وی امیدوار است با اجرای این طرح یکی از بزرگترین کانون‌های ریزگردها در منطقه و استان خوزستان مرتفع شود.
گزارش «ایران» از روند خشک شدن تالاب هویزه و رهاسازی دوباره آب برای مقابله با ریزگردها
هورالعظیم چگونه کانون ریزگردها شد
صاحب‌خبر -