به گزارش مشرق، یک جامعه شهروندی در عراق به‌طور ذاتی دارای دو شکاف اصلی است، یکی قومی و دیگری مذهبی. شکاف قومی به تقسیم این کشور میان اعراب و کردها مربوط است و شکاف مذهبی میان شیعیان و اهل سنت. در قانون اساسی عراق که ریشه آن به تصمیمات کمیته‌ای که بعد از فتح این کشور توسط ارتش آمریکا صورت گرفت، برمی‌گردد به جای اینکه تدبیری برای پوشش این شکاف‌های بزرگ شود، ساختار سیاسی بر اصولی نهاده شد که همواره تشدیدکننده شکاف‌ها بود به این شکل که هرکدام از این گروه‌های سیاسی و مذهبی براساس وزن و پایگاه اجتماعی که در جامعه عراق دارند، سهمی از حاکمیت این کشور می‌برند. این وضعیت خواه‌ناخواه یک فقدان اجماع و اتحاد ملی بر سر یک هویت یکپارچه را رقم می‌زند و دقیقا از همین‌‎جاست که بستر منازعات شکل می‌گیرد و تنش‌ها به‌صورت دوره‌ای و تشدید شده در این کشور بروز می‌کند.

بیشتر بخوانید:

هدایت تظاهرات عراق توسط لانه جاسوسی در بغداد +عکس

عراقی‌ها شاخ فتنه آمریکایی-سعودی را شکستند

دو قوانین بودجه‌ای در عراق که باز هم به زمان حاکمیت پل برمر برمی‌گردد از موارد دیگری است که همواره باعث چالش و ایجاد نارضایتی از عدم توزیع متوازن و عادلانه ثروت شده است. امروز 17 درصد از در آمد نفتی عراق مستقیما به اقلیم کردستان می‌رود و همین هم عامل گسترش برخی اعتراضات شده است. علاوه‌بر این تداوم حضور شرکت‌های نفتی آمریکا که یک طرف قراردادهای ارزان‌قیمت و بلندمدت هستند به‌نحوی دیگر اعتراضات عراقی‌ها را در برداشته و دارد. در این بین نباید از فساد سیستمی در دولت و ادارات عراق غافل شد؛ فسادی که متاثر از شیوه دموکراسی توافقی یا همان سهمیه‌بندی وزارتخانه‌های این کشور است.

سه پس از تجاوز آمریکا به عراق، حمله گروهک تروریستی از سوریه به عراق، خسارات سنگین و غیرقابل جبرانی را حداقل در کوتاه‌مدت به این کشور جنگ‌زده تحمیل کرد. حاکمیت عراق از زیر بار اشغالگران آمریکایی خارج نشده بود که فتنه‌ جدید آمریکایی یعنی داعش، دامن این کشور را گرفت. قرار هم نبود پرونده تکفیری‌ها به این آسانی‌ها در عراق بسته شود، اما هوشیاری مرجعیت این کشو و بسیج مردمی در قالب نیروهای حشدالشعبی در کنار حمایت‌های مستشاری ایران، داعش را در سوریه و عراق زمین‌گیر کرد. با این حال اما داعش تا جایی که توانست زیرساخت‌های عراق را نابود کرد. آنها گویی ماموریتشان فرق کرده بود و در آخرین رمق‌هایشان، به مزارع کشاورزی که بخش عظیمی از درآمدهای مردم عراق به آن وابسته است حمله‌ور شدند و 40 درصد کشاورزی عراق را نابود کردند. تبعات خسارات این گروهک، اقتصاد ضعیف عراق را تا سال‌ها گرفتار خود خواهد کرد. تنها راه باقی‌مانده برای دولت عراق، مبارزه جدی با فساد و سهمیه‌بندی‌های سیاسی در این کشور است. این همان چیزی است که مرجعیت عراق آن را خواسته است.

آمریکا ریشه مشکلات عراق

سال 2003، آمریکا به بهانه عملیات جهانی مبارزه با تروریسم به عراق حمله کرد. تا سال 2011 به‌طور رسمی عراق تحت اشغال آمریکا بود. از سال 2011 نیز حدود 50هزار نظامی آمریکایی به دلایل مختلفی مانند آموزش ارتش عراق و حفاظت از اماکن نظامی و دیپلماتیک آمریکا در این کشور باقی ماندند. بر اساس گزارش‌هایی که سایت افشاگر ویکی‌لیکس آنها را منتشر کرده است در بازه زمانی ژانویه ۲۰۰۴ تا دسامبر ۲۰۰۹ بیش از 100 هزار نفر از مردم عراق در اثر درگیری‌های نظامی و اقدامات تروریستی که به دنبال اشغال این کشور به وجود آمدند، جان خود را از دست داده‌اند. علاوه‌بر خسارات سنگین انسانی، تجاوز آمریکایی‌ها اقتصاد عراق را نیز به نابودی کشاند. نابودی اقتصاد عراق توسط آمریکا البته محدود به پس از سال 2003 نمی‌شود. سال 1980 رژیم صدام حسین در حالی با تحریک آمریکا به ایران حمله کرد که بیش از 35 میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت. اما با وجود فروش نفت، در پایان جنگ، عراق با بدهی بیش از 100 میلیارد دلاری به کشورهای عربی و غربی حامی خود مقروض شد. انباشت بدهی‌ها رژیم صدام را وارد دومین تله فریب آمریکایی‌ها کرد. صدام از سفیر آمریکا در بغداد شنیده بود که واشنگتن قصد شرکت در هیچ‌درگیری‌ای در خاورمیانه را ندارد، درنتیجه او ناچار شد برای جبران بدهی‌های عراق، سال 1991 کویت را به اشغال درآورد. آمریکا با این اقدام رژیم صدام توانست بهانه لازم برای ایجاد ائتلاف جهانی علیه عراق را به دست بیاورد و با صدها سرباز و ده‌ها هزار سورتی پرواز جنگنده بمب‌افکن‌های خود توان نظامی و زیرساختی عراق را به‌شدت درهم بکوبد. گام بعدی آمریکا علیه عراق تحریم‌های شدید و سنگین بود که بیش از آنکه رژیم نیمه‌جان صدام را هدف قرار داده باشد، زیرساخت‌های اساسی و زندگی مردم این کشور را تحت‌الشعاع خود قرار داد. تمام ویرانی‌ها و فشار اقتصادی عراق تا پیش از سال 2003 را باید در یک‌سو قرار داد و حجم و گستره تجاوز آمریکا به این کشور را در سوی دیگر. گفته می‌شود تنها در تجاوز آمریکا به عراق چند ده‌هزار دلار خسارت مالی به این کشور وارد شده است.

خسارت 25هزار میلیارد دلاری تجاوز به عراق

حجم ویرانی‌های عراق در پی تجاوز آمریکا به این کشور به‌حدی گسترده است که هیچ‌آمار دقیقی درباره رقم خسارت تحمیل‌شده به عراق وجود ندارد و پس از هر بررسی بر میزان خسارات آن افزوده می‌شود. با این حال اواسط سال‌گذشته «علی التمیمی»، متخصص حقوق بین‌الملل اعلام کرده بود که آمریکا و بریتانیا زیرساخت‌ها و تاسیسات عراق را تخریب کرده‌اند. او گفت که این دو کشور از سلاح‌هایی که قانون بین‌الملل استفاده آنها را منع کرده است در بصره استفاده کرده‌اند و باعث تاثیر در زایمان‌ها و ژنتیک کودکان و گسترش بیماری‌های سرطانی شده‌اند. این حقوقدان با اشاره به این وضعیت، برآورد خسارت‌های آمریکا به عراق را حدود 25هزار میلیارد دلار تخمین زده است.

خسارت 400میلیون دلاری به متجاوزان

با وجود اینکه آمریکا به عراق تجاوز نظامی کرده اما عراق باید به آمریکا خسارت وارد کند. بر اساس توافقی که سال 2010 بین دولت عراق و آمریکا به امضا رسیده است، عراق باید به سربازان و اتباع آمریکایی که در زمان ریاست‌جمهوری صدام حسین آزاردیده یا زخمی‌شده یا مورد بدرفتاری قرار گرفته‌اند، خسارت پرداخت کند. کریستین ساینس مونیتور نوشت که این مبلغ در سال 2010، 400میلیون دلار تعیین شده است.

46 میلیارد دلار خسارت کمپین آمریکایی

روند توسعه نفوذ داعش در عراق توسط بسیج مردمی و ارتش عراق با حمایت مستشاری ایران محدود شد. در میانه نبرد با داعش و پس از اطمینان آمریکا از ناتوانی داعش در فروپاشی عراق، این کشور با ایجاد یک ائتلاف، حملات علیه داعش را آغاز کرد. با این حال این حمایت نیز کم‌هزینه نبوده است. ارزیابی‌های بانک جهانی و دولت بغداد نشان می‌دهد که کمپین نظامی مورد حمایت آمریکا برای شکست داعش در عراق خسارت 7/45 میلیارد دلاری به زیرساخت‌های این کشور وارد کرده است. کمپین نظامی مورد حمایت آمریکا خسارات زیادی به زیرساخت‌های عراق شامل مدارس، نیروگاه‌ها، منازل و سایر زیرساخت‌های غیرنظامی در این کشور وارد آورده است. کارشناسان این ارزیابی را با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، بررسی رسانه‌های اجتماعی و تحقیق در محل به دست آوردند.

آمریکا، داعش و خسارت‌های میلیارد دلاری

کشورهای زیادی هستند که در شکل‌گیری گروهک تروریستی داعش نقش داشته‌اند اما جز آمریکا هیچ‌کشوری به‌طور رسمی به نقش خود در این باره اعتراف نکرده است. گرچه بررسی فرآیندهای منطقه‌ای و سیر دخالت‌های آمریکا در منطقه، نقش این کشور در تشکیل داعش را به‌طور عملی توجیه می‌کند اما خاطرات منتشرشده هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت آمریکا، به‌تنهایی این نقش را اثبات می‌کند. هیلاری کلینتون سال 2013 و در زمان اعلام رسمی ایجاد خلافت داعش، وزیر امور خارجه دولت دموکرات باراک اوباما بود. کلینتون در کتاب «گزینه‌های دشوار» خود به رایزنی‌هایش برای تشکیل داعش اشاره می‌کند و می‌نویسد: «من به 112 کشور جهان سفر کرده بودم و با برخی دوستان این توافق حاصل شد که به محض اعلام تاسیس داعش این گروه به رسمیت شناخته شود اما ناگهان همه‌چیز فروپاشید. توافق شده بود تا دولت اسلامی (داعش) در روز 5/7/2013 اعلام شود و ما منتظر اعلام تاسیس آن بودیم تا ما و اروپا هرچه سریع‌تر آن را به رسمیت بشناسیم.» دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا هم در دوران مبارزات انتخاباتی خود صراحتا از نقش مستقیم باراک اوباما و هیلاری کلینتون در شکل‌گیری داعش سخن گفت. مایکل تی. فلین، رئیس سابق آژانس اطلاعات دفاعی پنتاگون نیز در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با شبکه‌ «الجزیره» اعلام کرد که رشد داعش نتیجه‌ مستقیم حمایت ایالات‌متحده از شورشیان سوری بود که هسته‌ مرکزی جنگجویان آن را القاعده‌ عراق تشکیل می‌دادند. علاوه‌بر نقش‌ آمریکا در شکل‌گیری داعش، این کشور در عراق و سوریه، کمک‌های نظامی و تسلیحاتی نیز در اختیار آنان قرار می‌داد. در میانه جنگ عراق، کمیته امنیت و دفاع پارلمان عراق اعلام کرد که هواپیماهای آمریکایی در منطقه صلاح‌الدین، تروریست‌های داعش را به سلاح و تجهیزات نظامی مجهز کرده‌اند. در گزارش کمیته امنیت و دفاع مجلس عراق آمده بود که این اقدام چندین بار در مناطق دیگر عراق تکرار شده است. با وجود همکاری‌ گسترده آمریکا و داعش، مردم عراق با کمک‌های مستشاری ایران داعش را شکست دادند، اما این پیروزی، برای مردم عراق کم‌هزینه نبوده است. کمترین برآوردها از خسارت بیش از 500 میلیارد دلاری عراق حکایت دارد.

سرقت 50 تن طلا و 400 میلیون دلار

نخستین اقدام اعضای گروهک تروریستی داعش پس از تسلط بر هر شهر، سرقت طلا، پول و اموال دولتی بوده است. در عراق هم این گروهک رویه سابق خود را تکرار کرده است. «حاکم الزاملی» از رهبران جریان صدر عراق در این باره گفت که داعش در سال 2014 میلادی 50 تن طلا و 400 میلیون دلار از بانک‌های عراق سرقت کرد. این حجم طلا در بازارهای جهانی بیش از دو میلیارد دلار ارزش داشت. رامی عبدالرحمان، رئیس دیده‌بان حقوق بشر سوریه نیز پیش‌تر تاکید کرد که گروهک تروریستی داعش 40 تن طلا از ملت سوریه و عراق به سرقت برده و این گنج بعد از سیطره ائتلاف ضدداعش و نیروهای سوریه دموکراتیک بر آخرین مقر داعش در شرق سوریه به دست آنها خواهد افتاد.

آسیب به 147 هزار خانه

علاوه‌بر خسارات دولتی، خسارت‌های جدی نیز به منازل مردم عراق وارد شده است. آن‌گونه که «مصطفی الهیتی»، رئیس صندوق آبادانی مناطق آزادسازی عراق از تروریسم گفته، 147 هزار واحد مسکونی آسیب دیده است. این منازل عمدتا در غرب و شمال عراق هستند. شهر موصل دومین شهر بزرگ عراق، بیشترین خسارت را از این جنگ دید به‌طوری که تمامی تاسیسات زیربنایی، منازل غیر نظامیان آنها در جریان جنگ‌های خونین میان نیروهای دولتی و تروریست‌ها تخریب شد. 40 درصد از مجموع واحدهای مسکونی خسارت‌دیده در حملات داعش، کاملا تخریب شده است.

درآمد روزانه یک میلیون دلار از قاچاق نفت

خسارت داعش به عراق محدود به خرابی‌ها و ویرانی‌های برجا مانده از این گروهک نیست. آنان در زمانی که بر بخش‌هایی از عراق تسلط داشتند، منابع این کشور را نیز به تاراج بردند و درآمدهای دولت را محدود کردند. جولای 2014 (مرداد93) داعش بر 33 چاه نفت عراق تسلط پیدا کرد و توانست روزانه 100 تا 150 تانکر نفت خام از میدان‌های نفتی استان‌های «دیاله» و «صلاح‌الدین» سرقت کند و نفت حامل هر تانکر را به صورت قاچاق به قیمت سه تا چهارهزار دلار در بازار سیاه به فروش برساند. روزنامه انگلیسی دیلی‌تلگراف در همان زمان نوشت که تکفیری‌ها از فروش و قاچاق نفت موصل روزانه معادل یک میلیون دلار درآمد به دست آورده است. اگر داعش دو سال نفت عراق را به صورت قاچاق فروخته باشد، حدود ۷۰۰ میلیون دلار درآمد کسب کرده است.

300 میلیارد دلار خسارت به زیرساخت‌ها

به همان میزان که معلوم نیست آخرین عناصر داعش در عراق چه زمانی به هلاکت می‌رسند و پرونده این جریان تکفیری بسته خواهد شد، مشخص نیست که خسارت‌های این گروهک در عراق چه میزان بوده است. «سلمان الجمیلی»، وزیر برنامه‌ریزی و همکاری توسعه عراق تنها خسارت واردشده به اماکن دولتی را 47 میلیارد دلار خوانده است. بر پایه تحقیقات دولت عراق و کارشناسان بین‌المللی، بازسازی عراق 88 میلیارد و 200 میلیون دلار هزینه درپی دارد چراکه تاسیسات زیربنایی استان‌های شمالی و غربی عراق شامل پروژه‌های آبرسانی، برق‌رسانی، مراکز بهداشتی و آموزشی و مراکز خدماتی طی سه سالی که نیروهای دولتی با تروریست‌های داعش درگیر بودند، آسیب‌های جدی دیده‌اند. اما حیدرالعبادی، نخست‌وزیر وقت عراق حجم خسارت‌های داعش در عراق را 100 میلیارددلار تخمین زده بود. «ابو کلل»، سخنگوی ائتلاف المواطن در مجلس نمایندگان عراق نیز در میانه جنگ با اشاره به هزینه‌های ناشی از نبرد با گروه تروریستی داعش در عراق و پیامدهای ناشی از آن، خسارت وارده به این کشور را بیش از 300 میلیارد دلار برآورد کرده بود.

نابودسازی کشاورزی عراق

آنطور که از شواهد میدانی برمی‌آید، تخریب زمین‌های زراعی و محصولات کشاورزی، یکی از اهداف گروه تروریستی داعش در عراق بوده است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) سال 2018 گزارش کرد که داعش 40 درصد از محصولات کشاورزی عراق را نابود کرده است و از این طریق زندگی ۱۲ میلیون عراقی یعنی یک‌سوم ساکنان این کشور را که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و امرار معاش آنها با کشاورزی است، به خطر انداخته است. در همین سال سازمان عفو بین‌الملل در گزارشی با عنوان «سرزمین مرگ» به تخریب زمین‌های کشاورزی عراق توسط داعش پرداخته و اعلام کرده است که این گروه بسیاری از اراضی کشاورزی دشت موصل را آغشته به نفت خام کرده و از سویی نیز لوله‌ها، ژنراتور و پمپ‌های ویژه آبرسانی در منطقه یا به سرقت رفته‌اند یا به آتش کشیده شده‌اند و همین مساله موجب شده با وجود پاکسازی دشت موصل از دست داعش، آوارگان قادر به بازگشت به روستاهای خود نباشند. با نابود شدن رسمی خلافت داعش اما اعضای این گروه تروریستی همچنان آسیب زدن به کشاورزی عراق را رها نکرده‌اند. در سال جاری میلادی مدیریت دفاع مدنی عراق وابسته به وزارت کشور طی بیانیه‌ای اعلام کرد تنها طی  یک ماه 40 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی در شمال این کشور طعمه حریق شده که بیشتر آنها توسط سلول‌های خفته داعش صورت گرفته است. درباره هزینه این خسارت آمار دقیقی منتشر نشده است. در مجموع میزان این خسارت حدود ۱ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.